Γιώργος Τσολάκης: Ο αρχιτέκτονας του Αρχαιολογικού Μουσείου Ακαδημίας Πλάτωνος
απο την Ήρα Σινιγάλια
Είναι ο ιδρυτής του γραφείου Tsolakis Architects, το οποίο μέσα σε 12 χρόνια έχει υλοποιήσει έργα που θα ζήλευαν πολλοί αρχιτέκτονες, από μουσεία και ιδρύματα μέχρι επαγγελματικά κτήρια και κατοικίες. Αυτή τη στιγμή τρέχει πάνω από πενήντα έργα, οπότε μια κουβέντα μαζί του έχει τη δική της αξία. Συναντηθήκαμε στο ιστορικό κτήριο που στεγάζει τα γραφεία της εταιρείας του στην καρδιά της Αθήνας. Εκεί μας μίλησε για το έργο-πρόκληση του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης της Αθήνας, για το μυστικό της επιτυχίας του αλλά και για τον Πλάτωνα που τον κάνει καλύτερο άνθρωπο.
-Μιας και βρισκόμαστε στο γραφείο σας στο κέντρο της Αθήνας, πώς είναι η σχέση της πόλης με τη βιωσιμότητα; Είναι αρμονική ή ταραχώδης;
Κοιτάξτε, όλοι θέλουμε τη βιωσιμότητα και όλοι την επικαλούμαστε, αλλά όταν βρεθούμε μπροστά στο δίλημμα της απόφασης, τη θυσιάζουμε στο βωμό πολλών άλλων αναγκών μας. Αυτό το θεωρώ το μεγαλύτερο λάθος που έχει γίνει στην Αθήνα. Το μέλλον της Αθήνας βασίζεται στη βιωσιμότητα των κτηριακών της υποδομών και στη σχέση τους με το τοπίο. Συγκεκριμένα στη σχέση τους με τη βιοκλιματική τους ταυτότητα και στην ουσιαστική τους ένταξη στο τοπίο χωρίς να το αλλοιώνουν. Η απάντησή μας σε αυτό ήρθε όχι με λόγια αλλά μέσα από ένα κτήριο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης της Αθήνας στην Ακαδημία Πλάτωνος το οποίο σχεδιάσαμε δεν έδειξε την αγωνία να προβάλει έναν κτηριακό όγκο μέσα στην πόλη, αντιθέτως δημιούργησε ένα κτήριο το οποίο αναδύεται μέσα στο τοπίο. Είναι το ίδιο το τοπίο, το οποίο ήρθε να επαναφέρει τον τρόπο που οι κάτοικοι αυτής της πόλης εδώ και πολλά χρόνια φαντάζονταν την πόλη, σαν μια χαρτογράφηση των λόφων της και των φυσικών της τοπόσημων. Θεωρώ λοιπόν ότι είναι επιτακτική ανάγκη να επιστρέψουμε σε μια αρχιτεκτονική βιώσιμη που να σέβεται το περιβάλλον που ζούμε.
-Πώς διαχειριστήκατε στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης της Αθήνας τα στοιχεία του πάρκου, της Ακαδημίας Πλάτωνος και του αστικού ιστού;
Η απάντηση είναι απλή: με τη γεωμετρία η οποία για τους αρχαίους Έλληνες -και ειδικά για τους Πλατωνικούς- δεν ήταν απλώς η γνώση κάποιων γεωμετρικών θεωρημάτων.
-«Μηδείς αγεωμέτρητος εισήτω» αναγραφόταν άλλωστε στην είσοδο της Πλατωνικής Ακαδημίας…
Ακριβώς αυτή η επιγραφή υπήρχε στην είσοδο της Πλατωνικής Ακαδημίας. Σημαίνει ότι αυτός ο οποίος γνωρίζει γεωμετρία, αυτός που αντιλαμβάνεται τη σχέση μεταξύ του μερικού και του όλου, τη σχέση μεταξύ του κόσμου και του ανθρώπου, που φέρνει μια ισορροπία στο σύμπαν και εντέλει δημιουργεί τη λογική μέσα από την οποία παίρνει σωστές αποφάσεις. Αυτή λοιπόν ήταν η πρωταρχική ιδέα πάνω στην οποία στηρίξαμε την ανάπτυξη του μουσείου. Τι κάναμε λοιπόν; Πήραμε ένα απλό τετράγωνο, ένα πρωταρχικό σχήμα, και στη μέση του οικοπέδου δημιουργήσαμε την αρχή των πάντων. Σε αυτό το τετράγωνο δημιουργήσαμε διαδρομές που έρχονται από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και συνδέουν όλα αυτά τα ετερόκλητα μεταξύ τους πράγματα με το μουσείο. Έτσι λοιπόν με έναν απλό γεωμετρικό κανόνα συνδέσαμε όλα αυτά τα στοιχεία που βρίσκονται γύρω από το πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος και συνδέονται με τον πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Προκύπτει λοιπόν μια αίσθηση ισότητας και συμμετοχικότητας. Και αυτό είναι το πολύ ενδιαφέρον από τη δικαιοσύνη της γεωμετρίας, δηλαδή από τη σχέση του όλου με το μερικό, του κόσμου με τον άνθρωπο.
