Χρήστος Πετρέας: Η ελληνική τουριστική στρατηγική δεν μπορεί να είναι υπόθεση μιας μόνο κυβέρνησης
Για αρκετές δεκαετίες, ο Χρήστος Πετρέας, Business & Tourism Economist έχει συνεργαστεί στην υλοποίηση άνω των 120 έργων ανάπτυξης και στρατηγικού σχεδιασμού, και η πολυετής ακαδημαϊκή και διδακτική εμπειρία – δραστηριότητα σε θέματα διοίκησης, τουρισμού, περιφερειακής και επιχειρηματικής ανάπτυξης, τον ανάγουν στους ειδήμονες του τουρισμού.
Ο ίδιος πιστεύει ότι η Ελλάδα διαθέτει μεγάλο πλούτο και πόρους για την αξιοποίηση και προσέλκυση αρκετών δεκάδων ειδικών μορφών τουρισμού, ωστόσο, όπως λέει, υστερεί διαχρονικά στην κατάρτιση ενός αποτελεσματικού σχεδίου δράσης.
Σε συνέντευξή του στο Fortune Greece μιλά για την νέα εποχή στον χώρο των ταξιδίων, τις προοπτικές ανάπτυξης που εμφανίζονται και πρέπει να αξιοποιήσουμε άμεσα, θίγει το θέμα της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου και των city braek προορισμών, ενώ σχολιάζει τα όσα ειπώθηκαν δια στόματος του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στη ΔΕΘ, αναφορικά με την «πράσινη» στρατηγική που θα υιοθετηθεί στη νησιωτική Ελλάδα.
Κύριε Πετρέα, από τη συνεργασίας σας με Υπουργεία και θεσμικούς φορείς, που αποδίδετε την αδυναμία εκπόνησης μιας σοβαρής εθνικής τουριστικής στρατηγικής μακροπρόθεσμου χαρακτήρα;
Προσπάθειες για την ανάπτυξη στρατηγικής τουρισμού έχουν ξεκινήσει πολλές φορές και θυμόμαστε και την μελέτη McKinsey, και την ανακοίνωση από την παρούσα κυβέρνηση τον Ιούλιο του 2019, για δεκαετή στρατηγική για τον τουρισμό. Έχουν έκτοτε συγκροτηθεί και κάποιες επιτροπές για συγκεκριμένα θέματα, όπως του βιώσιμου τουρισμού.
Η τουριστική στρατηγική χρειάζεται τρία τμήματα: στόχους, πολιτικές και άξονες, και χρειάζεται και σχέδιο δράσης. Εμείς υστερούμε συνήθως στο τρίτο, δηλαδή δεν υλοποιούμε τελικά τις δράσεις που επιλέγουμε, χανόμαστε σε συναρμοδιότητες, ή ξεκινάμε μερικές από αυτές και μετά, λόγω πολιτικών αλλαγών, δεν υπάρχει συνέχεια.
Οι στόχοι παραμένουν να είναι η ποιοτική αναβάθμιση, ο δωδεκάμηνος τουρισμός ή/και η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, η ανάδειξη ειδικών – εναλλακτικών μορφών τουρισμού, η γεωγραφική διεύρυνση της τουριστικής δραστηριότητας, η αύξηση των εσόδων και της κατά κεφαλήν δαπάνης, η ανάδειξη τουριστικών πόρων. Και έχουν προστεθεί προβληματισμοί για την περιβαλλοντική ευαισθησία και μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος και του αποτυπώματος, για τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής και της ενεργειακής κρίσης, και τελευταία και το θέμα της αντιμετώπισης του «υπερ-τουρισμού» και της «φέρουσας ικανότητας».
Με δεδομένη τη σημασία του τουρισμού για την Ελληνική οικονομία, χρειάζεται ίσως μία διακομματική πολιτική συμφωνία σε μία στρατηγική, δεδομένου ότι οι στόχοι της Ελληνικής τουριστικής στρατηγικής είναι ουσιαστικά οι ίδιοι, τα τελευταία 20 χρόνια, αποδεκτοί από όλες τις κυβερνήσεις που πέρασαν, άρα χρειάζεται να συμφωνήσουμε στις πολιτικές και στην υλοποίηση σχεδίου δράσης που θα υπερβαίνει την περίοδο της μίας κυβερνητικής θητείας, για να πετύχει η εφαρμογή του.
