Digital Greece: Μπορεί η Ελλάδα να κάνει το ψηφιακό άλµα στο «Δηµόσιο 2.0»;
«Το κράτος πρέπει να αποκτήσει ένα και µόνο πρόσωπο για τον πολίτη. Σήµερα κάθε υπηρεσία έχει το δικό της πρόσωπο. Αυτό θα αλλάξει µε την παροχή ενηµέρωσης και εξυπηρέτησης στον πολίτη από µία πύλη» τόνισε ο νέος υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Κυριάκος Πιερρακάκης, αναφερόµενος στο στοίχηµα του ψηφιακού µετασχηµατισµού της χώρας πριν από µερικές εβδοµάδες από το βήµα του Digital Greece, που
διεξήχθη στην 84η ΔΕΘ.
Το «Ψηφιακό Δηµόσιο», που εξήγγειλε η κυβέρνηση, αναµένεται να έχει προετοιµαστεί µέχρι το 2021, µε στόχο να απαλλάξει τους πολίτες από την υπερβάλλουσα γραφειοκρατία µέσα από τη διασύνδεση όλων των βάσεων δεδοµένων των κρατικών φορέων και την κατάργηση περιττών διαδικασιών, εισάγοντας τη χώρα, έστω και µε µεγάλη καθυστέρηση, στην εποχή της «ψηφιακής διακυβέρνησης».
Ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, Γιάννης Χαραλαµπίδης, ο οποίος θεωρείται ένας από τους 100 πιο σηµαντικούς ανθρώπους στα θέµατα ψηφιακής διακυβέρνησης παγκοσµίως, σύµφωνα µε τη σχετική κατηγοριοποίηση του διεθνούς οίκου Apolitical, εξηγεί στο Fortune ότι αυτό που αποκαλούµε «ψηφιακή διακυβέρνηση» χαρακτηρίζεται από τρία κύρια στάδια: την αναµόρφωση διαδικασιών και την αυτοµατοποίηση υπηρεσιών, την ανοιχτή και συνεργατική διακυβέρνηση, όπου δίνονται σηµαντικές δυνατότητες στη συµµετοχή πολιτών αλλά και στη διαφάνεια της διοίκησης, και την τρίτη γενιά, στην οποία οι υπολογιστές συµβάλλουν στη λήψη τεκµηριωµένων αποφάσεων για όλους τους τοµείς της οικονοµίας και της κοινωνίας, ενώ νέες τεχνολογίες αλλάζουν τα καθιερωµένα.
«Το άµεσο κέρδος από τον ψηφιακό µετασχηµατισµό κρατών και οργανισµών του δηµόσιου τοµέα», εξηγεί, «είναι η µείωση του χρόνου και η αύξηση της ποιότητας εξυπηρέτησης του πολίτη και των επιχειρήσεων, η δραµατική µείωση του κόστους για τον δηµόσιο τοµέα, που έτσι µπορεί να βρει πόρους για νέες υπηρεσίες, αλλά και η αύξηση της διαφάνειας, η αξιοποίηση δεδοµένων στη λήψη σωστότερων αποφάσεων και η συνεργατική λειτουργία. Το σηµαντικότερο, όµως, είναι ότι απελευθερώνονται οι δυνάµεις των ιδιωτών, των νέων, της κοινωνίας ολόκληρης, ωθώντας προς νέα επίπεδα παραγωγικότητας, ελκυστικότητας επενδύσεων, αλλά και ποιότητας ζωής. Οι χώρες που καταφέρνουν ή θα καταφέρουν να βάλουν τους υπολογιστές στην υπηρεσία της κρατικής µηχανής µε σωστό τρόπο θα είναι οι ελκυστικές κοινωνίες του αύριο και αυτές µε τη µεγαλύτερη ανάπτυξη και ποιότητα ζωής».