-Επομένως εμπνευστήκατε από τον Πλάτωνα…
Το να σχεδιάζεις ένα κτήριο δίπλα στην Ακαδημία Πλάτωνος δεν σου συμβαίνει συχνά στη ζωή σου, οπότε ναι!
-Ποιο έργο του Πλάτωνα σας έχει κερδίσει;
Το Συμπόσιο είναι ένα έργο που θα πρέπει να το διαβάσουμε όλοι μας. Βέβαια το θέμα είναι πώς το αντιλαμβανόμαστε και πώς μεταφέρουμε τη γνώση αυτή στο παρόν. Επανερμηνεύοντας ουσιαστικά τις απόψεις του, φτιάχνουμε τον δικό μας κόσμο, τη δική μας πολιτεία, τις δικές μας αρχές. Κάνουμε κτήμα μας όλα όσα μελετάμε προκειμένου να σχεδιάσουμε όσα πρέπει να σκεφτούμε.
-Ο Πλάτωνας παραμένει επίκαιρος;
Το να σκέφτεσαι τον κόσμο ιδεατά είναι κάτι επίκαιρο. Προσωπικά είναι η δύναμή μου και ίδιον του χαρακτήρα μου να σκέφτομαι με αισιοδοξία, ότι δηλαδή ο κόσμος είναι καλός, ότι ζω σε έναν ιδεατό κόσμο. Δυστυχώς πολλές φορές τρακάρω με την πραγματικότητα.
-Ας μείνουμε λοιπόν στην αρχαιότητα κατά κάποιον τρόπο. Προσπαθήσατε να συζεύξετε αντίθετα πράγματα πέρα από το όλο και το μερικό εδώ;
Η δομή των αρχαίων ελληνικών ναών είχε στο κέντρο της ένα άδυτο όπου οι άνθρωποι δεν είχαν τη δυνατότητα να εισέλθουν. Στο μουσείο λοιπόν φτιάξαμε το εντελώς ανάποδο: φυγοκεντρήσαμε αυτή τη γεωμετρία και τα τέσσερα πτερά του αρχαίου ελληνικού ναού που προφύλασσαν το άδυτο τα στρίψαμε κατά 90 μοίρες δημιουργώντας τα τέσσερα όρια του τετράγωνου χώρου. Με αυτόν τρόπο το άδυτο μεταμορφώνεται σε κάτι δημόσιο, ανοιχτό, όπου μπορούν να μετέχουν όλοι.
-Ποιο ήταν το σκεπτικό της πρότασης που υποβάλλατε για την επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου;
Ήταν κάτι πολύ δύσκολο, σαν σπαζοκεφαλιά, γιατί έπρεπε να ορίσουμε ένα λειτουργικό μοντέλο το οποίο θα περιλάμβανε το παλιό κτήριο και το νέο τα οποία βρίσκονται σε διαφορετικές στάθμες. Ο Τσίπερφιλντ μαζί με τον Τομπάζη έλυσαν έναν γόρδιο δεσμό, αυτόν της εισόδου του μουσείου, και ο τρόπος που το κατάφεραν είναι εντυπωσιακός. Εμείς θεωρήσαμε ότι το μουσείο είναι υπόγειο και έτσι το ζήτημα που έπρεπε να απαντήσουμε ήταν πώς σκεφτόμαστε έναν υπόγειο χώρο. Εκεί λοιπόν είχαμε μια ενδιαφέρουσα ιδέα που δεχόταν ότι το φως θα καθορίσει τον ίδιο το χώρο. Έτσι λοιπόν φτιάξαμε έναν πολύ μεγάλο εκθεσιακό χώρο που ορίζεται από ένα πλέγμα δοκαριών στον αέρα και το καθένα έχει μια διαφορετική οπή στο τέλος του από όπου μπαίνει διαφορετικό φως στους χώρους του μουσείου. Έτσι λοιπόν καθώς κυκλοφορεί κανείς στο υπόγειο, βλέπει διαφορετικές ποιότητες φωτός από την οροφή με αποτέλεσμα να χαρτογραφεί την πορεία του ανάμεσα στα εκθέματα μέσα από μια άλλη εικόνα διαφορετικών φωτισμών.
