Γιατί τα κοινωνικά δικαιώματα θα κρίνουν το μέλλον της Ευρώπης

Ο νέος ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, η Ευρώπη πολλών ταχυτήτων και η εργασία σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία.
‘’.. Αν θέλουμε να αποτρέψουμε τον κοινωνικό κατακερματισμό και το κοινωνικό ντάμπινγκ στην Ευρώπη τότε τα κράτη μέλη θα πρέπει να εγκρίνουν τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων το συντομότερο δυνατό..’’

Στις 17/11 στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας τα 27 Κράτη Μέλη της Ε.Ε. υιοθέτησαν τις κατευθυντήριες γραμμές για έναν νέο χάρτη κοινωνικών δικαιωμάτων της Ε.Ε. Και λέμε «νέο», γιατί ο προηγούμενος –η Κοινωνική Χάρτα– είχε εγκριθεί το 1992, ως συνοδευτικός της δημιουργίας και της λειτουργίας της Εσωτερική Αγοράς, και σε μεγάλο βαθμό υλοποιήθηκε από την τότε Επίτροπο Βάσω Παπανδρέου. Περιελάμβανε δε δεκάδες δράσεις για την υλοποίηση του.

Η κρίση χρέους της Ευρωζώνης, που εκδηλώθηκε μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2007 ως μετάλλαξή της, υποχρέωσε την Ε.Ε. να προχωρήσει σε μια σειρά από δράσεις, που στόχο είχαν την προστασία του ενιαίου νομίσματος. Η ημιτελής αρχιτεκτονική της Συνθήκης του Μάαστριχτ, με την οποία ιδρύθηκε η ΟΝΕ, θα έπρεπε να ολοκληρωθεί με την δημιουργία μηχανισμών που να συμπληρώνουν το οικονομικό σκέλος της ΟΝΕ, πέρα από το νομισματικό της.-Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα-.

Η άνοδος του λαϊκισμού με τo δημοψήφισμα για το Brexit και την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ αναχαιτίστηκε με την νίκη Μακρόν στην Γαλλία. Η μετάλλαξη της κρίσης χρέους σε πολιτική κρίση αφύπνισε την Ένωση. Το οικοδόμημα που χτίστηκε στα ερείπια του πολέμου κινδύνευε να καταρρεύσει.

Τον Μάρτη του 2016 με την υιοθέτηση της «Λευκής Βίβλου» ήρθε η απάντηση από τους 27. Η νέα αρχιτεκτονική της Ε.Ε. περιελάμβανε πέντε επιλογές. Αυτή που φαίνεται να επικρατεί, είναι η γενίκευση της Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων. Και λέμε «γενίκευση», γιατί ήδη σε μια σειρά θεμάτων κάποιοι συμμετέχουν, ενώ κάποιοι όχι: Ευρώ, συνθήκη Σένγκεν, Ευρωπαίος Εισαγγελέας, Αμυντική πολιτική κ.α. Οι άλλες επιλογές και ιδίως η Ομοσπονδία, δεν συγκινούν. Οι τεράστιες οικονομικές διαφορές μεταξύ των Κρατών μελών- π.χ. ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για την Βουλγαρία 235 Ε, ενώ για το Λουξεμβούργο 2000 Ε – απαιτούν μεταφορά πόρων από τον πλούσιο Βορά, στον Νότο και στην φτωχή, αλλά γρήγορα αναπτυσσόμενη οικονομία των Βαλτικών και των άλλων πρώην κομμουνιστικών χωρών. Αυτή η μεταφορά πόρων θεωρείται ότι πραγματοποιείται μέσω των διαρθρωτικών ταμείων.

Η νέα Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική θα στηριχτεί σε μέτρα που θα προκύψουν από την διαβούλευση σε πέντε τομείς πολιτικής: τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης, κοινωνική διάσταση, Ευρωπαϊκή άμυνα, τα οικονομικά της Ε.Ε. και η εμβάθυνση της ΟΝΕ.

Σήμερα λοιπόν θα επισημάνουμε ορισμένα σημαντικά χαρακτηριστικά που προκύπτουν από την υιοθέτηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα για τα κοινωνικά δικαιώματα.

1. Η ουσιαστική διαφορά της Χάρτας του 1992 και της σημερινής είναι ότι τότε υπήρχε ένας πολύ μεγαλύτερος αριθμός οδηγιών. Αυτό σημαίνει ότι πολλά μέτρα είχαν πανευρωπαϊκή υποχρεωτική ισχύ. Σήμερα οι προτεινόμενες οδηγίες είναι λιγοστές μέχρι στιγμής. Με την Χάρτα του 92 ρυθμιζόταν μια μεγάλη γκάμα εργασιακών σχέσεων, όπως οι οδηγίες για την ασφάλεια των εργαζομένων ή τα δικαιώματα των διασυνοριακών εργαζομένων. Σήμερα και εφ΄όσον, όπως είπαμε, επιλεγεί η «Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων», σε κάθε δράση θα μπορούν να συμμετέχουν όσοι το επιθυμούν. Με τελικό στόχο βέβαια όλα τα κράτη μέλη να μπορέσουν να προσφέρουν στους πολίτες τους το ίδιο επίπεδο και ποιότητα κοινωνικής προστασίας.