Όλα αυτά ακούγονται πολύ ωραία και πολλά υποσχόµενα. Πόσο πιθανό είναι, όµως, να υλοποιηθούν στην Ελλάδα, που κατέχει εδώ και χρόνια µία από τις τελευταίες θέσεις του Δείκτη Ψηφιακής Οικονοµίας και Κοινωνίας (DESI) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής; Και δεν είναι µόνο στην Ε.Ε. χαµηλές οι ψηφιακές επιδόσεις της χώρας. Σύµφωνα µε την πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ How’s Life in the Digital Age 2019 που αξιολογεί τις επιδόσεις των κρατών-µελών σε 33 δείκτες ευκαιριών και κινδύνων που συνδέονται µε τον ψηφιακό µετασχηµατισµό, η Ελλάδα αντιµετωπίζει περισσότερους κινδύνους παρά ευκαιρίες. Και αυτό γιατί παραµένει χαµηλή η χρήση του Διαδικτύου από τους Έλληνες, οι τοµείς της υψηλής τεχνολογίας συνεισφέρουν πολύ λιγότερες θέσεις εργασίας σε σύγκριση µε πολλά κράτη-µέλη του οργανισµού, ενώ και το χάσµα των ψηφιακών δεξιοτήτων στην Ελλάδα είναι από τα µεγαλύτερα στον ΟΟΣΑ.
Σύµφωνα µε τον καθηγητή Γιάννη Χαραλαµπίδη, οι κινήσεις του υπουργείου ως προς την αναµόρφωση του Δηµοσίου αποτελούν ένα βήµα προς τη σωστή κατεύθυνση. «Για να κινηθούµε προς τα πάνω στον δείκτη DESI της Κοµισιόν, καθώς και στην ουσία της ψηφιακής διακυβέρνησης, πρέπει να στοχεύσουµε εκεί που στοχεύουν, και όχι εκεί που είναι τα προηγµένα κράτη. Αλλιώς, µέχρι να φτάσουµε τον πρώτο, αυτός θα έχει ήδη µετακινηθεί παραπέρα. Πρόκειται για το γνωστό παράδοξο του Ηρακλή και της χελώνας». Υπάρχει, όµως, και κάτι ακόµη στο οποίο εφιστά την προσοχή ο Γιάννης Χαραλαµπίδης: Η ψηφιακή αναµόρφωση, για να έχει αποτέλεσµα, πρέπει να συνδυαστεί µε τη θεσµική. «Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πολλοί φορείς στην Ελλάδα δεν είναι καν στο επίπεδο της “γραφειοκρατίας”, όπου πρέπει να υπάρχουν σαφείς διαδικασίες, ρόλοι, προσδοκώµενα αποτελέσµατα και ευκαιρίες καριέρας για τους δηµόσιους λειτουργούς, όπως ο Weber διακήρυξε στα τέλη του 19ου αιώνα. Έτσι, η δραστική αναµόρφωση των διαδικασιών και του ρυθµιστικού πλαισίου της δηµόσιας διοίκησης πρέπει να προηγηθεί, κατά το δυνατόν, οποιασδήποτε παρέµβασης ψηφιοποίησης. Αλλιώς θα συνεχίσουµε να αναπαράγουµε το πρόβληµα, επενδύοντας δισεκατοµµύρια σε υποδοµές και συστήµατα, παραµένοντας όµως τελευταίοι σε αποτελεσµατικότητα. Η Ελλάδα µοιάζει µε ένα αυτοκίνητο µε τεράστιο αµάξωµα, αλλά πολύ ασθενικό κινητήρα: Όσο και να επενδύουµε σε δερµάτινα καθίσµατα, δεν θα πάει πιο γρήγορα».
Ψηφιακή διακυβέρνηση
Η µείωση της γραφειοκρατίας και η βελτίωση της καθηµερινότητας των πολιτών, αλλά και των ταµειακών αποθεµάτων των δηµόσιων υπηρεσιών, αποτελούν το αντικείµενο εργασίας της startup Novoville. Η εταιρεία, που πρόσφατα ολοκλήρωσε µε επιτυχία τον δεύτερο γύρο χρηµατοδότησής της, έχει δηµιουργήσει µια εφαρµογή που δίνει τη δυνατότητα σε δήµους να βελτιώσουν την παροχή ψηφιακών υπηρεσιών και να απλουστεύσουν την επικοινωνία µε τους δηµότες τους µέσα από σύγχρονα ψηφιακά κανάλια (mobile apps, web, chatbots, κοινωνικά δίκτυα κ.ά.). Σήµερα συνεργάζεται µε περισσότερους από 50 δήµους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, µεταξύ αυτών και ο Δήµος Αθηναίων, ενώ πρόσφατα, κατά τη διάρκεια του European GovTech Summit που πραγµατοποιήθηκε στο Παρίσι, αναδείχθηκε ως µία από τις δέκα κορυφαίες startups της Ευρώπης στον τοµέα του Government Technology. «Στόχος µας σε κάθε δήµο όπου δραστηριοποιούµαστε» δηλώνει ο ιδρυτής της Novoville, Φώτης Ταλάντζης, «είναι να ψηφιοποιήσουµε όσο το δυνατόν περισσότερες διαδικασίες, ώστε να µην χρειάζεται ο πολίτης να τηλεφωνήσει ή να επισκεφθεί µια δηµοτική υπηρεσία για να εξυπηρετηθεί. Αντίθετα, ενθαρρύνουµε να µπορεί να εξυπηρετηθεί στον χρόνο που επιθυµεί από µια εφαρµογή στο κινητό του τηλέφωνο ή στον υπολογιστή του».