Επιπλέον, ήμασταν οι μοναδικοί που δείξαμε μια φωτογραφία από το εσωτερικό, αν προσέξατε γιατί είχαμε την αγωνία να σχεδιάσουμε έναν χώρο που θα φιλοξενεί θησαυρούς, θεωρώντας ότι αυτό που έχει αξία θα ήταν ένας Κούρος υπό το ελληνικό φως.
-Η Αθήνα είναι μια σχετικά νέα πρωτεύουσα. Ποιο είναι το σημερινό της αποτύπωμα και ποιες ανάγκες εκφράζει;
Δύσκολη ερώτηση… Η Αθήνα είναι μια πόλη με κρυφούς θησαυρούς. Μια πόλη που σε καλεί να την ανακαλύψεις. Έχει αποσπάσματα από πολύ ετερόκλητα μεταξύ τους θέματα. Έχει τη Βασιλίσσης Σοφίας, την Πατησίων, την Πανεπιστημίου, το Παγκράτι, το Μετς, το Πρώτο Νεκροταφείο. Πράγματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους τα οποία όμως δείχνουν αυτή τη νεότητα. Η Αθήνα ψάχνει να βρει την ταυτότητά της. Οπότε για μένα αυτή είναι η Αθήνα: αυτή που μπορεί να έχει ταυτόχρονα την Κυψέλη, γεμάτη νεραντζιές και ταυτόχρονα να έχει κάποιες άλλες νεραντζιές τελείως διαφορετικά τοποθετημένες στο πεζοδρόμιο στη Διονυσίου Αεροπαγίτου. Όλα αυτά μαζί είναι τόσο διαφορετικά αλλά και τόσο όμοια ταυτόχρονα.
-Υπάρχει ένα κοινό μανιφέστο που να χαρακτηρίζει τα έργα σας, μια εσωτερική κοινή γραμμή;
Σίγουρα υπάρχει, ωστόσο δεν πιστεύουμε ότι στο σύγχρονο κόσμο που μεταβάλλεται τόσο γρήγορα θα πρέπει ο αρχιτέκτονας να απαντάει σε τόσο διαφορετικά μεταξύ τους ερωτήματα με τον ίδιο τρόπο. Αυτό που θα δείτε σε εμάς είναι μια δομή σκέψης πολύ προσωποποιημένη ανάλογα με τους χρήστες των κτηρίων. Ακούμε τις ανάγκες τους, ακούμε τι μας λένε, ακούμε τι συμβαίνει γύρω μας και όλα αυτά τα παραμετροποιούμε μέσω ενός εταιρικού κώδικα σκέψης. Πιστεύω ότι έτσι απαντάμε στον καθένα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο: με διαφορετικές εικόνες και μορφές αλλά με τον ίδιο κώδικα σκέψης. Είμαστε από τα πρώτα αρχιτεκτονικά γραφεία όπου πραγματικά αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες του καθενός χρήστη και τις κάνουμε χώρο.
-Το μυστικό δηλαδή είναι ότι ακούτε;
Ναι, όποιος δεν ακούει δεν μπορεί να εξελιχθεί.
-Ποιος είναι ο σωστός τρόπος να ακούει κανείς λοιπόν;
Καταρχάς να σέβεται τον άλλον. Όταν συμβαίνει αυτό, αντιλαμβάνεσαι ότι έχει κάτι να σου πει και τότε αρχίζεις και απαντάς για τον συγκεκριμένο άνθρωπο και εκεί ξεκινάει ένας διάλογος που είναι η βάση για τη δημιουργία. Οι ιδέες προκύπτουν μέσα από τον διάλογο και τη συλλογική σκέψη.
-Μιλάτε για παραμετροποίηση. Σε τι συνίσταται και γιατί σας είναι τόσο πολύτιμη;
Θεωρώ ότι μέσω της παραμετροποίησης καταλαβαίνουμε καλύτερα τον κόσμο, τον ακούμε στην πραγματικότητα. Κι όταν λέμε ότι τον παραμετροποιούμε, δεν σημαίνει ότι τον βάζουμε σε κουτάκια. Σημαίνει ότι ακούμε κάθε τι που συμβαίνει γύρω μας και αυτό δίνει ένα ερέθισμα για την πράξη που θα κάνουμε μετά. Θα μιλήσω με ένα παράδειγμα: σχεδιάσαμε ένα κτήριο στη Λεωφόρο Συγγρού, το οποίο ονομάσαμε Wave. Τι κάναμε εκεί; Eίδαμε τι είδους κτήρια υπάρχουν στον περιβάλλοντα χώρο, πώς κινείται ο ήλιος, είδαμε πώς βλέπουν οι άνθρωποι μέσα από το κτήριο τον Υμηττό, μιλήσαμε με διάφορους ειδικούς για τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική και για τον τρόπο που θα προστατεύσουμε το ίδιο το κτήριο προκειμένου να καταναλώνει τη λιγότερη δυνατή ενέργεια. Έτσι βγάλαμε από όλες αυτές τις παραμέτρους έναν κυματισμό που αποτυπώνεται και στην όψη. Είναι το κτήριο που βλέπετε στη Συγγρού 44. Άρα λοιπόν η παραμετροποίηση δεν είναι μια μανιέρα όπου όλα δημιουργούν ένα σύστημα. Είναι ένας τρόπος να διαβάζουμε την πραγματικότητα. Μιλάμε λοιπόν για συσχετισμούς και για συνέργειες. Τα πάντα με κάποιον τρόπο συνδέονται, επενεργούν πάνω στα αρχιτεκτονικά κείμενα, τα επηρεάζουν και μας δίνουν τη δική τους υπόσταση.
-Πώς συναντιέστε με την έμπνευση;
Δύσκολα! Επώδυνα και με πολλή προσπάθεια. Η έμπνευση δεν είναι κάτι που σου έρχεται έτσι απλά, μια τέτοια σχέση είναι πολύ εφήμερη. Πρέπει να συνδεθείς πραγματικά και να αποκτήσεις μια διαρκή σχέση. Εγώ λοιπόν έχω συνεχώς την έμπνευση στο πίσω μέρος του μυαλού μου, λαμβάνω τα δεδομένα και ξαφνικά μετά από κάποιο χρόνο τη βρίσκω μπροστά μου.
-Αγχώνεστε;
Προφανώς, όποιος δεν αγχώνεται έχει άγνοια κινδύνου. Αγχώνομαι και πιέζομαι αλλά αυτή είναι η ζωή μου.
-Διακοπές προλαβαίνετε να κάνετε;
Προσπαθώ, αλλά δεν είναι πάντοτε αυτονόητο.
-Πώς καταφέρνετε να επιβλέπετε όλα τα έργα που τρέχει το γραφείο σας;
Με πολλή μεγάλη προσπάθεια, λίγο ύπνο και με πολύ καλούς συνεργάτες στο γραφείο, έχουμε τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουμε σε όλα τα έργα μας που είναι λίγο πάνω από πενήντα αυτή τη στιγμή. Η συνεργασία είναι πολύ σημαντική: πρέπει να εμπιστεύεσαι τους ανθρώπους σου, να τους τιμάς, να τους σέβεσαι και να τους το επικοινωνείς. Εγώ είμαι το δίχτυ ασφαλείας τους την ώρα που τους ζητώ να ακροβατήσουν.
-Ποια επαγγελματική εμπειρία σας άλλαξε τη ζωή;
Είναι πολλές και αν μπορώ να θυμηθώ κάποια, είναι ο πρώτος μεγάλος διαγωνισμός που κερδίσαμε για τη Συνεργατική Τράπεζα της Κύπρου μετά από πολλές καραμπόλες. Τι σημαίνει καραμπόλα; Να σας πω. Έσπασε τρεις φορές η μακέτα που έπρεπε να υποβάλλουμε, χάλασαν δύο φορές οι πλότερ που τυπώναμε και ακυρώθηκε η συμμετοχή της Ζάχα Χαντίντ στον διαγωνισμό και κερδίσαμε. Αυτή είναι μια τέλεια καραμπόλα! Οπότε στις καραμπόλες πρέπει να είσαι στο κατάλληλο σημείο για να τις κάνεις ευκαιρία ή για να τις αποφεύγεις.
-Αν σας ζητούσα να μου δώσετε έναν τίτλο για τα 12+ χρόνια της επαγγελματικής σας πορείας, ποιος θα ήταν αυτός;
Πολλή δουλειά, ρίσκο και κατανόηση ότι η επιτυχία έχει ένα τίμημα, τον χρόνο.
