Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος (UNESCO on Futures Research): «Κανένας δεν είναι πραγματικά έτοιμος να αντιμετωπίσει μία νέα τεχνολογική πανδημία»

Η ταχύτητα με την οποία αλλάζει ο κόσμος γύρω μας είναι αλματώδης και ο βαθμός που η τεχνολογία έχει εισχωρήσει στην καθημερινότητά μας εντυπωσιακός. Τα νέα τεχνολογικά εργαλεία έχουν απλοποιήσει χρονοβόρες διαδικασίες, έχουν επιτρέψει την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και των κοινωνιών, όμως όσο μεγαλύτερη γίνεται η εξάρτησή μας από αυτά, τόσο περισσότερο μεγαλώνει η έκθεσή μας σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά και χάσουμε τον έλεγχο.

Υπάρχουν αρκετοί επιστήμονες που αυτή τη στιγμή κρούουν τον κώδωνα για την έλευση «τεχνολογικών πανδημιών» που αν δεν είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε θα χρειαστεί να κάνουμε shut down, όπως ακριβώς συνέβη και με τον covid19 σε υγειονομικό επίπεδο. Η διασύνδεση ολοένα και περισσότερων συσκευών μεταξύ τους στη λογική του Internet of Things εγκυμονεί κινδύνους υπό την έννοια ότι αν ένας ιός προσβάλει μια συσκευή αυτομάτως θα «κολλήσουν» και όλες οι υπόλοιπες. Πρακτικά αυτό σημαίνει όχι μόνο παύση λειτουργίας, αλλά και διαρροή πολύτιμων προσωπικών και εταιρικών δεδομένων.

Τη λύση στο ερώτημα του αν είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε μια «τεχνολογική πανδημία» σε παγκόσμιο επίπεδο, επιχειρεί να δώσει στο Fortune ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, Επικεφαλής της έδρας UNESCO on Futures Research, που φιλοξενείται από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και επικεφαλής της Μονάδας Προοπτικής Διερεύνησης & Εργαλείων στο δίκτυο ΠΡΑΞΗ, ο οποίος είναι παράλληλα πιστοποιημένος Future Strategist, μέλος του World Future Society (WFS) και αποσκοπεί με διάφορες πρωτοβουλίες να καλλιεργήσει μια συνείδηση για την «αντιμετώπιση» του μέλλοντος.

Κύριε Χριστοφιλόπουλε, έχετε εκφράσει την άποψη ότι η δημόσια διοίκηση, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί, πρέπει να επενδύσουν πάνω στον αλφαβητισμό για το μέλλον, ώστε το ανθρώπινο δυναμικό τους να μπορεί να αποκτήσει έναν τρόπο σκέψης πιο ανοιχτό σε όλα τα σενάρια. Τι ακριβώς εννοείτε και με ποιον τρόπο θα μπορούσε να γίνει αυτό;

Αντιλαμβάνομαι ότι ο αλφαβητισμός για το μέλλον είναι ένας άγνωστος όρος και ακούγεται αρκετά αφηρημένος, ωστόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, τα τελευταία 70 χρόνια, γίνονται σημαντικές προσπάθειες να σκεφτούμε το μέλλον, κυρίως από εταιρείες, οργανισμούς και κυβερνήσεις, οι οποίες προσπάθησαν να πλοηγηθούν στην αβεβαιότητα και να κατανοήσουν την συστημική πολυπλοκότητα. Η νέα πραγματικότητα  για την οποία μιλούσαμε τόσο καιρό έχει ήδη φτάσει: είναι η συνεχής αναστάτωση και οι σύνθετες αλλαγές.

Ωστόσο η καταστροφή μπορεί επίσης να είναι καταλύτης για θετική αλλαγή. Θα πρέπει λοιπόν η δημόσια διοίκηση και οι επιχειρήσεις να επενδύσουν στον αλφαβητισμό για το μέλλον και την στρατηγική προοπτική διερεύνηση και να στήσουν εσωτερικούς μηχανισμούς «παρακολούθησης του μέλλοντος».  Επιτυχημένοι είναι μόνο οι οργανισμοί που έχουν την ικανότητα να ελίσσονται σε αυτό το ταραχώδες περιβάλλον, που μπορούν να προσαρμόζουν κατάλληλα τις στρατηγικές και τη δομή τους και έχουν διαδικασίες για την συνεχή παρακολούθηση πρόδρομων ασθενών σημάτων που μπορεί να οδηγήσουν σε ριζοσπαστικές αλλαγές. Άλλωστε, σε μία πρόσφατη δημοσιευμένη έρευνα, οι Rohrbeck και Kum, διαπίστωσαν ότι οι εταιρείες που έχουν εγκατεστημένες διαδικασίες προοπτικής διερεύνησης έχουν κατά μέσο όρο 33% μεγαλύτερη κερδοφορία και  200% υψηλότερη ανάπτυξη.

