«Επιστρέφει» ο Keynes στην ΕΕ; Τα τεράστια δανειακά προγράμματα σε Γαλλία, Βρετανία και το γερμανικό πρόταγμα
Οι πληθωριστικές πιέσεις, τα αυξανόμενα επίπεδα του δημόσιου χρέους των ευρωπαϊκών κρατών και η φθίνουσα ανάκαμψη μετά την πανδημική κρίση μπορεί να υποδηλώνουν πρόωρη υιοθέτηση πολιτικών δημοσιονομικής εξυγίανσης. Ωστόσο, η διεθνής οικονομική προοπτική και η γεωπολιτική κατάσταση, ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, αποκλείουν την επιστροφή στο μοντέλο ανάπτυξης που προέκυψε από την οικονομική κρίση το 2008-2010.
Σε αυτό το πλαίσιο, το γαλλικό υπουργείο Οικονομίας προβλέπει μεταξύ άλλων ότι η Γαλλία θα δανειστεί από τις διεθνείς χρηματαγορές κατά το επόμενο έτος ποσό της τάξεως των 270 δισεκατομμυρίων ευρώ, το μεγαλύτερο που έχει ποτέ δανειστεί το γαλλικό κράτος.
Την ίδια στιγμή, οι αγορές αναστατώθηκαν από τα σχέδια της βρετανικής κυβέρνησης να μειώσει τους φόρους κατά 45 δισ. λίρες χωρίς σημαντικές περικοπές δαπανών. Αυτό σημαίνει ότι ο κρατικός δανεισμός θα πρέπει να αυξηθεί για να καλύψει τις κρατικές δαπάνες – αν και η πρωθυπουργός Liz Truss υποστηρίζει ότι το σχέδιο της θα ενισχύσει τα φορολογικά έσοδα.
Η Γερμανία θα διαθέσει 65 δισεκατομμύρια ευρώ (64,7 δισεκατομμύρια δολάρια) για το τρίτο πακέτο που έχει σχεδιαστεί να προστατεύσει τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις από τις επιπτώσεις του αυξανόμενου πληθωρισμού, όπως ανέφερε η κυβέρνηση σε ένα έγγραφο που εκδόθηκε.
Τα μέτρα, που περιλαμβάνουν προτάσεις για την παράταση μίας έκπτωσης στα μέσα μαζικής μεταφοράς, αλλά και φορολογικές μειώσεις 1,7 δισεκατομμυρίων ευρώ για 9.000 εταιρίες που είναι ενεργειακά ευαίσθητες, συμφωνήθηκαν σήμερα, μεταξύ των τριών κομμάτων που συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό του Όλαφ Σολτς.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, δεν θα υπάρχει αναφορά στον προϋπολογισμό για πρόσθετα μέτρα στήριξης ή ελάφρυνσης καθώς ο δημοσιονομικό χώρος έχει εξαντληθεί και η επιστροφή στα πρωτογενή πλεονάσματα αποτελεί επιτακτική ανάγκη με βάση τη δέσμευση απέναντι στους θεσμούς. Το μήνυμα από τον επικεφαλής του ESM για την Ελλάδα, Πάολο Φιορέτι, είναι καθαρό, καθώς από το βήμα του Economist συνέστησε στην ελληνική κυβέρνηση να διασφαλίσει μεγαλύτερο δημοσιονομικό χώρο εφέτος.
Οι Ιταλοί περιμένουν από τη νέα δεξιά κυβέρνηση να περιορίσει τον υψηλό πληθωρισμό, το ενεργειακό κόστος, αλλά και τους φόρους. Τα κόμματα της δεξιάς συμμαχίας («Αδέλφια της Ιταλίας», «Φόρτσα Ιτάλια» και «Λέγκα») δεν παρουσίασαν συγκεκριμένα σχέδια, ούτε πριν, ούτε και μετά τις εκλογές. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι Τζόρτζια Μελόνι απορρίπτει μια αύξηση του νέου δανεισμού ενόψει της επαπειλούμενης οικονομικής ύφεσης. Ας μην ξεχνάμε ότι το δημόσιο χρέος της τρίτης οικονομίας στην ΕΕ φθάνει πλέον το 150% του ΑΕΠ και τα επιτόκια για τα δεκαετή ομόλογα βρίσκονται στο 4,3%. Σε κάθε περίπτωση, η μελλοντική πορεία για την ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική θα καθοριστεί από τη συζήτηση μεταξύ στρατηγικών και κανονιστικών παραμέτρων. Το όραμα της Γερμανίας θα παίξει θεμελιώδη ρόλο.
