Ερωτήματα για τον ρόλο και τα δάνεια της EBRD – Το «πάρε δώσε» με τον Ερντογάν
Το επενδυτικό κλίμα μόνο ευοίωνο δεν ήταν όταν η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) επισκέφθηκε την Άγκυρα, την τουρκική πρωτεύουσα, στα τέλη του περασμένου έτους.
Η λίρα ήταν υπό μεγάλη πίεση, o πληθωρισμός ήταν στα ύψη. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης προειδοποιούσαν ότι ο αυταρχισμός και η ασταθής οικονομική διαχείριση του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατέστρεφαν το βιοτικό επίπεδο των Τούρκων.
Αυτό όμως δεν πτόησε την Odile Renaud-Basso από το να επισκεφθεί το προεδρικό μέγαρο του Ερντογάν ή να ανακοινώσει νέες εκταμιεύσεις ύψους πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ για έργα στην Τουρκία εβδομάδες μετά το ταξίδι της. Σημειώνεται πως η EBRD έχει ήδη «βάλει» στη χώρα 2 δισεκατομμύρια ευρώ, εξασφαλίζοντας για άλλη μια φορά τη θέση της Τουρκίας ως κορυφαίου «δανειολήπτη» της.
Η EBRD, όμως, της οποίας οι επενδύσεις το 2021 ξεπέρασαν τα 10 δισεκατομμύρια ευρώ, είναι μοναδική μεταξύ των αναπτυξιακών τραπεζών που υποτίθεται ότι προωθεί παράλληλα με την ανάπτυξη τις δημοκρατικές αξίες. Ωστόσο, αυτή η κρίσιμη αρχή, μια κληρονομιά από τις απαρχές της δεκαετίας του 1990, τίθεται υπό ολοένα και μεγαλύτερη πίεση.
H τράπεζα, με έδρα το Λονδίνο, λειτουργεί σε ένα πλαίσιο αντιδημοκρατικής οπισθοδρόμησης και αυταρχισμού παρέχοντας υπηρεσίες σε πολλές χώρες όπως η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Λευκορωσία και το Καζακστάν, όπου η φτώχεια και η διαφθορά κυριαρχούν.
Έχοντας δραστηριότητα σε σχεδόν 40 χώρες σε όλη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και την Ασία, η EBRD σκοπεύει να αρχίσει να δανείζει σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής εν μέσω ερωτημάτων και αμφιβολιών ως προς το κατά πόσο τηρεί την εντολή που έχει λάβει για την προώθηση των δημοκρατικών ιδεωδών, όπως αναφέρει το άρθρο για τη συμφωνία ίδρυσής της.
Μάλιστα, η εν λόγω συζήτηση απασχολεί και πολλές άλλες αναπτυξιακές τράπεζες που συνεργάζονται με αυταρχικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο. Οι επικριτές της EBRD λένε ότι, αντί να κλείνει επιλεκτικά τα μάτια στην εντολή πολιτικής που έχει λάβει, θα πρέπει είτε να αποφασίσει να καταργήσει το Άρθρο 1 είτε να επανεξετάσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί.
«Οι τρέχουσες πρακτικές δανεισμού της είναι κατάφωρα αντίθετες με την αρχική της εντολή να συνεργάζεται μόνο με χώρες που είναι αληθινές δημοκρατίες», λέει ο Dani Rodrik, καθηγητής οικονομικών στη Σχολή Kennedy του Χάρβαρντ.
Η EBRD, η οποία έχει υποστηρίξει έργα όπως ένα δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Αζερμπαϊτζάν, ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην Τουρκία στα τέλη του 2008.
Ο Thomas Mirow, ο τότε πρόεδρος της τράπεζας, λέει ότι η κίνηση οφειλόταν εν μέρει στη στρατηγική επέκτασης της EBRD πέρα από τα παραδοσιακά της σύνορα και την ανάγκη να αντισταθμίσει το μεγάλο χαρτοφυλάκιό της στη Ρωσία. Αλλά το πιο σημαντικό, λέει, ήταν η ίδια η χώρα. «Η Τουρκία εκείνη την εποχή φαινόταν ότι βρισκόταν σε μια πορεία προς τη δημοκρατία. ΄Hταν μια γρήγορα αναπτυσσόμενη χώρα που δεν είχε επενδύσεις κεφαλαίου και τεχνογνωσία, ειδικά στον ιδιωτικό τομέα», λέει ο Mirow.
Μέχρι τα τέλη του 2014, η Τουρκία είχε ξεπεράσει τη Ρωσία – όπου η EBRD είχε αναγκαστεί να σταματήσει τον δανεισμό μετά την εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Κριμαία τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους – ως ο μεγαλύτερος αποδέκτης κεφαλαίων της EBRD. Η τράπεζα έχει παράσχει περίπου 15 δισ. ευρώ σε τουρκικά έργα από το 2008, υποστηρίζοντας προγράμματα στην ενέργεια, τις μεταφορές, τη γεωργία, τις υποδομές και τον τραπεζικό τομέα, με έμφαση στην πράσινη χρηματοδότηση και την ένταξη των γυναικών.
Τρία μεγάλα projects
-Το ποσοστό της EBRD στο χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, αγοράστηκε για ένα αδιευκρίνιστο ποσό το 2015 (10%). Ωστόσο, ναγκάστηκε να το πουλήσει τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν ο Πρόεδρος Ερντογάν διόρισε ως Διευθύνοντα Σύμβουλο έναν τραπεζίτη που καταδικάστηκε για φοροδιαφυγή στις ΗΠΑ.
-Πακέτο χρηματοδότησης που συντονίζεται από την EBRD για το έργο Bakad στο Καζακστάν, για την κατασκευή περιφερειακού δρόμου 66 χιλιομέτρων γύρω από το Αλμάτι.
-Δάνειο 205 εκατ. ευρώ προς την αιγυπτιακή κυβέρνηση το 2018 για τη χρηματοδότηση της αποκατάστασης της γραμμής 1 του μετρό του Καΐρου.
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία είναι ένας επενδυτικός προορισμός που παραβιάζει συστηματικά το κράτους δικαίου, με τον Ερντογάν, ο οποίος έγινε πρόεδρος το 2014, να φυλακίζει αντιπάλους και να καταστέλλει συνεχώς την ελευθερία του λόγου. Επίσης, οικονομία της τελεί σε κρίση, καθώς ο Τούρκος ηγέτης παρεμβαίνει συνεχώς στο έργο της κεντρικής τράπεζας.
Ο Daron Acemoglu, οικονομολόγος στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, υποστηρίζει ότι οι διεθνείς δανειστές έχουν ευθύνη για την κατάσταση που επικρατεί στην Τουρκία.
«Οι θεσμοί της Τουρκίας έχουν φτάσει σε επικίνδυνο σημείο, εν μέρει επειδή οι κακές μακροοικονομικές πολιτικές υποστηρίζονται από εξωτερική χρηματοδότηση που εισρέει στη χώρα για περισσότερο από μια δεκαετία», λέει. «Πιστεύω ότι όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, και ειδικά η EBRD, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, θα πρέπει να έχουν πολύ αυστηρότερα κριτήρια και να μην δανείζουν σε αυταρχικούς ηγέτες».
Η EBRD έχει σε μεγάλο βαθμό αποστασιοποιηθεί από τη λεγόμενη «συμμορία των πέντε» εταιρειών που διατηρούν στενούς δεσμούς με τον Ερντογάν και το κόμμα του. Ωστόσο, ορισμένοι από τους εταίρους της είναι εταιρείες υποδομών και ενέργειας, των οποίων η εξάρτηση από τις δημόσιες συμβάσεις τις αναγκάζει να έχουν καλές σχέσεις με το τουρκικό βαθύ κράτος.