Όταν όμως στήνουμε τέτοιες διαδικασίες «παρακολούθησης» του μέλλοντος, συχνά λανθασμένα βασιζόμαστε  σε παραδοχές προερχόμενες από παλιές και σημερινές εικόνες του μέλλοντος. Ο πολιτισμός, οι προκαταλήψεις μας, και οι προηγούμενες προσπάθειες να σκεφτούμε και να σχεδιάσουμε το μέλλον, οριοθετούν και περιορίζουν τη φαντασία μας, και μαζί τα εναλλακτικά μέλλοντα που μπορούμε να οραματιστούμε.

Αναγνωρίζοντας αυτό το πρόβλημα η UNESCO, από το 2012, άρχισε αναπτύσσει την έννοια του «Αλφαβητισμού για το Μέλλον» (Future Literacy). Ο αλφαβητισμός για το μέλλον, λοιπόν, βελτιώνει την ικανότητά μας ως άτομα ή ως οργανισμοί να εκμεταλλευτούμε τη δύναμη των εικόνων του μέλλοντος, ώστε να μπορούμε να εκτιμήσουμε περισσότερο την ποικιλομορφία τόσο του κόσμου γύρω μας όσο και των επιλογών που έχουμε.

Πόσο έτοιμοι είμαστε να αντιμετωπίσουμε μια νέα τεχνολογική πανδημία; Ποιες θα είναι οι συνέπειες στο σύγχρονο επιχειρείν που ο ψηφιακός μετασχηματισμός, με ότι αυτός συνεπάγεται, είναι μονόδρομος;

Στο πρόσφατο παρελθόν, η ανθρωπότητα έχει ήδη αντιμετωπίσει επιτυχημένα τέτοιες τεχνολογικές πανδημίες. Για παράδειγμα, το 1998, 6.000 υπολογιστές, από τους συνολικά 60.000 υπολογιστές που ήταν εκείνη την εποχή συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, μολύνθηκαν από ένα κακόβουλο λογισμικό, το «Morris worm», το οποίο επιβράδυνε ή σταματούσε εντελώς την λειτουργία τους.

Η ζημιά τότε ήταν μικρή, ωστόσο σήμερα τα μεγέθη είναι διαφορετικά. Οι υπολογιστές είναι μεν περισσότερο προστατευμένοι από τέτοιες απειλές, αλλά είναι επίσης περισσότερο σύνθετοι και διασυνδεμένοι με δισεκατομμύρια συσκευές διαφόρων ειδών, επιτρέποντας να φανταστούμε νέες μεγαλύτερες απειλές. Σε αυτήν την περίπτωση, θεωρώ ότι κανένας δεν είναι πραγματικά έτοιμος να αντιμετωπίσει μία τέτοια τεχνολογικής φύσης καταστροφή, και οι συνέπειες θα είναι τεράστιες σε όλες τις εκφάνσεις τις πραγματικότητας και φυσικά στο επιχειρείν.

Υπάρχουν κράτη και οργανισμοί που μελετούν τέτοια σενάρια και λαμβάνουν μέτρα ώστε να διασφαλίσουν κάποιες βασικές λειτουργίες του κράτους, ωστόσο, όσο και αν διαρκέσει μία τέτοια δυστοπική κατάσταση, θα αλλάξει ριζικά  σχεδόν κάθε κομμάτι της ζωής. Στην έρευνα που υλοποιήσαμε στο Millennium Project για το 2050, ο ραγδαίος ψηφιακός μετασχηματισμός φαίνεται σε κάθε περίπτωση μονόδρομος σε όλα τα εναλλακτικά σενάρια που μελετήσαμε, αλλά θα συνοδεύεται από μικρά ή μεγάλα τεχνολογικά «ατυχήματα» και κυβερνοεπιθέσεις. Αυτό ενδεχομένως θα οδηγήσει σε κοινωνικά κινήματα που θα επιθυμούν την επανασύνδεση με την φύση, ή ακόμη μπορεί να δούμε και κινήματα νέο-λουδιτών  που θα αναλάβουν δράση κατά της τεχνολογίας.

