Γιατί η νίκη Ερντογάν δεν λύνει τα μεγάλα προβλήματα της Τουρκίας

του Στίβεν Α. Κουκ*

Μόλις πέντε μήνες αφότου απέτυχε να εξασφαλίσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία για πρώτη φορά από το 2002, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) επανήλθε κερδίζοντας 49,4% των ψήφων και τη δυνατότητα να κυβερνήσει εκ νέου χωρίς κανέναν εταίρο. Στον δρόμο προς τις εκλογές, όλες οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι το AKP θα λάμβανε περίπου 40% των ψήφων, αποτέλεσμα που θα το ανάγκαζε να αναζητήσει εταίρους για να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας.

Όμως, η ουσία παραμένει ότι ούτε ο Ερντογάν ούτε το AKP έχουν απαντήσεις στην πολυδιάστατη κρίση που πλήττει τη χώρα.

Το πιο εμφανές και πιεστικό πρόβλημα για τη νέα τουρκική κυβέρνηση είναι η ασφάλεια. Εδώ και 18 μήνες, η Τουρκία έχει αποφύγει την άμεση αντιπαράθεση με το Ισλαμικό Κράτος, φοβούμενη αντίποινα εντός των τουρκικών πόλεων. Η Άγκυρα, επίσης, θεωρεί ότι ο κουρδικός εθνικισμός και τα πολιτικά κέρδη των Κούρδων της Συρίας, του Ιράκ και της Τουρκίας απειλούν την κρατική κυριαρχία της πολύ περισσότερο από το Ισλαμικό Κράτος.

Αυτή τη στιγμή, η Τουρκία αντιμετωπίζει δύο παράλληλες συγκρούσεις: με το PKK και με το Ισλαμικό Κράτος. Η απόφαση της Τουρκίας να προσφέρει πρόσβαση στις δυνάμεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους σε αεροπορικές βάσεις κοντά στις περιοχές που ελέγχει το Ισλαμικό Κράτος την κατέστησαν στόχο. Η απειλή είναι σημαντική, δεδομένου ότι πέντε χρόνια μετά την έναρξη της πολεμικής σύγκρουσης στη γειτονική Συρία, το Ισλαμικό Κράτος και άλλες εξτρεμιστικές ομάδες έχουν οικοδομήσει δίκτυα και υποδομές κατά μήκος των συνόρων Τουρκίας – Συρίας. Συνεπώς, το πιθανότερο είναι ότι θα υπάρξουν ακόμα περισσότερες επιθέσεις σχετιζόμενες με το Ισλαμικό Κράτος σε τουρκικές πόλεις.

Όμως, παρά τα οποιαδήποτε ερωτήματα σε σχέση με την ασφάλεια, οι αγορές της Τουρκίας ανέβηκαν και η λίρα ανέκοψε την πτώση της έναντι του δολαρίου αμέσως μόλις έγινε γνωστός ο θρίαμβος του AKP. Οι επενδυτές έχουν πλέον συνηθίσει στην πολιτική σταθερότητα που τους έχει προσφέρει ο Ερντογάν και διαδοχικές κυβερνήσεις του AKP τα τελευταία 13 χρόνια. Η αισιοδοξία των αγορών μπορεί να μην διαρκέσει πολύ, όμως. Οι επενδυτές επιδιώκουν συνέχεια και σταθερότητα, αλλά οι οικονομικές προκλήσεις της Τουρκίας παραμένουν όπως ακριβώς ήταν και πριν τις εκλογές.

Η οικονομία της Τουρκίας αναμένεται να αναπτυχθεί κατά 2,8% το 2015 και μόλις που θα βελτιωθεί περαιτέρω τα επόμενα 5 χρόνια. Η ανεργία κινείται σταθερά πάνω από το 10%, ενώ είναι διπλάσια στους νέους σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού. Το μεγαλύτερο ερώτημα, όμως, αφορά την οικονομική πολιτική και διαχείριση. Ο εκ νέου ορισμός του πρώην Αναπληρωτή Πρωθυπουργού Αλί Μπαμπατζάν στη θέση του Υπουργού Οικονομίας θα δώσει νέα ώθηση στην επενδυτική εμπιστοσύνη.

Το άλλο βασικό οικονομικό ζήτημα είναι η ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας. Ο Ερντογάν ξεσπά οποτεδήποτε οι αξιωματούχοι της θίγουν το θέμα της αύξησης των επιτοκίων. Από τη δική του οπτική, τα χαμηλά επιτόκια είναι κρίσιμο συστατικό της εκλογικής επιτυχίας του AKP επειδή το φτηνό χρήμα δίνει ώθηση στην ανάπτυξη, η οποία κάνει πλουσιότερους τους ανθρώπους – και ισχυρότερο το AKP. Είναι πιθανό, συνεπώς, ότι το AKP και ο Ερντογάν θα χρησιμοποιήσουν τη νίκη της Κυριακής για να πλήξουν την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας.

Ευρύτερη ανησυχία προκαλεί ο διχασμός της τουρκικής κοινωνίας. Ύστερα από τις εκλογές του 2007, όπου το κόμμα κέρδισε το 47% των ψήφων, ο Ερντογάν επεδίωξε την εκλογική επιτυχία μέσω της αντιπαράθεσης και της πόλωσης. Η επιτυχία του έχει οδηγήσει σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχουν δύο παράλληλες κοινωνίες που ζουν πλάι-πλάι. Ο Ερντογάν και το AKP έχουν κυβερνήσει αυτούς που τους υποστηρίζουν και έχουν προσπαθήσει να εκφοβίσουν τους υπόλοιπους. Οι Τούρκοι έχουν να γνωρίσουν τέτοιο περιβάλλον έντασης και καχυποψίας από την εποχή της βίας μεταξύ οργανώσεων της αριστεράς και της δεξιάς το 1976 – μια περίοδος που διήρκεσε τέσσερα χρόνια και κόστισε τη ζωή 4.500 – 5.000 Τούρκων.

Είναι μάλλον απίθανο οι εκλογές της Κυριακής να θέσουν ένα τέρμα στα προβλήματα της Τουρκίας. Η ασφάλεια παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα, που θα συνεχίσει να παίζει ρόλο στις αποφάσεις των διεθνών επενδυτών. Το 2002, το AKP εκλέχθηκε για να επιλύσει ένα παρεμφερές σύνολο προβλημάτων. Η ειρωνεία είναι ότι ο Ερντογάν και το AKP επιδείνωσαν την κατάσταση προσπαθώντας να θεμελιώσουν την κυρίαρχη θέση τους στην πολιτική σκηνή. Παρά την εικόνα ενός ισχυρού και υγιούς πολιτικού συστήματος, πίσω από τις πρόσφατες εκλογές κρύβεται μια ταραγμένη χώρα.

*Ο Στίβεν Α. Κουκ είναι ερευνητής θεμάτων Μέσης Ανατολής και Αφρικής στο Council on Foreign Relations.