Σε ποιες μορφές ειδικών ενδιαφερόντων πρέπει να επενδύσει η εγχώρια τουριστική βιομηχανία προκειμένου να αλλάξει επίπεδο και να είναι σε θέση να διατηρεί να σταθερό προβάδισμα έναντι του ανταγωνισμού;
Είναι πολλές οι μορφές τουρισμού ειδικών ενδιαφερόντων που έχουν από πίσω τους μεγάλες αγορές δυνητικών πελατών, αλλά χρειάζονται η καθεμία διαφορετικό πρόγραμμα προβολής και ανάδειξής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εξειδικευμένης μορφής ο καταδυτικός τουρισμός, και η σημαντική πρωτοβουλία του Περιφερειάρχη Θεσσαλίας που από χρόνια έχει ξεκινήσει την αξιοποίηση και ανάδειξη του αρχαίου ναυαγίου της Περιστέρας στην Αλόννησο. Αλλά έχουμε και δεκάδες άλλες τέτοιες ευκαιρίες, και μόνο πρόσφατα άρχισε το Υπουργείο Πολιτισμού να αναδεικνύει υποθαλάσσιους αρχαιολογικούς χώρους, ενώ έχουν προγραμματιστεί από τον Μάρτιο 2021 να επιτραπούν οργανωμένες καταδύσεις σε 91 ναυάγια πλοίων και αεροπλάνων.
Παραδείγματα από άλλες μορφές με πολλές δυνατότητες ανάπτυξης και δραστηριότητας όλο τον χρόνο, είναι ο ποδηλατικός τουρισμός, ο σπηλαιολογικός τουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός (όχι μόνο για τους Χριστιανούς, αλλά και Εβραίους και Μουσουλμάνους), ο στρατιωτικός τουρισμός, δραστηριότητες αεροπορικού τουρισμού και αεραθλητισμού, ο τουρισμός των ακραίων σπορ περιπέτειας, αθλητισμός αναψυχής, ενώ έχουν πολλές φορές επισημανθεί οι δυνατότητες της Ελλάδας για ιατρικό τουρισμό.
Πρόσφατα διεξήχθη στη χώρα μας, με μεγάλη επιτυχία, το Rally Acropolis προσελκύοντας έναν μεγάλο αριθμό οπαδών του μηχανοκίνητου αθλητισμού. Σε τι είδους δρώμενα θα μπορούσαν να εστιάσουν το Υπουργείο Τουρισμού και το Υπουργείο Αθλητισμού που θα προβάλουν το brand name Ελλάδα και ταυτόχρονα θα στηρίξουν τις τοπικές οικονομίες;
Πολλά δρώμενα που συνδυάζονται με τα ενδιαφέροντα ή τα χόμπυ των ανθρώπων διεθνώς μπορούν να αποτελέσουν βάση για να προσελκύσουμε τουρίστες. Πολιτιστικές και αθλητικές διοργανώσεις αποτελούν πόλο έλξης, και μπορούν να είναι κεντρικά σημεία εάν τις κάνουμε επαναλαμβανόμενες και τις συνδυάζουμε με χαρακτηριστικά περιοχών. Άλλα παραδείγματα ο Μαραθώνιος της Αθήνας, το Φεστιβάλ Επιδαύρου, ακόμη και Συνέδρια, όπως των Δελφών, μπορούν να αναδειχθούν σε στοιχεία υποστήριξης του τουριστικού brand.
Η επαναληπτικότητα της διοργάνωσης είναι ο κρίσιμος παράγων, και σε εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο. Παράδειγμα οι «Γιορτές Λόγου και Τέχνης» στην Λευκάδα, με πολιτιστικά δρώμενα, επαναλαμβάνονται ήδη για περισσότερα από 60 χρόνια.
Παρακολουθώντας τη φετινή ΔΕΘ, ποια ήταν η αίσθηση που σας άφησε, ως προς το μέλλον του ελληνικού τουριστικού προϊόντος;
Η ΔΕΘ παραδοσιακά δεν είναι συνήθης τόπος για τουριστικές ανακοινώσεις και εκδηλώσεις και δεν περιμένουμε ιδιαίτερες ανακοινώσεις. Όμως φέτος έγινε μία αναφορά από τον Πρωθυπουργό στην ομιλία του και αναφέρθηκε περισσότερο μετά από μία ερώτηση στην Συνέντευξη Τύπου. Εκεί επανέλαβε τους γνωστούς στόχους της τουριστικής στρατηγικής, αλλά αίσθηση έκανε η αναφορά του στις πολιτικές «βιώσιμης ανάπτυξης», για την πράσινη ενέργεια σε μικρά νησιά, την μείωση και αποφυγή περιβαλλοντικού αποτυπώματος.
Αυτά είναι στοιχεία που περιλαμβάνονται στα ενδιαφέροντα των τουριστών και ελπίζω να δούμε να αναδεικνύονται στο πλαίσιο της τουριστικής προβολής της χώρας στους επόμενους μήνες.
Εδώ και αρκετά χρόνια ακούμε το αίτημα για επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Την ίδια στιγμή βλέπουμε απρόθυμους τους επαγγελματίες του κλάδου να δουλέψουν περισσότερους μήνες το χρόνο, αλλά ταυτόχρονα να διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο στην πίτα των εσόδων. Ποια είναι η πραγματική εικόνα;
Οι επαγγελματίες εάν έχουν ζήτηση βεβαίως θα ανταποκριθούν, αλλά η ζήτηση για να έρθει χρειάζεται να διασφαλίζεται ότι οι προορισμοί θα είναι ενεργοί, οι επιχειρήσεις ανοικτές, οι δραστηριότητες διαθέσιμες.
Πρέπει επίσης να ξεκαθαρίσουμε τις έννοιες στο μυαλό μας. «Επιμήκυνση» είναι η επέκταση της περιόδου με τα ίδια προϊόντα και υπηρεσίες, «12-μηνος τουρισμός» σημαίνει να διατίθενται προϊόντα και υπηρεσίες με ενδιαφέρον κατανάλωσης στην αντίστοιχη εποχή ή χρονική περίοδο. Το προϊόν «ήλιος και θάλασσα» δεν πωλείται στην Ελλάδα τους χειμερινούς μήνες, αλλά οι πολιτιστικές ή αθλητικές εκδηλώσεις καθώς και διάφορες άλλες δραστηριότητες υπαίθρου, μπορούν.
Νομίζω ότι χρειάζεται συγκροτημένη προσέγγιση, σε συνδυασμό με τους διαθέσιμους τουριστικούς πόρους, με τις διαθέσεις των τοπικών επιχειρηματιών, με προετοιμασία 12-μηνων προγραμμάτων προϊόντων και υπηρεσιών. Για να αναφερθώ σε προηγούμενα συζητηθέντα, ορισμένες «ειδικές μορφές τουρισμού» προσφέρονται για 12-μηνη δραστηριότητα (ποδηλατικός, θρησκευτικός, ιατρικός, κ.α.) και αυτές πρέπει να καλλιεργηθούν αντίστοιχα.
Πόσο απέχουμε από το να καταστεί η Ελλάδα city break προορισμός αντίστοιχου βεληνεκούς με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις;
Ήδη η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη έχουν αναπτύξει αρκετά χαρακτηριστικά για να καθιερωθούν ως City breaks, αλλά χρειάζονται ακόμα διάφορες παρεμβάσεις. Μία παρέμβαση είναι βελτίωση των εσωτερικών υποδομών και των δυνατοτήτων της μετακίνησης από το ένα αξιοθέατο στο άλλο, ή την μία περιοχή δραστηριότητας στην άλλη.
Στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη οι δημαρχιακές αρχές έχουν προχωρήσει σε σχετικές πρωτοβουλίες, αλλά χρειαζόμαστε ακόμη πρόγραμμα ανάπτυξης γειτονιών με τα δικά τους χαρακτηριστικά. Σαν παράδειγμα, στην Αθήνα να μην έχουμε μόνον Σύνταγμα – Πλάκα – Ακρόπολη ως προβαλλόμενα τουριστικά αξιοθέατα, αλλά και άλλες περιοχές (σχεδιάζεται η Ακαδημία Πλάτωνος), και να υποστηρίζονται με την κατάλληλη σηματοδότηση, πρόσβαση και συγκοινωνίες.
Η προβολή της πόλης ως city break προϋποθέτει την ενημέρωση του υποψήφιου επισκέπτη για τα αξιοθέατα, τις δυνατότητες «μοναδικών εμπειριών», την ύπαρξη ελκυστικών δρώμενων, άρα απαιτούνται ενέργειες προβολής – με τα σημερινά μέσα κυρίως διαδικτυακά.
Σημαντική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του City Break είναι επίσης οι καλές αεροπορικές συνδέσεις. Οι περισσότερες μεγάλες Ελληνικές πόλεις χρειάζονται ακόμη να βελτιώσουν τις αεροπορικές διασυνδέσεις με χώρες – πηγές των επισκεπτών city break. Υποψήφιες να αναδειχθούν city break πόλεις μπορούν να είναι το Ηράκλειο και τα Χανιά στην Κρήτη, η Καλαμάτα και σε ελληνικά νησιά με καλές αεροπορικές συνδέσεις όπως η Ρόδος και η Κέρκυρα.
