Δύσκολος για τα τζιτζίκια ο ευρωπαϊκός χειμώνας

Του Πέτρου Ευθυμίου *

Υπάρχει το ισχυρό ενδεχόμενο ενός «ντόμινο» ανάλογων δημοψηφισμάτων ή κυβερνητικών μεταβολών, που θα θέσουν σε αμφισβήτηση την οικονομική, πολιτική και θεσμική σύγκλιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), όπως επιτεύχθηκε τουλάχιστον μετά το Μάαστριχτ. Ωστόσο είναι αμφίβολο αν μπορεί να υπάρξει καν οποιαδήποτε αναβίωση της προ Μάαστριχτ Ευρώπης, με το σκορποχώρι των 27 «ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών-μελών», μιας «αλά καρτ» Ένωσης. Αυτό το ενδεχόμενο επιστροφής σε μια πιο χαλαρή «Ευρώπη της συνεργασίας», όπως τη χαρακτήρισε η Μαρίν Λεπέν, όχι μόνο δεν υπάρχει, αλλά, ούτως ή άλλως, προϋποθέτει τη διάλυση των θεσμικών μορφών της σημερινής Ένωσης. Η διάλυση, λοιπόν, της Ε.Ε. καθίσταται, αντικειμενικά, ένα πολύ ισχυρό ενδεχόμενο.

Η επέλαση των δυνάμεων του ευρωσκεπτικισμού μπορεί, επίσης, να ανοίξει τον δρόμο στην Ευρώπη των «πολλών ταχυτήτων», των «ενισχυμένων συνεργασιών», των «ομόκεντρων κύκλων», όπως έχει ονομαστεί κατά καιρούς η στρατηγική της μη αλληλεγγύης της Ένωσης, στην αλλαγή, επομένως, του ιδρυτικού χαρακτήρα της. Με άλλα λόγια, αντί η Ένωση με τις πολιτικές της να επιδιώκει και να διευκολύνει την οικονομική και την κοινωνική σύγκλιση των κρατών-μελών, αναμένεται να διατηρήσει μόνον ένα χαλαρό πλαίσιο των κανόνων της παλαιάς, κοινής αγοράς και να οδηγηθεί με ένα τμήμα της στο παλαιό, επίμονο σχέδιο του Σόιμπλε για το σκληρό ευρώ του Βορρά (με πλήρη δημοσιονομική ένωση, αλλά και κοινή οικονομική πολιτική των λίγων και εκλεκτών κρατών-μελών). Δεν χρειάζεται να τονιστεί, αλλά θα πρόκειται και πάλι για διάλυση της Ε.Ε., απλώς με διαφορετικό μανδύα.

Υποστηρίζεται, βέβαια, και η αισιόδοξη εκδοχή, ότι το καλπάζον ρεύμα του ευρωσκεπτικισμού θα αναγκάσει επιτέλους το «Διευθυντήριο των Βρυξελλών» σε αλλαγή πορείας, ώστε να αποκατασταθούν οι συρρικνούμενοι μισθοί και οι διαρκώς μειούμενες συντάξεις, να βαθύνει η «κοινωνική Ευρώπη», να θεραπευθεί το τραυματισμένο κοινωνικό κράτος, καθώς και να υπερνικηθούν το αίσθημα ανασφάλειας των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων και η βεβαιότητα της συμπιεζόμενης μεσαίας τάξης, ότι τα παιδιά της είναι καταδικασμένα σε χειρότερη ζωή από τη δική της.

Αυτό, πράγματι, δεν είναι απλώς το αισιόδοξο σενάριο. Είναι το μοναδικό σενάριο που μπορεί να εγγυηθεί την επιτυχία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτή είναι η Ευρώπη των Λαών, που ενεργοποίησε ένα από τα πιο ρωμαλέα ιστορικά εγχειρήματα παγκοσμίως, και η οποία σήμερα βουλιάζει την αναποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων και στο βάθεμα των ανισοτήτων ανάμεσα στα κράτη και στις κοινωνικές τάξεις στο εσωτερικό των κρατών.
Ας αφήσουμε, όμως, για μια στιγμή στην άκρη τα σενάρια, και ας εξετάσουμε αν κάποιο σενάριο είναι ειδικότερα πιο ευνοϊκό για την Ελλάδα και τα συμφέροντά της. Είναι φανερό ότι κανένα σενάριο διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ευνοεί την Ελλάδα. Η μεν διάλυση, όπως την επιδιώκουν η Λεπέν, ο Φάρατζ, ο Βίλντερς, οι «Αληθινοί Φινλανδοί» κ.λπ., φέρνει την Ελλάδα πίσω στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, όταν κεντρικοί «παίκτες» ήταν οι ΗΠΑ και η Τουρκία. Μια ματιά στην Κύπρο αρκεί για να δει κανείς πού οδηγεί αυτή η συνθήκη.