Η πρακτική αυτή µπορεί να αποβεί ιδιαίτερα κερδοφόρα για τους δήµους που συνεργάζονται µε την εταιρεία. «Οι δήµοι δεν έχουν πλέον το περιθώριο να αγνοούν τα οφέλη που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και η ψηφιακή εξυπηρέτηση των πολιτών. Στην Ελλάδα, ο εκσυγχρονισµός των δηµόσιων υπηρεσιών είναι επιτακτική ανάγκη, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι η γραφειοκρατία µάς κοστίζει περίπου 12 δισ. ευρώ ετησίως. Στη Μεγάλη Βρετανία έχει κοστολογηθεί ότι κάθε τηλεφώνηµα σε µια δηµοτική υπηρεσία κοστίζει περίπου 3 ευρώ, ενώ µια επίσκεψη στο δηµοτικό κατάστηµα περισσότερο από 9 ευρώ. Αντιλαµβάνεστε, λοιπόν, πόσο µεγάλα είναι τα περιθώρια εξοικονόµησης» εξηγεί ο Φώτης Ταλάντζης.
«Σκοπός µας είναι πρώτα οι πολίτες να αυτοεξυπηρετούνται στον χρόνο και µε τον τρόπο που οι ίδιοι επιθυµούν, και επιπλέον να βοηθήσουµε τους δήµους να αυτοµατοποιήσουν τις διαδικασίες τους µε συστήµατα που διαλειτουργούν µεταξύ τους, µειώνοντας τα κόστη έως και 80%. Παράλληλα, µέσα από την πλατφόρµα µας, οι δήµοι έχουν στη διάθεσή τους ζωντανά στατιστικά δεδοµένα για όλες τις υπηρεσίες τους, τα οποία τους επιτρέπουν να διαχειρίζονται καλύτερα τους διαθέσιµους πόρους και να λαµβάνουν τεκµηριωµένες αποφάσεις γρηγορότερα. Είναι µια λογική διαφάνειας, λογοδοσίας και αποτελεσµατικότητας» προσθέτει.
Smart city or a smart choice?
Οπαδός αυτής της νέας λογικής είναι και ο Δηµήτρης Παπαστεργίου, που µπορεί να δηλώνει πως είναι ο δήµαρχος της πρώτης «έξυπνης πόλης» στην Ελλάδα. Και αυτό γιατί στα Τρίκαλα συναντά κανείς σήµερα ελεύθερο wi-fi, λεωφορεία χωρίς οδηγό, ποδηλατόδροµους, µια διαδικτυακή πλατφόρµα µέσω της οποίας οι δηµότες έχουν τη δυνατότητα να συµµετέχουν στη ζωή της πόλης και τη λήψη αποφάσεων κ.ά. Ο ίδιος δηλώνει πως ο δρόµος για τα «smart Τρίκαλα» δεν ήταν στρωµένος µε ροδοπέταλα, αλλά δεν ήταν και ιδιαίτερα δύσκολος. «Το smart για εµάς δεν σηµαίνει µόνο έξυπνος. Σηµαίνει βασικά σύγχρονος και καινοτόµος. Αλλά σηµαίνει και λειτουργία του αυτονόητου. Είναι “έξυπνο” να εγκαθιστάς ένα δηµοτικό CRM για την ηλεκτρική υποβολή και διαχείριση παραπόνων. Πλέον µε µια κλήση, ένα email ή ένα app ο πολίτης µπορεί να παρέµβει, να ζητήσει έγγραφα, να θέσει αίτηµα. Εµείς τον ενηµερώνουµε πότε θα επιλυθεί το αίτηµά του, χρεώνουµε τη λύση σε συγκεκριµένο πρόσωπο ή αρµόδιο γραφείο, και τον καλούµε για να δούµε εάν όντως βρέθηκε λύση» δηλώνει στο Fortune.
