Έρευνα ΣΕΒ: Το μέλλον της εργασίας – Πώς θα πάμε από το brain drain στο brain gain
Η μαζική φυγή συμπολιτών μας με υψηλού επιπέδου προσόντα και δεξιότητες στο εξωτερικό, σε αναζήτηση καλύτερης εργασιακής προοπτικής, είναι μια από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Την περίοδο 2008-2017 έφυγαν από τη χώρα περίπου 500.000 Έλληνες νέοι και ικανοί άνθρωποι, δηλαδή το 4,6% του συνολικού της πληθυσμού. Προέρχονται από το πιο παραγωγικό κομμάτι της Ελληνικής κοινωνίας με το 51,4% να είναι στην «κρίσιμη» ηλικιακή κατηγορία 25-44, και σχεδόν στο 70%, απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες έρευνες, μεγάλος αριθμός αυτών που έφυγαν, είτε δεν σκοπεύουν να γυρίσουν καθόλου, είτε προσδιορίζουν τον επαναπατρισμό τους στο απώτερο μέλλον και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Είναι ένα μαζικού χαρακτήρα φαινόμενο, μιας κατεύθυνσης, που συνεχίζεται παρά τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος. Ξεπερνάει την έννοια της κινητικότητας των εργαζομένων και αποτελεί σημαντικό πρόβλημα καθώς στερεί από την οικονομία τους ανθρώπινους πόρους που χρειάζονται για να αναπτυχθεί. Λόγω της μαζικής εκροής δυσχεραίνεται η αντιμετώπιση μεγάλων προκλήσεων, όπως η προσαρμογή στην 4η βιομηχανική επανάσταση, δημιουργείται δημοσιονομική επιβάρυνση λόγω της μη απόδοσης της επένδυσης για την εκπαίδευσή τους, και επιβαρύνεται το δημογραφικό πρόβλημα. Η ανάσχεση της τάσης αυτής πόσο μάλλον η αντιστροφή της πρέπει να γίνει εθνικός στόχος, ενόψει των μεγάλων προκλήσεων της εποχής, καθώς οι γνώσεις και δεξιότητές τους αποτελούν σημαντικό εφόδιο για τον παραγωγικό μετασχηματισμό και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.
Ωστόσο, το brain drain δεν είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Αντανακλά και τις ευρύτερες παραγωγικές και διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας, που δυσκολεύουν τη δημιουργία ποιοτικών και καλά αμειβομένων θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Σε αυτές, προστίθενται παράγοντες όπως η έλλειψη αξιοκρατίας, η διαφθορά, οι χαμηλής ποιότητας κοινωνικές παροχές και το κακό εργασιακό περιβάλλον σε αρκετές ελληνικές επιχειρήσεις.
Συμβάλει, με άλλα λόγια, στον κίνδυνο εγκλωβισμού της οικονομίας σε ένα φαύλο κύκλο περιορισμένης παραγωγικής βάσης, χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χαμηλών ειδικοτήτων και χαμηλών μισθών. Επιπλέον, λόγω του brain drain, δυσχεραίνεται περισσότερο η αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων της εποχής και η αναζωογόνηση της παραγωγικής μας βάσης με εξωστρεφή προσανατολισμό. Η αξιοποίηση της δυναμικής και αξιόλογης, διασποράς που προστέθηκε την τελευταία δεκαετία στους ήδη υπάρχοντες απόδημους Έλληνες, είναι όμως μια σημαντική ευκαιρία. Η προσέλκυσή τους μπορεί να μετατρέψει το brain drain σε brain gain.
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου χρειάζεται ολιστική προσέγγιση και συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων φορέων, των επιχειρήσεων, της Πολιτείας και της εκπαιδευτικής κοινότητας. Η πρωτοβουλία του Υπουργείου Εργασίας για τη δημιουργία της Ομάδας Rebrain Greece είναι ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση και ο ΣΕΒ συμμετέχει ενεργά σε αυτήν.
Παράλληλα, τρεις αλληλένδετοι στόχοι μπορούν να δημιουργήσουν έναν ενάρετο κύκλο για το ανθρώπινο δυναμικό υψηλών δεξιοτήτων: Η επιστροφή ανθρώπινου δυναμικού (Brain Regain), η ανάσχεση των μαζικών εκροών (Brain Retain) και η διασύνδεση των Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα (Brain Circulation).
H επίτευξη αυτών των στόχων περνάει από την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών του προβλήματος, δηλαδή την ανάγκη επέκτασης του παραγωγικού και ανταγωνιστικού τομέα των διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών αυξανόμενης προστιθέμενης αξίας, για την αντιμετώπιση της αδυναμίας της ελληνικής οικονομίας να δημιουργεί και να διατηρεί πολλές και ποιοτικές παραγωγικές θέσεις εργασίας οι οποίες δεν θα αντιμετωπίζουν την υπερφορολόγηση που ήδη υφίστανται, αλλά και την επιβάρυνση με υψηλό μη μισθολογικό κόστος της παραγωγικής εργασίας. Πρέπει όμως να συμπληρώνεται από στοχευμένες παρεμβάσεις για τον επαναπατρισμό, τη διακράτηση όσων ήδη σκέφτονται να εγκαταλείψουν τη χώρα, και την ενεργοποίηση αυτών που παραμένουν έξω προς όφελος της Ελληνικής οικονομίας.
Ο ΣΕΒ προτείνει παρεμβάσεις σε δύο επίπεδα:
Το πρώτο αφορά στον παραγωγικό μετασχηματισμό με αύξηση του μεριδίου της βιομηχανίας στο ΑΕΠ, παραγωγική μεγέθυνση των μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων, ψηφιακό μετασχηματισμό και σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες. Μαζί με τη βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος και την άρση στρεβλώσεων (όπως το υψηλό μη μισθολογικό κόστος), είναι απαραίτητα βήματα για τη συνολική αναβάθμιση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας μας.
Το δεύτερο, αφορά σε εξειδικευμένο Σχέδιο Δράσης με 5 πυλώνες:
- Δράσεις για την παρακίνηση επιστροφής Ελλήνων υψηλών προσόντων που βρίσκονται στο εξωτερικό.
- Δράσεις για την ανάσχεση των μαζικών εκροών του ανθρώπινου δυναμικού υψηλών προσόντων από την Ελλάδα προς το εξωτερικό.
- Οριζόντιες δράσεις για τη διακράτηση όσο και την παρακίνηση επιστροφής με προτεραιότητα την άρση της υπερφορολόγησης της παραγωγικής εργασίας και την μείωση του υψηλού μη μισθολογικού κόστους αυτής.
- Δράσεις διασύνδεσης των Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα.
- Δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού παρακολούθησης και σχεδιασμού πολιτικών για την αντιμετώπιση του brain drain.
Στις 3 Φεβρουαρίου, ο ΣΕΒ οργάνωσε εκδήλωση για το brain drain όπου παρουσιάστηκαν τα κύρια σημεία και τα συμπεράσματα της σχετικής μελέτης του και η στοχευμένη δράση του Υπουργείου Εργασίας «ΕΛΛΑΔΑ ΞΑΝΑ» παράλληλα με την παρουσίαση ενδεικτικών ιδιωτικών και δημόσιων πρωτοβουλιών για το brain drain. Αναδείχθηκε η ανάγκη συντονισμένων προσπαθειών και συνεργειών μεταξύ φορέων και πρωτοβουλιών τόσο του δημοσίου, όσο και του ιδιωτικού τομέα. Συμφωνήθηκε πως δεν υπάρχουν ούτε μαγικές, ούτε εύκολες λύσεις και πως μόνο μέσα από ανάλογο πνεύμα και ισχυρή διάθεση συνεργασίας θα επαναφέρουμε στη χώρα το πολύτιμο ανθρώπινο κεφάλαιο που μετανάστευσε τα προηγούμενα χρόνια. Ο ΣΕΒ θα συνεχίσει να εργάζεται συστηματικά σε αυτή την κατεύθυνση σε συνεργασία με κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα, που έχει τον ίδιο στόχο.