Εξαιτίας της πανδημίας είδαμε να αυξάνεται ο αριθμός των ταξιδιών στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας «revenge travel». Πώς εκτιμάτε ότι θα συνεχιστεί από η πορεία το χειμώνα, δεδομένης της ενεργειακής κρίσης που βρίσκεται σε εξέλιξη και του πληθωρισμού που έχει άμεσες επιπτώσεις στο πορτοφόλι του τουρίστα;
Είναι σαφές ότι ο διεθνής πολίτης θα συνεχίσει να ζητάει ταξιδιωτική δραστηριότητα και όπου μπορεί να την υλοποιεί, ιδίως εάν μπορεί να την συνδυάσει και με την εργασιακή του απασχόληση – αναφέρομαι και στους digital nomads.
Το «value for money» επίσης θα επηρεάζει τις επιλογές του τουρίστα, όπως και η ικανοποίηση της υλοποίησης της ταξιδιωτικής εμπειρίας, που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρέπει κάθε φορά να ικανοποιεί: ανάγκες, ή ενδιαφέροντα, ή επιθυμίες, του ταξιδιώτη – τουρίστα.
Νομίζω ότι ήδη έχει ξεκινήσει μία «νέα ομαλοποίηση» ταξιδιωτικής συμπεριφοράς, που θα επηρεαστεί – αλλά ακόμη δεν είναι σαφές πώς – από την εξέλιξη και της ενεργειακής κρίσης, και της κλιματικής αλλαγής, και του πολέμου στην Ουκρανία.
Δεδομένου ότι είστε ένας άνθρωπος που παρακολουθεί στενά τα διεθνή τεκτενόμενα και διαθέτει ένα ισχυρό δίκτυο εκτός Ελλάδος, ποιες νέες τουριστικές τάσεις εκτιμάτε ότι θα αναδυθούν τα επόμενα χρόνια;
Οι οικολογικές ανησυχίες θα αυξηθούν και θα δούμε τουρίστες πιο ευαισθητοποιημένους στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή. Ήδη, άλλωστε έρευνες επισημαίνουν ότι οι τουρίστες είναι διατεθειμένοι και να επιλέξουν επιχειρήσεις που αποδεικνύουν ότι εφαρμόζουν περιβαλλοντικές πρακτικές και υποστηρίζουν την μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και σεβασμό στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Ο «τουρισμός εμπειρίας» έχει ενσωματωθεί πλέον στην ταξιδιωτική επιθυμία και συνείδηση και βλέπουμε τα στοιχεία του να αναδεικνύονται στα social media. Σε αυτό θα υποστηριχθεί και η ενεργός συμμετοχή σε τοπικά δρώμενα και ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τοπική βιωματική ζωή. Επίσης διαφαίνεται αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την «φέρουσα ικανότητα» τουριστικών προορισμών.
Η διεύρυνση της επιθυμίας για υλοποίηση ταξιδίου διακοπών, μάλλον θα υποστηρίξει την διατήρηση του τουρισμού του οργανωμένου πακέτου, αν και οι τουριστικές επιχειρήσεις επιθυμούν να εξαρτώνται λιγότερο από το all inclusive. Πιθανόν όμως να δούμε και παράταση του χρόνου απόδοσης των επενδυόμενων κεφαλαίων. Επιπρόσθετα, νομίζω ότι προδιαγράφονται να αυξηθούν οι πληθυσμιακές ομάδες των νεώτερων σε ηλικία και των μεγαλύτερης ηλικίας, ταξιδιωτών.
Η εμπειρία του 2022 μέχρι σήμερα υποστηρίζει ότι ο χρόνος απόφασης μειώνεται (αυξάνεται το last minute), ενώ αυξάνεται ο χρόνος αναζήτησης.
Θα δούμε επίσης από το 2023, με τα σημερινά δεδομένα, να αυξάνονται πάλι τα υπεραντλαντικά ταξίδια (long haul travel), ενώ στοιχεία της Expedia δείχνουν και μικρή αύξηση στον αριθμό των ημερών διακοπών. Και διαπιστώνεται και έντονη αύξηση της ζήτησης καταλυμάτων βραχυχρόνιων μισθώσεων.
Συνολικά νομίζω ότι θα δούμε τον τουρισμό να συνεχίζει να αυξάνεται και πρέπει να ελπίζουμε ότι τα διεθνή προβλήματα και οι κρίσεις θα μειωθούν, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους κατοίκους του πλανήτη μας να ικανοποιήσουν τη επιθυμία τους για ταξίδι, με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες.
