Γιάννης Τούντας: Η ανάγκη εξορθολογισμού της αγοράς φαρμάκου στην Ελλάδα

Άρθρο του Γιάννη Τούντα*

Οι πρόσφατες ελλείψεις φαρμάκων στη χώρα μας οφείλονται στις διαχρονικές στρεβλώσεις στην αγορά του φαρμάκου, καθώς και σε συγκυριακές αιτίες.

Το φάρμακο, προϊόν με ιδιάζουσες φυσικές ιδιότητες και έντονο κοινωνικό χαρακτήρα, συμβάλλει σημαντικά στην καταπολέμηση της αρρώστιας και την προστασία της υγείας. Ως εκ τούτου, βασικός στόχος της πολιτικής φαρμάκου είναι η διασφάλιση της πρόσβασης των ασθενών στα αναγκαία φάρμακα.

Η πρόσβαση των ασθενών στα αναγκαία φάρμακα ενίοτε δυσχεραίνεται στη χώρα μας για δύο κυρίως λόγους. Όταν υπάρχει οικονομική αδυναμία αγοράς των και όταν ελλείπουν από την αγορά. Η έλλειψη πάλι, προκαλείται είτε επειδή το αναγκαίο φάρμακο δεν εισάγεται, είτε επειδή επανεξάγεται, πρακτική γνωστή ως παράλληλη εξαγωγή.

Η μη εισαγωγή ορισμένων φαρμάκων οφείλεται στην προσπάθεια συγκράτησης της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης με την καθυστέρηση έγκρισης νέων  καινοτόμων φαρμάκων, και κυρίως με την υποτιμολόγηση των πρωτότυπων φαρμάκων, με ή χωρίς πατέντα.

Το σύστημα τιμολόγησης των φαρμάκων

Το υφιστάμενο σύστημα τιμολόγησης των πρωτότυπων φαρμάκων βασίζεται στον υπολογισμό της μέσης τιμής των δύο χαμηλότερων τιμών Ευρωζώνης. Η ρύθμιση αυτή καθιστά ασύμφορη την εισαγωγή  ή την παραμονή κάποιων φαρμάκων στην ελληνική αγορά, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν η τιμή τους σε ορισμένες περιπτώσεις διαμορφώνεται ακόμα χαμηλότερα και όταν οι αναγκαίες επιστροφές και εκπτώσεις που καταβάλλουν οι φαρμακευτικές εταιρείες, πλήττουν  με άδικο τρόπο την υγιή επιχειρηματικότητα.

Το 2020, οι τιμές στην Ελλάδα των φαρμάκων με πατέντα  ήταν σημαντικά μικρότερες από τον μ.ο. στην ΕΕ18 (0,94 ευρώ ανά μονάδα  έναντι 2,02 ευρώ), ενώ η διείσδυση τους σε όγκο αντιπροσώπευε το 8,5% της ελληνικής αγοράς, ποσοστό υψηλότερο από τον μ.ο. της ΕΕ18 (6,4%).

Η διείσδυση σε όγκο των μη προστατευόμενων φαρμάκων (χωρίς πατέντα και γενόσημα) ανέρχονταν συνολικά το 2021 στο 68,8% (32,6% και 36,2% αντίστοιχα). Η διείσδυση των φαρμάκων χωρίς πατέντα στην Ελλάδα είναι υψηλότερη από τον μ.ο. της ΕΕ18 (19,7%), ενώ αντίθετα η διείσδυση των γενόσημων είναι πολύ χαμηλότερη του μ.ο. της ΕΕ18 (62,4%). Οι διαφορές αυτές οφείλονται εν μέρη στις χαμηλότερες τιμές των φαρμάκων χωρίς πατέντα στην Ελλάδα (0,29 ευρώ ανά μονάδα έναντι 0,40 ευρώ στην ΕΕ18) και στις υψηλότερες τιμές των γενόσημων φαρμάκων στη χώρα μας (0,18 ευρώ έναντι 0,13 ευρώ στην ΕΕ18).

Το φαινόμενο των παράλληλων εξαγωγών

Οι ιδιαίτερα χαμηλές τιμές των πρωτότυπων φαρμάκων, με ή χωρίς πατέντα, τροφοδοτεί και το φαινόμενο των παράλληλων εξαγωγών, δηλαδή την εξαγωγή εισαγόμενων φαρμάκων. Οι εισαγωγές του κλάδου ανήλθαν το 2021 στα 4,5 δις. ευρώ από 3,3 το 2011 και οι εξαγωγές στα 2,9 δις. ευρώ από 917 εκατ. ευρώ το 2011. Μέρος των εξαγωγών είναι οι παράλληλες εξαγωγές, οι οποίες μειώθηκαν κατά την περίοδο 2011-2014 από 486 σε 306,7 εκατ. ευρώ, ενώ αυξήθηκαν σημαντικά κατά την περίοδο 2015-2020 φτάνοντας τα 427 εκατ. ευρώ!