Οι πολίτες των Τρικάλων φαίνονται ικανοποιηµένοι από το πρόγραµµα ψηφιακής διακυβέρνησης που εφαρµόζει η δηµοτική Aρχή, αφού επανεξέλεξαν τον Δηµήτρη Παπαστεργίου µε ποσοστό 58% από τον πρώτο γύρο. Για τον ίδιο τον δήµαρχο Τρικκαίων η στροφή στην πληροφορική αποτέλεσε «επένδυση» στο µέλλον του ίδιου του δήµου. «Πλέον θεωρώ πως και η πληροφορική στο Δηµόσιο έχει εισέλθει σε µια πιο ώριµη φάση. Τα έργα που εγκαταστήσαµε είχαν και µικρό κόστος και πολλαπλάσια ωφελιµότητα. Στην ουσία, ένα έργο πληροφορικής πρέπει να δηµιουργηθεί µε ένα business plan από το οποίο θα προκύπτουν η χρησιµότητα και βιωσιµότητά του».
Ως προς τη χρησιµότητα των έργων, πάντως, ο Δηµήτρης Παπαστεργίου θυµίζει πως πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η δυνατότητα των πολιτών να συµµετάσχουν στην ψηφιακή µετάβαση. «Είναι µάταιο να θεωρείς ότι προχωράς όταν πίσω σου το κενό ανάµεσα στη διοίκηση και στους πολίτες µεγαλώνει. Αν φύγει µπροστά η διοίκηση και µείνει πίσω η κοινωνία, τότε οι όποιες προσπάθειες θα έχουν γίνει µε λάθος τρόπο. Στα Τρίκαλα θεωρώ πως είµαστε σε καλό επίπεδο, λόγω και του ότι από το 2004 γνωρίσαµε την ευρυζωνικότητα, µέσω του πρώτου τότε ελεύθερου ασύρµατου δικτύου. Το ψηφιακό χάσµα καταπολεµείται και από τα social media. Είναι τόσο εύκολη η χρήση τους που ακόµη και αδαείς µε την τεχνολογία χρήστες έχουν τη δυνατότητα να µπουν, να ενηµερωθούν, να πουν τη γνώµη τους, να στείλουν µια φωτογραφία. Βέβαια, πρέπει και εµείς να τα χρησιµοποιούµε, να λαµβάνουµε υπόψη τις επισηµάνσεις των πολιτών και να απαντάµε».
«Η πόλη µου, η κάθε πόλη, θα µπορούσε να είναι η πόλη των ευκαιριών, της δηµοκρατίας, των ελεύθερων δεδοµένων, της χρήσης τεχνολογιών που διευκολύνουν τη ζωή µας, της ανοιχτής κοινωνίας. Η τεχνολογία είναι η αφορµή, και όχι ο προορισµός» συµπληρώνει ο Δηµήτρης Παπαστεργίου.
Η μετάβαση στο «Δημόσιο 2.0»
Μπορούν τα θετικά παραδείγµατα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τεχνολογικών εφαρµογών να συµβάλουν στη µετάβαση στο «Δηµόσιο 2.0», όπως επιθυµεί να πραγµατοποιήσει η κυβέρνηση; Σύµφωνα µε τον Γιάννη Χαραλαµπίδη, ρόλο θα παίξουν η συνεργασία ανάµεσα στα υπουργεία, η εφαρµογή της κοινοτικής νοµοθεσίας, αλλά και η σύµπραξη του δηµοσίου µε τον ιδιωτικό τοµέα.
«Η αντιµετώπιση των προβληµάτων από ένα υπουργείο, η διασύνδεση πληροφοριακών συστηµάτων που παράµεναν “ξένα” µεταξύ τους, όπως και οι υπεύθυνοί τους, ή η σηµασία που δίνεται στην αναµόρφωση διαδικασιών, η ανάγκη για διασφάλιση της διαλειτουργικότητας είναι κατευθύνσεις που έπρεπε να έχουν υλοποιηθεί πριν από δεκαετίες, καθώς ήταν ήδη διαδεδοµένες πρακτικές στις προηγµένες χώρες, στα δεδοµένα των οποίων πάντα είχε πρόσβαση η ελληνική κυβέρνηση» εξηγεί και επισηµαίνει πως στην Ελλάδα από το 2009 αποτελεί νόµο του κράτους το Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας, το οποίο, ωστόσο, δεν τηρείται παρά από ελάχιστους δηµόσιους φορείς, ενώ δεν µοιάζει να λαµβάνεται υπόψη στους διαγωνισµούς προµήθειας συστηµάτων.