-Ποιες φάσεις στο ταξίδι της υλοποίησης ενός έργου σας συναρπάζουν;
Προφανώς η πρώτη στιγμή, που είναι μαγική. Στη συνέχεια έχεις διάφορες στιγμές συναρπαστικές, όταν καταφέρνεις να ανταπεξέρχεσαι στην ελληνική γραφειοκρατία, όταν φτιάξεις αυτό που ονειρεύεσαι εντός προϋπολογισμού, όταν κατορθώσεις να βρεις τον τρόπο και τις τεχνικές λύσεις ώστε αυτό που ονειρεύεσαι να κατασκευαστεί όπως έχεις ονειρευτεί. Είναι λοιπόν πολλές οι στιγμές στη διάρκεια της υλοποίησης ενός έργου που με συναρπάζουν αλλά η πρώτη στιγμή είναι η σημαντική.
-Σε ποια φάση βρίσκεται το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων;
Έχουμε τελειώσει την προμελέτη και περιμένουμε τον ανάδοχο κατασκευαστή προκειμένου να προχωρήσουν οι διαδικασίες για την υλοποίηση του έργου. Εμείς παραδώσαμε τη μελέτη μας στο υπουργείο Πολιτισμού και εκείνο είναι υπεύθυνο για την τήρηση των διαδικασιών. Πιστεύω ότι στους επόμενους μήνες θα βγει ο ανάδοχος και θα προχωρήσουν στη συνέχεια της μελέτης μας.
-Πώς συνομιλήσατε εκεί με το σιλό;
Ήταν μια περίεργη συνομιλία. Η δυσκολία που είχαμε σε αυτό το έργο ήταν να καταφέρουμε να φιλοξενήσουμε πολύ μεγάλα εκθέματα, να φτιάξουμε το περιβάλλον όπου θα υπήρχαν τα αντίγραφα των καραβιών. Αυτό ήταν αδύνατον να γίνει στο υπάρχον σιλό, οπότε προτείναμε η δημιουργία ενός επίπεδου κτηρίου δίπλα στο σιλό, το οποίο συμβόλιζε με μια μεγάλη οριζόντια γραμμή στην οροφή του τη στάθμη του νερού και της θάλασσας. Με άλλα λόγια τόνιζε ότι όλα τα εκθέματα, οι ενάλιες αρχαιότητες βρίσκονται συμβολικά κάτω από το νερό κι αυτό ήταν η αφετηρία της σκέψης μας.
-Σας έχει επηρεάσει κάποιος αρχιτέκτονας;
Με αφορμή το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο γνώρισα τον Τόμας Φάιφερ, έναν αρχιτέκτονα από τον αμερικανικό νότο, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα και γνωριστήκαμε. Μιλήσαμε για αυτό που βλέπουμε γύρω μας και ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε πως τόσο διαφορετικοί άνθρωποι -και τόσο διαφορετικοί αρχιτέκτονες σε όλα τα επίπεδα- έχουν κοινές αρχές και κοινό τρόπο σκέψης. Ήταν μαγικό. Η στιγμή δε που είδα τον Τόμας να παρουσιάζει στη δεύτερη φάση του διαγωνισμού την πρότασή μας ήταν συγκινητική. Φεύγοντας από εκείνη την παρουσίαση, κατάλαβα ότι το ταξίδι που έκανα μαζί του ήταν πολύτιμο για μένα.
-Εσείς πού χαλαρώνετε στην Αθήνα;
Πολλές φορές που περπατάω λίγο πριν φτάσω στο γραφείο, στον Εθνικό Κήπο, σε ένα συγκεκριμένο σημείο, σχεδόν στο κέντρο του, όπου έχει σχεδόν χαθεί ο θόρυβος της πόλης, στιγμιαία χαλαρώνω.
-Από τι κρίνεται ένας αρχιτέκτονας;
Από την αντοχή του στον χρόνο. Με απασχολεί να σχεδιάσουμε κτήρια επίκαιρα τα οποία να έχουν αξία στον χρόνο και να είναι χρήσιμα στην κοινωνία, να προσαρμόζονται στις εκάστοτε ανάγκες της. Πολλές φορές σχεδιάζουμε ένα κτήριο για τον μικρό χρονικό ορίζοντα στον οποίο απευθυνόμαστε και όχι τόσο για το μέλλον.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:
