Έρευνα World Internet Project Greece 2022: Το παρόν και το μέλλον της ψηφιακής μας πραγματικότητας
Των Χαράλαμπου Τσέκερη και Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλου
Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια πρωτόγνωρη έκρηξη ψηφιακών προϊόντων και υπηρεσιών στην Ελλάδα, ακόμη και σε τομείς, όπως η δημόσια διοίκηση, που παραδοσιακά εμφάνιζε σημαντική υστέρηση στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Η ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών και οι συνθήκες ψηφιοποίησης που δημιούργησε η πανδημία του κορωνοϊού οδήγησαν μια μεγάλη αύξηση στο ποσοστό των χρηστών του διαδικτύου.
Αξιοσημείωτα είναι τα ευρήματα που προέρχονται από την πανελλαδική έρευνα στο πλαίσιο του World Internet Project (WIP), μιας διεθνούς σύμπραξης 40 χωρών από διαφορετικές ηπείρους, στην οποία συμμετέχει η Ελλάδα από το 2015 μέσω του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). Η έρευνα πεδίου, η οποία διεξήχθη μεταξύ 25 Νοεμβρίου και 13 Δεκεμβρίου του 2022 (4ο κύμα WIP-GR ή WIP-GR 2022), δείχνει ότι το ποσοστό των χρηστών του διαδικτύου στην χώρα, από 71% το 2019 «σκαρφάλωσε» στο εντυπωσιακό 91% το 2022 (αφορά άτομα ηλικίας άνω των 15 ετών).
Η τελική έκθεση περιλαμβάνει πολλά πρωτότυπα και ουσιαστικά στοιχεία, τα οποία σκιαγραφούν το προφίλ των χρηστών διαδικτύου στην Ελλάδα, και αναδεικνύει ζητήματα που έχουν να κάνουν με τις επιμέρους χρήσεις, την προστασία της ιδιωτικότητας, τον ψηφιακό εκφοβισμό, την παραπληροφόρηση, το αίσθημα ελευθερίας και πολιτικής επάρκειας. Ωστόσο, μια νέα διάσταση της πρόσφατης έρευνας, που υποστηρίχθηκε από την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, αφορά σε ένα υποσύνολο ερωτήσεων που αναφέρονται στο μέλλον και επιτρέπουν να διερευνήσουμε τις μελλοντικές προοπτικές και προκλήσεις που σχετίζονται με την ψηφιακή μας πραγματικότητα.
Όπως υποστηρίζει ο ιδρυτής του World Internet Project, καθηγητής Jeff Cole, η πανδημία επηρέασε άρδην τις κοινωνικές στάσεις για την εργασία. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα WIP–GR 2022, σε ένα τοπίο ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, μόλις το 22% των ερωτώμενων θεωρούν ότι κινδυνεύει η εργασία τους λόγω της αυτοματοποίησης, της Τεχνητής Νοημοσύνης, ή άλλων τεχνολογικών εξελίξεων. Ένα εύρημα που σαφώς έρχεται σε αντίθεση με διάφορες έρευνες στρατηγικής προόρασης (ΟΟΣΑ, WEF, McKinsey, κ.ά.) και ειδικά με τη μακράς κλίμακας παγκόσμια έρευνα του Millennium Project “World/Tech 2050” (2017-2019). Σε αυτή τη μεγάλη έρευνα, στην οποία συμμετείχε και η Ελλάδα, σε όλα τα σενάρια για το μέλλον εμφανίζονται σημαντικοί μετασχηματισμοί στο εργασιακό πεδίο, με μεγάλα θύματα αρχικά τις θέσεις εργασίας χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χωρίς ωστόσο να μένει στο απυρόβλητο τελικά κανένας τομέας της εργασίας.
Αντλώντας από τα ευρήματα του WIP-GR 2022, το 69% των ερωτώμενων δεν θεωρεί ότι κινδυνεύει η εργασία του (Εικόνα 1), το οποίο ενδεχομένως σχετίζεται με το φαινόμενο της «ψευδαίσθησης του ελέγχου». Ο όρος αυτός επινοήθηκε το 1975, από την Αμερικανίδα ψυχολόγο Ellen J. Langer, επιχειρώντας να περιγράψει την ανθρώπινη ανάγκη να θεωρούμε ότι λύσεις που βρέθηκαν για συγκεκριμένα προβλήματα μπορούν να επιλύσουν και τις μελλοντικές προκλήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, τείνουμε να φανταζόμαστε ένα «κλειστό» ασφαλές μέλλον. Σημειωτέον ότι στα ίδια συμφραζόμενα με την «ψευδαίσθηση του ελέγχου» θα μπορούσε να ερμηνευθεί και το υψηλό ποσοστό (77%) σχετικά με την αίσθηση που έχουν οι ψηφιακοί χρήστες ότι μπορούν να διακρίνουν μια «ψευδή» (παραποιημένη) είδηση στο διαδίκτυο, ίσως μια μεροληψία αυτοπεποίθησης στην ικανότητα εντοπισμού του ψεύδους.
Σε αντίθεση με το προηγούμενο εύρημα και εστιάζοντας στις αλλαγές που θα φέρουν οι εμβυθιστικές ψηφιακές πραγματικότητες μέχρι το 2040, φαίνεται ότι περίπου οι μισοί συμμετέχοντες της έρευνας αναμένουν ριζικές μεταβολές (Εικόνα 2). Πιο συγκεκριμένα, αναμένουν να μεταφερθεί ένα μεγάλο κομμάτι της εργασίας σε ψηφιακούς κόσμους και αναγνωρίζουν αναγκαίες αλλαγές που θα προκύψουν και σχετίζονται με (α) τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων σε ψηφιακές πλατφόρμες, (β) την εξατομίκευση της τηλε-εκπαίδευσης στο πεδίο της δια βίου μάθησης, και (γ) το πρόβλημα της κοινωνικής απομόνωσης των τηλε-εργαζομένων. Εντέλει, ένα εξαιρετικά σημαντικό ποσοστό (20-25%) αδυνατεί να φανταστεί το τι είναι πιθανό να συμβεί, κάτι που ίσως είναι και το σπουδαιότερο εύρημα της συγκεκριμένης έρευνας, καθώς αναδεικνύει την αδυναμία για ενεργοποίηση προς την αντιμετώπιση ή/και αξιοποίηση των αναδυόμενων προκλήσεων.
Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα έλλειμμα αλφαβητισμού για το μέλλον, δηλαδή της ήπιας δεξιότητας που μας επιτρέπει (α) να γνωρίζουμε γιατί είναι σημαντικό να φανταζόμαστε και να «χρησιμοποιούμε» το μέλλον, και (β) να μάθουμε με ποιόν τρόπο αυτό γίνεται. Με άλλα λόγια, να κατανοούμε τις πηγές του φόβου και της ελπίδας, να εκμεταλλευόμαστε τη δύναμη των εικόνων του μέλλοντος ώστε να μπορούμε να καταλάβουμε την τεράστια ποικιλομορφία τόσο του κόσμου γύρω μας όσο και των πιθανών επιλογών. Μαθαίνοντας κανείς να φαντάζεται διαφορετικά μέλλοντα, μπορεί να συλλάβει τη δυνατότητα να επινοεί νέες υποθέσεις για το ψηφιακό μέλλον και τελικά, σε κάποιο βαθμό, να το επηρεάσει.
Ο Χαράλαμπος Τσέκερης είναι Κύριος Ερευνητής ΕΚΚΕ, Επικεφαλής Έρευνας και Συντονιστής του World Internet Project στην Ελλάδα
Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Κάτοχος της Έδρας UNESCO on Futures Research (ΙΤΕ)
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:
