Δε φαντάζεστε πόσο δύσκολη μπορεί να γίνει η κατάσταση στην Ευρώπη φέτος

του Tristan Bove

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους δημιούργησε ένα φαινόμενο ντόμινο στις παγκόσμιες αγορές. Οι χώρες της Δύσης που κάποτε βασίζονταν σε προμήθειες ενέργειας από τη Ρωσία – η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο και η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο – καταδίκασαν την εισβολή αρνούμενες να αγοράσουν ρωσική ενέργεια, ή είδαν τις ροές φυσικού αερίου να διακόπτονται.

Πουθενά αυτή η κρίση δεν είναι πιο έντονη και πιο επικίνδυνη από ό,τι στην Ευρώπη, όπου ένα μακροχρόνιο «στοίχημα» για φθηνό ρωσικό αέριο απέτυχε. Κατά την έναρξη του πολέμου, τα 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασίζονταν στη Ρωσία για το 40% του φυσικού αερίου τους – τη δεύτερη πιο κοινή πηγή ενέργειας στην Ευρώπη μετά το πετρέλαιο.

Αλλά τώρα, με τις ρωσικές προμήθειες να είναι περιορισμένες, η τιμή αναφοράς του φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχει υπερδιπλασιαστεί τον περασμένο χρόνο, και τόσο οι καταναλωτές όσο και οι εταιρείες πλήττονται σκληρά.

Οι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος έχουν ήδη τριπλασιαστεί σε πολλά μέρη. Ορισμένα καφέ και εστιατόρια έχουν δει τους μηνιαίους λογαριασμούς να αυξάνονται από 2.000 ευρώ πριν από ένα χρόνο σε 7.000 ευρώ τώρα, και οι μεγάλες βιομηχανίες έχουν αρχίσει να απολύουν εργαζομένους και να περικόπτουν τα έξοδα λόγω των υψηλών λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος. Η κατάσταση είναι τόσο τρομερή που οι κυβερνήσεις που προηγουμένως απαρνιόντουσαν τα ορυκτά καύσιμα και την πυρηνική ενέργεια ανοίγουν απεγνωσμένα κλειστά εργοστάσια άνθρακα και πυρηνικές εγκαταστάσεις και εθνικοποιούν τις εταιρείες κοινής ωφέλειας για να τις σώσουν από τη χρεοκοπία.

Όμως, όσο άσχημη και αν είναι η κατάσταση τώρα, μπορεί σε σύγκριση με το μέλλον να φαίνεται σαν καλή περίοδος για την Ευρώπη. Με τον χειμώνα και την υψηλότερη ζήτηση φυσικού αερίου ενόψει, οι ειδικοί είπαν στο Fortune ότι η αγορά ενέργειας της Ευρώπης δεν ήταν ποτέ πιο ευάλωτη. Ακόμη και η παραμικρή άνοδος της ζήτησης ενέργειας οπουδήποτε στον κόσμο θα μπορούσε να ωθήσει ολόκληρους τομείς της ευρωπαϊκής μεταποιητικής βιομηχανίας να κλείσουν εντελώς, καταστρέφοντας τις ευρωπαϊκές οικονομίες με κύμα ανεργίας, υψηλές τιμές και κατά πάσα πιθανότητα δημόσια αναταραχή και διχασμό μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών.

«Οι τιμές είναι σε ιστορικά επίπεδα ρεκόρ. Δεν έχουμε δει ποτέ κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα», δήλωσε στο Fortune η Tatiana Mitrova, ερευνήτρια στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Κολούμπια. «Η κατάσταση θα γίνει αρκετά οδυνηρή».

H Tatiana Mitrova θα μιλήσει ζωντανά την Πέμπτη στις 6 Οκτωβρίου στο live event του CEO Initiative

Μόλις άρχισε ο πόλεμος στην Ουκρανία, τα ευρωπαϊκά κράτη προσπάθησαν να διασφαλίσουν τα ενεργειακά τους συστήματα έναντι των διαταραχών στην παροχή φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Είχαν δύο επιλογές: να αυξήσουν την προσφορά φυσικού αερίου που έρχεται στην ήπειρο ή να μειώσουν τη ζήτηση.

Αρχικά, η Ευρώπη στράφηκε στην πλευρά της προσφοράς για να επιλύσει την αυξανόμενη ενεργειακή κρίση διαφοροποιώντας τις χώρες που προμηθεύουν φυσικό αέριο στην ένωση και μειώνοντας την εξάρτησή της από τις ρωσικές ροές. Οι χώρες της ΕΕ ζήτησαν από το Κατάρ, τις ΗΠΑ και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας να συνάψουν εμπορικές συμφωνίες τόσο για το φυσικό αέριο όσο και για το LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο), μια πιο εύκολα μεταφερόμενη μορφή φυσικού αερίου που μπορεί να μεταφερθεί δια θαλάσσης αντί μέσω αγωγών.

Αλλά η προσπάθεια επίλυσης της κρίσης από την πλευρά της προσφοράς έχει ένα πρόβλημα: τον χρόνο. Η αύξηση των ροών φυσικού αερίου από χώρες εκτός της Ρωσίας απαιτεί την κατασκευή περισσότερων αγωγών, ενώ η εισαγωγή περισσότερου LNG σημαίνει την κατασκευή αποκλειστικών τερματικών σταθμών στην Ευρώπη που μπορούν να επαναεριοποιήσουν υγρό αέριο, μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει από δύο έως πέντε χρόνια.

Και υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι χώρες για να ενισχύσουν τις προμήθειες βραχυπρόθεσμα. Η επέκταση της υποδομής φυσικού αερίου είναι δαπανηρή, απαιτεί χρόνια επενδύσεων και τα αποτελέσματα πιθανότατα δεν θα φανούν μέχρι το καλοκαίρι του επόμενου έτους, δήλωσε στο Fortune η Penny Leake, ερευνήτρια στην εταιρεία συμβούλων ενέργειας Wood Mackenzie. Τέσσερις άλλοι εμπειρογνώμονες με τους οποίους μίλησε το Fortune είπαν ότι τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι του 2023, οι προμηθευτές είναι απίθανο να είναι σε θέση να αυξήσουν τις ροές προς την Ευρώπη σε αρκετά υψηλό όγκο ώστε να αντικαταστήσουν το ρωσικό αέριο.

Με τις άμεσες προμήθειες να έχουν εξαντληθεί, το ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί. Αυτό σημαίνει ότι η αντιμετώπιση της ζήτησης είναι το μόνο ρεαλιστικό μέτρο που έχει απομείνει στη διάθεση της Ευρώπης. Και αυτό θα μπορούσε να γίνει με επώδυνα μέσα, όπως ο υποχρεωτικός και εκτεταμένος εξορθολογισμός της ενέργειας, σύμφωνα με τη Mitrova.

«Φοβάμαι ότι η μόνη λύση αυτό το χειμώνα θα είναι από την πλευρά της ζήτησης», είπε η Mitrova. «Νομίζω ότι θα είναι αρκετά δύσκολο να αποφευχθεί κάποιου είδους δελτίο και περιορισμοί στη ζήτηση φυσικού αερίου».

Ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας, ενέκριναν μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας αυτό το καλοκαίρι σε μια προσπάθεια να αυξήσουν τα αποθέματα φυσικού αερίου όσο το δυνατόν περισσότερο πριν ο καιρός γίνει πιο κρύος.

Ωστόσο, η σταθερότητα των αποθεμάτων φυσικού αερίου της Ευρώπης εξαρτάται από έναν σχετικά ήπιο χειμώνα, γιατί εάν κάνει αρκετό κρύο, θα μπορούσε να εκτινάξει τη ζήτηση σε ύψη μεγαλύτερα από ό,τι μπορούν να αντέξουν τα αποθέματα της Ευρώπης.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν ήδη εφαρμόσει ορισμένους νόμους εξοικονόμησης ενέργειας και περιορισμού της κατανάλωσης ενέργειας, όπως το σβήσιμο των φώτων τη νύχτα και τη μείωση του φωτισμού σε ιστορικά κτίρια. Το μόνο που ακόμα δεν έχουν κάνει είναι να δώσουν εντολή στους καταναλωτές να μειώσουν τη χρήση ενέργειας, αλλά με τη ζήτηση ενέργειας να είναι πολύ μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια του χειμώνα, μπορεί να αναγκαστούν να κάνουν κάποιες δύσκολες επιλογές.

«Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ διαφορετικών κακών επιλογών, δεν έχουμε καλό σενάριο αυτή τη στιγμή», είπε η Mitrova.

Η μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου στην Ευρώπη είτε μέσω του δελτίου είτε μέσω των υψηλών τιμών θα μπορούσε να έχει παρατεταμένη και εξουθενωτική επίδραση στην κοινωνία της Ευρώπης και έχει ήδη αποσταθεροποιητικές συνέπειες για ορισμένες βιομηχανίες και οικονομίες.

Πάνω από το 70% των Ευρωπαίων παραγωγών λιπασμάτων – οι οποίοι βασίζονται στην αμμωνία που εξάγεται από την παραγωγή φυσικού αερίου – έχουν ήδη σταματήσει τη λειτουργία τους, σύμφωνα με τη Mitrova, και το αυξανόμενο κόστος ενέργειας αναγκάζει αυτά τα ευρωπαϊκά εργοστάσια και τους κατασκευαστές να επιβραδύνουν τη λειτουργία τους.

Αλλά το χειρότερο σενάριο θα ήταν το κλείσιμο των ευρωπαϊκών μεταποιητικών βιομηχανιών που εξαρτώνται περισσότερο από το φυσικό αέριο – συμπεριλαμβανομένων των υαλουργιών και των εταιρειών χάλυβα.

«Ένα σημαντικό ζήτημα που θα δούμε τις επόμενες εβδομάδες, μήνες και το 2023, θα είναι το πώς αυτή η κατάσταση των παρατεταμένων πολύ υψηλών τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορούσε να επηρεάσει τη βιομηχανική δραστηριότητα», δήλωσε στο Fortune ο Mauro Chavez, διευθυντής έρευνας για το ευρωπαϊκό αέριο στη Wood Mackenzie, προσθέτοντας ότι πολλές από αυτές τις «πιο ευαίσθητες» βιομηχανίες ενδέχεται να αναγκαστούν να κλείσουν σύντομα λόγω των τιμών της ενέργειας.

Ο Chavez πρόσθεσε ότι μέχρι στιγμής, τα περισσότερα ευρωπαϊκά εργοστάσια έχουν απλώς μειώσει την παραγωγικότητά τους, αντί να έχουν κλείσει εντελώς. Ωστόσο, οι βιομηχανικές μονάδες που βασίζονται στο φυσικό αέριο για ηλεκτρική ενέργεια ή βρίσκονται σε χώρες όπου το φυσικό αέριο παίζει μεγαλύτερο ρόλο στο ενεργειακό μείγμα, θα μπορούσαν να αρχίσουν να κλείνουν σύντομα λόγω του αφόρητα υψηλού κόστους.

Αυτή την εβδομάδα, η μεγαλύτερη εταιρεία αυτοκινήτων της Ευρώπης Volkswagen υποστήριξε ότι οι υψηλοί λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος θα μπορούσαν να οδηγήσουν την εταιρεία να μεταφέρει την παραγωγική της ικανότητα από χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο -συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Τσεχικής Δημοκρατίας και της Σλοβακίας- σε χώρες της νοτιοδυτικής Ευρώπης που έχουν πρόσβαση σε πιο διαφοροποιημένες ροές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των τερματικών LNG.

Η κρίση δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη στιγμή για την Ευρώπη, καθώς το ενεργειακό σύστημα της ηπείρου εξακολουθεί να ανακάμπτει από ένα καλοκαίρι ακραίων καιρικών συνθηκών και τις απεργίες των εργαζομένων που επιβραδύνουν την οικονομική δραστηριότητα. Σε συνδυασμό με αυτές τις προκλήσεις, αυτή η κρίση θα μπορούσε να είναι μια από τις χειρότερες ενεργειακές κρίσεις στην ήπειρο από τη δεκαετία του 1970.

Αυτό συνεπάγεται ήδη υψηλές τιμές για τους μέσους Ευρωπαίους, εταιρείες που μειώνουν την παραγωγή και επιβράδυνση στη βιομηχανία λιπασμάτων. Αλλά εάν η κρίση αναγκάσει κάθε είδους βιομηχανίες να κλείσουν ή να μετεγκατασταθούν, οι ειδικοί λένε ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα πολύ μεγαλύτερο κύμα ανεργίας και οικονομικής ύφεσης στην ήπειρο.

Αυτό το αποτέλεσμα θα μπορούσε να επιμείνει για πολύ μετά το τέλος του χειμώνα, λένε οι ειδικοί. Η περικοπή της βιομηχανικής ικανότητας θα μπορούσε να οδηγήσει σε «χαμηλότερη οικονομική δραστηριότητα, υψηλότερα επίπεδα ανεργίας και ακόμη μεγαλύτερη πιθανότητα ύφεσης», έγραψε σε πρόσφατη ανάρτησή της η Samantha Dart, ειδικός ενεργειακής στρατηγικής της Goldman Sachs, ξυπνώντας μνήμες από τα δελτία και την ανεργία που σάρωσαν την ήπειρο κατά τη διάρκεια της πετρελαϊκής κρίσης της δεκαετίας του 1970.

Οι τιμές άλλων ενεργειακών πηγών —ιδιαίτερα του άνθρακα— έχουν επίσης αυξηθεί τους τελευταίους μήνες λόγω της μεγαλύτερης παγκόσμιας ζήτησης. Και ένα καλοκαίρι ακραίων καιρικών συνθηκών και ξηρασίας έχει «ακρωτηριάσει» την ικανότητα παραγωγής μέσω πυρηνικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ικανότητά της να αντισταθμίσει το ρωσικό φυσικό αέριο.

«Η Ευρώπη βρίσκεται τώρα σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Θα έλεγα ότι είναι μάλλον χειρότερα από τη δεκαετία του 1970, όταν υπήρχε απλώς μια πετρελαϊκή κρίση. Τώρα μιλάμε για μια κρίση με πετρέλαιο, πυρηνική ενέργεια, υδροηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο», είπε η Mitrova.

Η διαφοροποίηση από το φυσικό αέριο αμέσως μετά το ξέσπασμα του πολέμου έγινε ευκολότερη λόγω των πολλών άλλων πηγών ενέργειας που είχε στη διάθεση της η Ευρώπη, δήλωσε στο Fortune η Ryhana Rasidi, αναλύτρια φυσικού αερίου στην εταιρεία συμβούλων ενέργειας Kpler. Αλλά με τον χειμώνα να πλησιάζει, αυτές οι εναλλακτικές πηγές αρχίζουν να δείχνουν τα δικά τους προβλήματα.

Εκτός από τις ελλείψεις εφοδιασμού για το φυσικό αέριο, η Ευρώπη θα αρχίσει σύντομα να αισθάνεται τις επιπτώσεις της απαγόρευσης του ρωσικού πετρελαίου, που θα ξεκινήσει από τον Δεκέμβριο και μετά. Και οι ευρωπαϊκές χώρες που μπορεί να μην ήταν εξαιρετικά εξαρτημένες από το φυσικό αέριο αισθάνονται και αυτές το κόστος μιας ενεργειακής κρίσης. Η Γαλλία, που θεωρείται εδώ και καιρό ένας από τους πιο σταθερούς προμηθευτές ενέργειας της Ευρώπης, παράγει περίπου το 70% της ενέργειάς της από πυρηνικές πηγές, αλλά οι προσπάθειες να αυξηθεί η διαθέσιμη ισχύς ενόψει της προετοιμασίας για το χειμώνα έχουν μέχρι στιγμής παρεμποδιστεί από τον ζεστό καιρό και τις απεργίες των εργαζομένων.

Σε συνδυασμό με ένα δίκτυο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απροετοίμαστο για το βάρος των απαιτήσεων του φετινού χειμώνα, η νέα ενεργειακή κρίση της Ευρώπης υπόσχεται να είναι μοναδική κατά το χειρότερο τρόπο, σε κάθε μέτωπο.

Ο κανονικός χειμώνας δεν έχει έρθει ακόμη, αλλά οι εντάσεις έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται, αφήνοντας τους πολιτικούς με μερικές δύσκολες επιλογές.

Εάν η κατάσταση επιδεινωθεί, κάθε ευρωπαϊκή χώρα αντιμετωπίζει ένα σενάριο «άγριας δύσης», προειδοποίησε αυτή την εβδομάδα ο Fatih Birol, επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, σε συνέντευξή του στους FT.

Ο Birol είπε ότι η ενεργειακή κρίση μπορεί να εξελιχθεί με δύο τρόπους: «Είτε η ΕΕ και τα μέλη θα εργαστούν αλληλέγγυα, στηρίζοντας το ένα το άλλο… ή θα υπάρξει ένα άλλο σενάριο, αν ο καθένας κοιτάξει τον εαυτό του».

Οι ρωγμές μεταξύ των παραδοσιακών συμμάχων της ΕΕ έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται. Τον περασμένο μήνα, οι Σκανδιναβικές χώρες επέκριναν έντονα τη Νορβηγία – τον κορυφαίο εγχώριο παραγωγό φυσικού αερίου της Ευρώπης – για την απόφασή της να περιορίσει τις εξαγωγές ενέργειας σε μια προσπάθεια να προστατεύσει τους Νορβηγούς καταναλωτές.

Και αν οι αυξανόμενοι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος συνδυαστούν με ένα κύμα ανεργίας και οικονομικής ύφεσης, η κρίση θα μπορούσε να ξεχυθεί στους δρόμους.

Στη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Τσεχική Δημοκρατία και αλλού, οι πολίτες έχουν ήδη αρχίσει να διαμαρτύρονται για την αύξηση των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας. Τον περασμένο μήνα, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς προειδοποίησε ότι οι υψηλοί λογαριασμοί ενέργειας αποτελούν «μπαρούτι για την κοινωνία».

«Θα υπάρξουν κάποιες διαμαρτυρίες», είπε η Mitrova, προσθέτοντας ότι η Ευρώπη θα πρέπει να περιμένει κινήματα παρόμοια με τους διαδηλωτές των Κίτρινων Γιλέκων που εμφανίστηκαν στη Γαλλία το 2018 διαμαρτυρόμενοι για το υψηλότερο κόστος ζωής και τους λογαριασμούς ρεύματος.

«Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει να προετοιμαστούν για μια πολύ δύσκολη σεζόν», είπε.