Συνταγές για ευημερία
Υπάρχουν πολλές συνταγές για ευημερία. Μία είναι μια πλούσια χώρα με πλήρη απασχόληση, άφθονες ευκαιρίες, οικονομία προσανατολισμένη κυρίως στις εξαγωγές και αυστηρή παράδοση δημοσιονομικής πειθαρχίας, όπως συμβαίνει με τη Γερμανία. Μια άλλη είναι μια λιγότερο λιτή οικονομία που οδηγείται από την εσωτερική ζήτηση, σύμφωνα με τις γραμμές των ΗΠΑ. Ωστόσο, εάν υπάρχει ένα μάθημα από την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για διαφορετικούς τύπους καπιταλισμού, η μετάβαση από το ένα μοντέλο στο άλλο δεν είναι καθόλου εύκολη. Ωστόσο, η ευρωζώνη στο σύνολό της –κυρίως οι χώρες του νότου, όπως η Ισπανία– αναδύθηκε από τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις και την κρίση του ευρώ του 2008-13 με «γερμανοποιημένες» οικονομίες, που χαρακτηρίζονται από εσωτερικές υποτιμήσεις μισθών και λιτότητα.
Τα μέτρα έφεραν έκρηξη στις εξαγωγές και οδήγησαν σε διαρθρωτικό πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών για την ευρωζώνη στο σύνολό της. Ωστόσο, τροφοδότησαν επίσης κοινωνική δυσαρέσκεια, ανισότητα και άνοδο περιθωρειακών κομμάτων. Η περίοδος 2014-2020 μπορεί να χαρακτηριστεί από ανάπτυξη, «ελαφριά λιτότητα», νομισματική επέκταση και χαμηλό πληθωρισμό, παρά το Brexit και τη νεομερκαντιλιστική προεδρία του Τραμπ. Στη συνέχεια ήρθε η πανδημία, με τις ευρωπαϊκές χώρες να ενώνονται σε μια άνευ προηγουμένου αλλά απαραίτητη άσκηση δημοσιονομικής και νομισματικής επέκτασης. Στην ΕΕ, αυτό συνδυάστηκε με μια συντονισμένη και συνεργατική απάντηση που είχε ως αποτέλεσμα τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης.
Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας και η αύξηση των επιτοκίων έχουν ρίξει μια σκοτεινή σκιά στις προοπτικές της Ευρώπης για οικονομική ανάκαμψη. Οι ισχυρές πληθωριστικές πιέσεις, μαζί με τα υψηλά επίπεδα χρέους και τα δημόσια ελλείμματα, σημαίνουν ότι δικαιως οι policy makers ανησυχούν για το τι επιφυλάσσει το μέλλον.
Το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο έχει αλλάξει, με γεωστρατηγικούς ανταγωνισμούς και κινδύνους αποπαγκοσμιοποίησης. Ένα τέτοιο πλαίσιο σημαίνει ότι πρέπει τώρα να αναρωτηθούμε εάν οι δημοσιονομικοί περιορισμοί και η πίστη στο μοντέλο που βασίζεται στις εξαγωγές είναι ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσει η ΕΕ στο σύνολό της.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι χώρες με διαρθρωτικό δημόσιο έλλειμμα, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, πρέπει να εξισορροπήσουν τους δημόσιους λογαριασμούς τους ενισχύοντας το εισόδημα ή/και περικόπτοντας τις δαπάνες, και ότι αυτό πρέπει να συνοδεύεται από μια αξιόπιστη μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη δημοσιονομική εξυγίανση. Ωστόσο, η ΕΕ στο σύνολό της, και η ευρωζώνη ειδικότερα, πρέπει να αναλογιστούν το μοντέλο ανάπτυξής τους για να δώσουν περισσότερο χώρο στην εσωτερική ζήτηση.
Το μέλλον της ΕΕ: ιδέες και συμφέροντα
Τι μπορούμε να περιμένουμε από την ΕΕ, δεδομένου αυτού του αδιεξόδου; Η κατεύθυνσή του θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη στάση της κυρίαρχης οικονομικής της δύναμης, της Γερμανίας, της οποίας οι προτεραιότητες ήταν βασικές τόσο για τον καθορισμό της ατζέντας λιτότητας το 2010 όσο και για μια πιο προληπτική και κοινή απάντηση στο COVID-19. Ενώ άλλες χώρες της ευρωζώνης, όπως η Γαλλία, έχουν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, είναι λογικό να περιμένουμε ότι η στάση της Γερμανίας θα είναι αποφασιστική, καθώς η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία πιθανότατα θα υποστηρίξουν μια πιο «κεϋνσιανή» στρατηγική για την αποκατάσταση των δημοσιονομικών ισορροπιών.