Η δε «Ευρώπη των ομόκεντρων κύκλων», των «ενισχυμένων συνεργασιών», όπως και αν ονομαστεί, ακόμα και αν χωριστεί σε δύο ενότητες (στο «ευρώ του Βορρά» και το «ευρώ του Νότου») θα αφήσει απ’ έξω την Ελλάδα και στις δύο περιπτώσεις. Καμιά ενότητα των αδύναμων οικονομιών του Νότου, εφόσον δεν υπάρχει η γερμανική εγγύηση, δεν θα αναλάβει το βάρος της συμμετοχής της χρεοκοπημένης Ελλάδας σε μια δική τους νομισματική και οικονομική Ένωση. Θα μας αγαπάνε, βέβαια, και θα μας συμπονάνε, αλλά πρακτικά θα λάβουμε τόση βοήθεια όση ακριβώς έχουμε λάβει με το δωρεάν πετρέλαιο που είχε συμφωνήσει o Αλέξης Τσίπρας με τον αείμνηστο Τσάβες.

Ας υποθέσουμε, όμως, ότι αύριο, κυριολεκτικά αύριο, συγκαλείται Σύνοδος Κορυφής των 27 –πλέον– ηγετών και χάρη στο Άγιο Πνεύμα όλοι συνομολογούν ότι αρχίζει, με άμεση μάλιστα εφαρμογή, μια νέα πορεία ανάπτυξης, με σκοπό τη δημιουργία ενός νέου κοινωνικού κράτους για όλες τις χώρες και για κάθε πολίτη της Ευρώπης, που θα ξεπερνά σε ασφάλεια και ποιότητα κοινωνικών παροχών ακόμα και τις καλύτερες στιγμές της Σουηδίας, της Δανίας και της Νορβηγίας μαζί, οι οποίες, πράγματι, αποτελούν το κορυφαίο υπόδειγμα παγκοσμίως. Θα σημάνει, άραγε, αυτή η απόφαση ότι η κρίση τελείωσε αυτομάτως και πως σε ένα, δύο, άντε τρία χρόνια η Ελλάδα θα ξαναβρεί το επίπεδο ζωής, μισθών, συντάξεων κ.λπ. του 2009, και όλα αυτά τα τραγικά που περνάμε θα γίνουν μια εφιαλτική ανάμνηση; Ελπίζω η ελληνική πολιτική τάξη να έχει τη συνείδηση πως όποιες και αν είναι οι ευρωπαϊκές εξελίξεις, για την Ελλάδα υπάρχει μόνον μία επιλογή: να ρίξουμε το βάρος στην παραγωγή ποιοτικών, διεθνώς αναταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών, στροφή που προϋποθέτει αλλαγή του κράτους, των συναλλακτικών πρακτικών και των κοινωνικών νοοτροπιών μας, καθώς και της ποιότητας του διοικητικού και πολιτικού προσωπικού. Γιατί αν η Ευρώπη αποφασίσει την πραγματική ενοποίησή της −όχι μόνον νομισματική αλλά και οικονομική− είναι φανερό ότι θα υπάρξει για τουλάχιστον μία δεκαετία ένα ευρωπαϊκό ανάλογο της «Ατζέντας 2000» του Γκέρχαρντ Σρέντερ, που θα κριθεί ως η μίνιμουμ προϋπόθεση ώστε ο πλεονασματικός Βορράς να αποδεχθεί την αμοιβαιοποίηση κινδύνων με τον ελλειμματικό Νότο, έως ότου ο κοινά παραγόμενος πλούτος να οδηγείται και σε δίκαιη αναδιανομή. Με απλά λόγια, όχι μόνον δεν θα υπάρξει ποτέ άμεση λύση όπως την επιθυμούμε, αλλά οι αλλαγές που έξι χρόνια τώρα αποφεύγουμε να εφαρμόσουμε θα είναι η προϋπόθεση παραμονής μας στο ευρωπαϊκό εγχείρημα όπως το επιθυμούμε και ευχόμασταν πάντα να συμβεί!

Με άλλα λόγια, τα ευρωπαϊκά σενάρια είναι για την Ελλάδα ό,τι ο καιρός για τη ναυσιπλοΐα. Αν έχεις κτίσει το σκάφος σου γερά, αξιοποιείς καλύτερα τον καλό καιρό, όπως και αντέχεις την πιο άγρια κακοκαιρία. Αν έχεις κτίσει ένα σαθρό σκάφος, ποντάρεις στην καλοσύνη των ξένων όταν έχει κακοκαιρία και επαναπαύεσαι σαν το τζιτζίκι το καλοκαίρι όταν έχει καλοκαιρία.

Οφείλω, όμως, να είμαι δυσάρεστα ακριβής. Όλα τα μετεωρολογικά δελτία, από όλες τις γωνιές του πλανήτη, προειδοποιούν για μακρά περίοδο ακραίων και ευμετάβλητων καιρικών φαινομένων. Πραγματικά, δύσκολη εποχή για τζιτζίκια!

*Ο Πέτρος Ευθυμίου είναι πρώην πρόεδρος της Κ.Σ. του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη και πρώην υπουργός Παιδείας.