2. Το κείμενο που προέκυψε μετά από διαβουλεύσεις με τους κοινωνικούς εταίρους και άλλες οργανώσεις που ενεργοποιούνται στα κοινωνικά θέματα, είναι ένα κείμενο που τα «έχει όλα». Χωρίζεται σε τρία κεφάλαια : Ίσες ευκαιρίες και πρόσβαση στην αγορά εργασίας, Δίκαιοι όροι εργασίας και Κοινωνική ένταξη) και αποτυπώνεται σε είκοσι Αρχές. Η χρηματοδότηση των δράσεων θα προέρχεται κυρίως από εθνικούς πόρους. Η Ε.Ε θα χρηματοδοτεί κοινές ευρωπαϊκές δράσεις, παρακολούθηση της προόδου σε κάθε κράτος μέλος και αξιολόγηση. Η χρηματοδότηση των εθνικών πολιτικών για να επιτύχει κάθε χώρα τους στόχους κάθε δράσης θα προέρχεται από εθνικούς πόρους.

3. Μέσα από το κείμενο είναι φανερό ότι η Ε.Ε. θα αναζητήσει και μέτρα προστασίας απέναντι σε ανταγωνιστές που απειλούν την εργασία και τον πλούτο της Ευρώπης μέσα από πολιτικές κοινωνικού dumping. Ένα εργαλείο που μέχρι σήμερα ελάχιστα έχει αξιοποιηθεί.

Υπάρχουν κριτικές, που ακριβώς λόγω της «χαλαρότητας» της επικείμενης νομοθεσίας, κάνουν λόγο για «ευχολόγιο». Πράγματι για κάποιες από τις προτάσεις παρουσιάζεται ένα ειδυλλιακό τοπίο για την κοινωνική προστασία στην Ε.Ε. Ως ένα βαθμό έχουν δίκιο. Ωστόσο το επίπεδο της κοινωνικής προστασίας της Ε.Ε. είναι ήδη το καλύτερο στον κόσμο. Και είναι ένας τομέας που απορροφά το μεγαλύτερο μέρος των προϋπολογισμών. Και σε ορισμένους τομείς- όπως η ασφάλιση γήρατος, και η νοσοκομειακή περίθαλψη- βρίσκεται σε κρίση με μέτρα να εφαρμόζονται για την περιστολή των δαπανών αυτών. Η δημογραφική εξέλιξη (αύξηση προσδόκιμου ζωής, μείωση γεννήσεων, μεταναστευτικό κύμα), κακή και ανέμελη διαχείριση των κοινωνικών πόρων από κάποιες χώρες και η ανεργία λόγω ασθενικής ανάπτυξης δεν βοηθάνε να διατηρήσει η Ε.Ε. το υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας. Ο κοινωνικός πυλώνας λοιπόν μπορεί να εκληφθεί σαν ένα όραμα, σαν ένας στόχος στον οποίον οφείλει η Ένωση να πορευθεί .
Κλείνοντας, θα ήθελα να σταθούμε στο πρώτο από τα είκοσι σημεία του Πυλώνα:

‘’Εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση.
Κάθε άτομο έχει δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση προκειμένου να αποκτήσει και να διατηρήσει δεξιότητες που θα του επιτρέπουν να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία και να διαχειρίζεται με επιτυχία τις αλλαγές στην αγορά εργασίας.’’

Πίσω από αυτήν την γεμάτη γενικότητες φράσεις κρύβεται η αγωνία για το μέλλον της εργασίας, τις μορφές εργασίας και την αδυναμία εύρεσης ατόμων με δεξιότητες, που δεν υπάρχουν σήμερα. Και που θα είναι αποτέλεσμα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, και στα ερευνητικά εργαστήρια κάθε μορφής παραγωγής. Στα επόμενα χρόνια πάνω από το 50% των σημερινών δεξιοτήτων, απλά δεν θα υπάρχουν πια.

Το πώς θα χειριστεί το κάθε κράτος μέλος και τι ρόλο μπορεί να παίξει η Ε.Ε. στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων που θα προκύψουν, αλλά και στη αναγκαία εκ βάθρων αναδιάταξη της Παιδείας και της Εκπαίδευσης θα το δούμε τα επόμενα δυο χρόνια.
Ελπίζω και εύχομαι και η Ελλάδα, όσο είναι μέρος του σκληρού πυρήνα της Ε.Ε. , το πολιτικό σύστημα και η κοινωνία να συνειδητοποιήσει ότι σε ένα κόσμο που τρέχει προς τα εμπρός, εμείς όχι μόνο βαδίζουμε με βήμα σημειωτόν, αλλά πατάμε γκάζι προς τα πίσω. Ούτε οι εργαζόμενοι, ούτε οι άνεργοι νέοι, ούτε η οικονομία μας και οι δυνατότητές της το αξίζουν.