Οι παράλληλες εξαγωγές επιτρέπονται στην ΕΕ, στο πλαίσιο της ελεύθερης εμπορίας προϊόντων, αλλά η ελληνική νομοθεσία προβλέπει την απαγόρευσή τους όταν θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Η απαγόρευση εξαγωγών ορισμένων φαρμάκων που ήταν σε έλλειψη επιβλήθηκε για πρώτη φορά από τον ΕΟΦ την περίοδο 2010-2013, όταν ο υπογράφων  ήταν πρόεδρος του Οργανισμού, ξεσηκώνοντας τότε κύμα αντιδράσεων από  ιδιοκτήτες φαρμακαποθηκών. Αξίζει να σημειωθεί πως στην Ελλάδα λειτουργούσαν  136 φαρμακαποθήκες το 2020, δεκαπλάσιες απ’ ό,τι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Επιπλέον, κατά καιρούς έχουν αναφερθεί  περιστατικά παράλληλων εξαγωγών φαρμάκων και από τις ίδιες τις εταιρείες εισαγωγής τους, καθώς και από φαρμακεία.

Η χαμηλή διείσδυση των γενόσημων φαρμάκων

Το φαινόμενο των ελλείψεων σχετίζεται και με τη χαμηλή διείσδυση των γενόσημων φαρμάκων, στο βαθμό που θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν τις ελλείψεις στα πρωτότυπα φάρμακα. Εκτός από την έλλειψη ισχυρών κινήτρων σε γιατρούς, φαρμακοποιούς και ασθενείς και των αδυναμιών  της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης να ελέγξει αποτελεσματικά τη συνταγογράφηση των γιατρών,  οι χαμηλές τιμές των πρωτοτύπων, με ή χωρίς πατέντα, δεν επιτρέπουν να υπάρχουν μεγάλες διαφορές από τις τιμές των περισσότερων γενοσήμων, αποδυναμώνοντας έτσι το οικονομικό κίνητρο για τη  αγορά τους, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου οι διαφορές των τιμών είναι σημαντικές.  Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, ορισμένοι υποστηρίζουν την ανάγκη περαιτέρω μείωσης της τιμής των γενοσήμων, αγνοώντας ότι οποιαδήποτε περαιτέρω μείωση στις ήδη χαμηλές τιμές τους θα τα καθιστούσε μη βιώσιμα, τροφοδοτώντας έτσι περαιτέρω την υποκατάσταση φθηνών δοκιμασμένων φαρμάκων από νέα πιο ακριβά. Η τιμή των γενόσημων θα μπορούσε να μειωθεί σταδιακά μόνο εάν παράλληλα αυξάνονταν το μερίδιό τους στην αγορά.

Η πανδημία και η έξαρση των αερογενών λοιμώξεων

Φέτος το χειμώνα, οι ελλείψεις ορισμένων φαρμάκων, οφείλονταν και σε συγκυριακούς λόγους. Λόγω της πανδημίας, υπήρξε μειωμένη παραγωγή δραστικών ουσιών διεθνώς και κυρίως σε Κίνα και Ινδία, γεγονός που περιόρισε την παραγωγή αρκετών φαρμάκων. Επιπρόσθετα, υπήρξε έξαρση των αερογενών λοιμώξεων, η οποία αύξησε τη ζήτηση για παυσίπονα, αντιφλεγμονώδη, αντιβηχικά, εισπνεόμενα και αντιβιοτικά,  που υπήρξαν τα φάρμακα με τις μεγαλύτερες ελλείψεις κυρίως για παιδιά. Τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση και περιόρισαν τις ελλείψεις. Όμως, οι ελλείψεις θα συνεχίζουν να υφίστανται όσο θα συνεχίζει να ασκείται πρωτίστως πολιτική δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης αντί για συνολική πολιτική για το φάρμακο. Για να αλλάξει το προβληματικό σύστημα τιμολόγησης, να αναβαθμιστεί η ηλεκτρονική συνταγογράφηση με τη χρήση πρωτοκόλλων,  να ενταθούν οι έλεγχοι στην αγορά, να αυξηθεί η διείσδυση των γενόσημων, να περιοριστεί η άσκοπη κατανάλωση φαρμάκων. Για όσο διάστημα δηλαδή δεν εξορθολογίζεται η αγορά φαρμάκου στη χώρα μας.

Ο Γιάννης Τούντας είναι Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής, ΕΚΠΑ, Διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής

 ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Γιάννης Τούντας: Η πανδημία είναι (ακόμα) εδώ
• Γιάννης Τούντας: «Η στρατηγική One Health είναι το πιο ισχυρό όπλο που διαθέτουμε σήμερα»