Πόσο καταστροφικός μπορεί να γίνει ένας ψηφιακός ιός, λαμβάνοντας υπόψη την διασυνδεσιμότητα μεταξύ πολλών συσκευών, τάση που αναπτύσσεται ραγδαία παγκοσμίως. Είναι ικανό το cybersecurity να μας προστατέψει;

Φανταστείτε ότι σε λίγα χρόνια από σήμερα, ο προσωπικός σας ΒοΤΝ (βοηθός τεχνητής νοημοσύνης) θα σας ξυπνάει το πρωί την κατάλληλη ώρα, βάσει της ποιότητας του ύπνου σας και των υποχρεώσεων σας, θα σας ενημερώνει για τα ραντεβού σας, και θα σας προτείνει ρούχα για την πρωινή σύσκεψη, ενώ ταυτόχρονα θα αναλύει τα ιατρικά σας δεδομένα που λαμβάνει από αισθητήρες στα ρούχα και θα ενημερώνει αν χρειαστεί τον οικογενειακό σας ιατρό. Μπαίνετε στο αυτοκίνητο το οποίο έχει ενημερωθεί από τον ΒοΤΝ και σας οδηγεί στην πρωινή συνάντηση, όπου συμμετέχουν μέσω επαυξημένης πραγματικότητας και στελέχη του γραφείου στην Νέα Ζηλανδία. Φανταστείτε ότι κάπως έτσι συνεχίζεται η μέρα σας, και τώρα φανταστείτε ότι μία βλάβη ή μία κυβερνοεπίθεση εμποδίζει οποιαδήποτε σύνδεση στο διαδίκτυο. Σε ένα τέτοιο απολύτως πιθανό μέλλον οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες. Ουσιαστικά θα μπλοκάρει ολόκληρη η οικονομική δραστηριότητα, και η κοινωνική ζωή, ενώ το κράτος δεν θα μπορεί να παρέχει τις βασικές υπηρεσίες στους πολίτες του.

Η επένδυση λοιπόν τόσο στην κυβερνοασφάλεια όσο και σε στρατηγικές διασφάλισης των ζωτικών λειτουργιών του κράτους είναι κρίσιμη. Επίσης, σημαντικό βάρος θα πρέπει να δοθεί στην αντιμετώπιση της κυβερνοτρομοκρατίας η οποία επίσης αναμένεται να ανθήσει.

Ποιες θα είναι οι προκλήσεις που θα κληθούν οι επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον;

Η μεγάλη πρόκληση για τις επιχειρήσεις είναι η συνεχής ραγδαία και πολυεπίπεδη αλλαγή που τροφοδοτείται κυρίως από τις εκθετικές τεχνολογικές αλλαγές οι οποίες επιφέρουν με την σειρά του αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της ζωής και φυσικά στην οικονομία και το επιχειρείν. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επενδύσουν στην δημιουργία ενός ανθεκτικού χαρακτήρα, δηλαδή α) να «ακούν» και να κατανοούν τα ασθενή ή ισχυρότερα σήματα που υποδεικνύουν επερχόμενες αλλαγές, και β) να είναι ευέλικτες και έτοιμες να αλλάξουν ριζικά προκειμένου να επιβιώσουν.

Το μέλλον άλλωστε βρίθει προκλήσεων που συνάμα είναι και ευκαιρίες για όσες εταιρείες είναι έτοιμες να «ακούσουν» το μέλλον. Η κλιματική αλλαγή, η αύξηση της παγκόσμιας μεσαίας αστικής τάξης, η αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου, οι νέες τεχνολογίες, η γήρανση του πληθυσμού, είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα-ευκαιρίες που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν.

Μετά το ΑΙ, το ΙοΤ και τα Big Data τι;

Αυτό που έρχεται είναι ένα μπουκέτο τεχνολογιών που τις ονομάζουμε Next Technologies και οι οποίες θα μεταμορφώσουν το μέλλον προς το 2050. Σε αυτές που αναφέρατε θα προσθέσω το 4D printing, τις εξελίξεις στην νανοτεχνολογία, την ρομποτική και φυσικά την βιοτεχνολογία και την γνωστική τεχνολογία (cognotech), την γενική τεχνητή νοημοσύνη, και κυρίως τις διαφαινόμενες συνεργίες μεταξύ́ τους που θα βοηθήσουν την ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει τις διαφαινόμενες περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές συγκρούσεις, καθώς οδεύουμε σε μία υπερπληθυσμένη υφήλιο 9 δισεκατομμυρίων ανθρώπων έως το 2050. Ωστόσο, η τεχνολογία από μόνη της δεν είναι αρκετή. Χρειαζόμαστε αλλαγές στις ανθρώπινες αξίες και σοβαρές παγκόσμιες πολιτικές, οι οποίες θα υλοποιηθούν από κυβερνήσεις, εταιρείες, εκπαιδευτικά συστήματα, ΜΚΟ, τον ΟΗΕ, και άλλους διεθνείς οργανισμούς.