Καθίσταται, εποµένως, σαφές ότι η όποια απόπειρα ψηφιακού εκσυγχρονισµού του Δηµοσίου και κατά συνέπεια της ενίσχυσης και επιτάχυνσης της επιχειρηµατικής και επενδυτικής δραστηριότητας στη χώρα εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την αναµόρφωση των διαδικασιών που τέµνουν τη διαλειτουργικότητα των κρατικών φορέων. Και για να καταστεί η Ελλάδα ένα ψηφιακά προηγµένο κράτος στην Ε.Ε. είναι βέβαιο ότι θα απαιτηθεί ξεκάθαρη οριοθέτηση των στόχων, χρόνος, συνέπεια και κυρίως διαφάνεια στην εκτέλεση της όποιας στρατηγικής.
Οι βασικοί προηγµένοι στόχοι που πρέπει να επιτύχει το κράτος, σύµφωνα µε το Μανιφέστο του Κέντρου Έρευνας για την Ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση:
1. Ένα κράτος χωρίς χαρτί (the paperless state)
▶Πλήρης κατάργηση του «χαρτιού» στη Δημόσια Διοίκηση. Επί ποινή χρησιμοποίηση μόνο ηλεκτρονικών μέσων για επικοινωνία και αρχειοθέτηση από όλους τους δημoσίους υπαλλήλους. Κάθε συναλλασσόμενος με το Δημόσιο μπορεί να έχει μόνο το κινητό του (και όχι έγγραφα, ταυτότητες, κάρτες, κωδικούς κ.λπ.) .
2. Ένα κράτος που παρέχει τις υπηρεσίες του εκ των προτέρων (the proactive state)
▶Όλες οι σημαντικές για τον πολίτη και την επιχείρηση υπηρεσίες παρέχονται ηλεκτρονικά, αυτοματοποιημένα, χωρίς ο πολίτης ή η επιχείρηση να τις ζητήσει.
3. Ένα κράτος ανοιΧτό που σε καλεί και σε έλκει να συνεργαστείς (the collaborative state)
▶Προάγονται οι ανοιχτές συνεργατικές δράσεις, με την εμπλοκή πολιτών και επιχειρήσεων από τα αρχικά στάδια. Όλες οι «ουρές» αιτημάτων για πολίτες και επιχειρήσεις, όσο υπάρχουν, όλες οι αποφάσεις, όλες οι αδειοδοτήσεις, όλα τα μητρώα είναι ανοικτά και προσβάσιμα στο Διαδίκτυο, με κατάλληλη προστασία (τυπική υλοποίηση blockchain).
4. Ένα κράτος που βλέπει μπροστά και μπορείς να το εμπιστευτείς (the trusted state)
▶Όπου υπάρχουν σαφείς κανόνες για τη λήψη
μίας απόφασης, αυτή λαμβάνεται από κατάλληλο πληροφοριακό σύστημα, αυτόματα και με διαφάνεια, με χρήση απλής ή πιο σύνθετης τεχνητής νοημοσύνης. Κάθε πολιτική, κάθε νόμος έχει περάσει από μοντελοποίηση και ανάλυση επιπτώσεων με χρήση τεχνικών ανάλυσης μεγάλων δεδομένων.
5. Ένα κράτος που μπορεί να αλλάζει (the innovative state)
▶Για την καλύτερη αξιοποίηση των εξελίξεων στην τεχνολογία αλλά και στα μοντέλα διακυβέρνησης, μεγάλο ποσοστό των δημόσιων λειτουργών ασχολούνται συστηματικά με τη σχεδίαση, την πειραματική ανάπτυξη, τη συνεχή αξιολόγηση και την προώθηση νέων λύσεων και εφαρμογών.
*Το άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα.
Διαβάστε ακόμη:
Νοvoville: Ο ψηφιακός «δήμαρχος» που βάζει τάξη στα προβλήματα των πολιτών
Kυριάκος Πιερρακάκης στο Fortune: Χρειαζόµαστε ένα ψηφιακό κράτος «µαγνήτη» για τις επενδύσεις
Η καρδιά της Ψηφιακής Ελλάδας χτύπησε δυνατά στην 84η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης
