Εκτονώνοντας την πίεση μέσω διαδικτύου

Του Νίκου Δεμερτζή

Τα τελευταία χρόνια η πανδημία έδωσε λαβή για την πραγματοποίηση χιλιάδων ερευνών εθνικής και διεθνικής κλίμακας στο σύνολο σχεδόν των, εν τη ευρεία εννοία,  κοινωνικών επιστημών. Τόσο μάλιστα που η συνεπαγόμενη υγειονομική κρίση συνδυάζεται και συνεκδηλώνεται με άλλες κρίσεις (κλιματική, ενεργειακή, γεωπολιτική κ.λπ.) σε τέτοιο βαθμό ώστε να γίνεται πλέον λόγος για «αεικρίση» (permacrisis).

Στη μικρο-κλίμακα, για εκατομμύρια ανθρώπους τα περιοριστικά μέτρα και το ρίσκο της νόσησης προξένησαν επιπλέον άγχος και δυσανεξία καθώς συρρικνώθηκε σε εξαιρετικό βαθμό η ανθρώπινη επαφή και η τηλε-εργασία άλλαξε τους όρους και τα όρια της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Και βέβαια το διαδίκτυο έπαιξε καταλυτικό ρόλο, καθιερώθηκε και βιώθηκε ως το «λειτουργικό σύστημα της κοινωνίας», ο κοινός μη-τόπος όπου συνδυάζονται ανωνυμία και επωνυμία, το εδώ και το αλλού, το τώρα και το άλλοτε, το εκτός και το εντός, το γραμμικό με το μη γραμμικό, το ιδιωτικό και το δημόσιο. Η διαδικτυακή ζωή στο σπίτι γέννησε ή υποδαύλισε ζητήματα ψυχικής υγείας, αποδυνάμωσε αλλά και ενίσχυσε έξεις προκειμένου τα άτομα να διαχειριστούν τη νέα συνθήκη.

Όπως προαναφέρθηκε, πλήθος ερευνών έχουν τεκμηριώσει τις εξελίξεις αυτές. Ένα μικρό μέρος τους επιβεβαιώσαμε πρόσφατα στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) μέσω της έρευνας “Το διαδίκτυο στην Ελλάδα – World Internet Project-Greece” στο πλαίσιο του  World Internet Project (WIP). Το WIP είναι μια διεθνής σύμπραξη 38 χωρών από διαφορετικές ηπείρους, στην οποία συμμετέχει η Ελλάδα μέσω του ΕΚΚΕ από το 2015. Μέχρι τώρα έχουν πραγματοποιηθεί τέσσερις γύροι, ο τελευταίος την περίοδο Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου 2022.

Ζητήσαμε λοιπόν από τους χρήστες του διαδικτύου να απαντήσουν πόσο συχνά επισκέπτονται ιστοσελίδες με θρησκευτικό και σεξουαλικό περιεχόμενο. Τους ζητήσαμε επίσης να μας πουν τη συχνότητα επίσκεψης σε ιστοσελίδες ηλεκτρονικού τζόγου. Κι αυτό διότι σε συνθήκες υπαρξιακής αγωνίας αναμένεται ευλόγως από κάποιον/α ότι θα αναζητήσει ορισμένες «απαντήσεις» στη θρησκεία. Επιπλέον, η επίσκεψη σε ερωτικού περιεχομένου ιστοσελίδες και ο ηλεκτρονικός τζόγος θεωρούνται διέξοδοι και «βαλβίδες ασφαλείας» υπό την πίεση του κατ’ οίκον περιορισμού. Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η απάντηση «ποτέ» για τις τρεις αυτές κατηγορίες χρήσης σε τρεις χρονικές στιγμές που αντιστοιχούν στον πρώτο, τον τρίτο και τον τέταρτο γύρο του WIP-Greece.

Πόσο συχνά χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο για τους παρακάτω σκοπούς;

(ποσοστά του «ποτέ»)

Συνεκτιμώντας στην εγκυρότητα των ευρημάτων την πιθανώς εγγενή στρέβλωση που δημιουργείται λόγω της «κοινωνικά επιθυμητής απάντησης» (στοιχείο που εμφιλοχωρεί σε πολλές έρευνες γνώμης ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ευαίσθητα θέματα) διαπιστώνεται μια σαφής επιρροή της πανδημίας: η καταφυγή στον ηλεκτρονικό τζόγο και στις ερωτικού περιεχομένου ιστοσελίδες έχει αυξηθεί κατακόρυφα ιδίως μεταξύ 2019 και 2022. Προς επίρρωση αυτών, ενδεικτικά αναφέρουμε ότι: α) ενώ το 2015 ο τζίρος των παρόχων τυχερών παιγνίων μέσω διαδικτύου στην Ελλάδα δεν ξεπερνούσε τα 2 δισ. ευρώ, το 2022 έφτασε τα 9,3 δισ. ευρώ, β) οι ερωτικές ιστοσελίδες είναι μια από τις «βαριές βιομηχανίες» στην οικονομία του διαδικτύου. Συγκριτικά λιγότερο, αλλά πάντως αισθητά, αυξήθηκε και η επίσκεψη σε σελίδες με θρησκευτικό περιεχόμενο, καθόλου περίεργο σε μια χώρα που πλέον του 90% δηλώνει θρησκευόμενο.

Παρόλο που καλώς ή κακώς ο συναγερμός για την πανδημία έχει λήξει, δεν γνωρίζουμε αν οι τάσεις αυτές θα διατηρηθούν στο μέλλον ή αν θα μεταβληθούν προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση δεδομένου ότι εξακολουθούμε να ζούμε σε ένα κινδυνώδες περιβάλλον.

Ο Νίκος Δεμερτζής είναι Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας και Επικοινωνίας, ΕΚΠΑ, Εκπρόσωπος του World Internet Project  στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Σημείωση: Η έρευνα ενισχύθηκε οικονομικά από την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού της Προεδρίας της Κυβέρνησης.

Η τελική έκθεση έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΕΚΚΕ.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΕΔΩ:

• Έρευνα World Internet Project Greece 2022: Το παρόν και το μέλλον της ψηφιακής μας πραγματικότητας
• Νέα έρευνα αποκαλύπτει πώς το internet επηρεάζει την ελληνική κοινωνία