Η ακραία ξηρασία κάνει τους Ευρωπαίους να βλέπουν τα μεταλλαγμένα τρόφιμα με…άλλο μάτι
Το καλοκαίρι της ξηρασίας στην Ευρώπη ήταν αδύνατο να αγνοηθεί. Τα ποτάμια στέρεψαν, αποκαλύπτοντας τους σκελετούς πολεμικών πλοίων και αρχαίων κτιρίων. Οι εικόνες που κατέγραψε ο δορυφόρος δείχνουν εκτάσεις των συνήθως καταπράσινων αγρών της ευρωπαϊκής ηπείρου να έχουν μετατραπεί σε ξεραμένες λεκάνες σκόνης.
Οι θερμές, ξηρές συνθήκες έχουν επίσης προκαλέσει καταστροφές στη γεωργία της Ευρώπης. Τα περισσότερα από τα χωράφια της ευρωπαϊκής ηπείρου θα αποδώσουν φέτος το καλοκαίρι χαμηλότερες από τις αναμενόμενες αποδόσεις. Για ορισμένες καλλιέργειες η διαφορά είναι έντονη: οι αποδόσεις σόγιας είναι 15% κάτω από τον μέσο όρο πενταετίας, ενώ οι αποδόσεις ηλίανθου είναι 12% χαμηλότερες. Με τις αλυσίδες εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων να έχουν ήδη φτάσει στα όριά τους λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, τα τρωτά σημεία του ευρωπαϊκού συστήματος τροφίμων είναι πλέον εμφανή.
Σε απάντηση, ορισμένοι Ευρωπαίοι πολιτικοί αρχίζουν να επανεξετάζουν τη μακροχρόνια αντίθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις γενετικά τροποποιημένες και τις γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες. Τον Ιούλιο, ένα μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησε να χαλαρώσουν οι κανόνες που περιορίζουν τις ποικιλίες καλλιεργειών που δημιουργούνται με τη χρήση νέων τεχνικών γονιδιακής επεξεργασίας, όπως το CRISPR, από το να καλλιεργούνται και να πωλούνται εντός της ΕΕ. «Η νέα γεωργική βιοτεχνολογία μπορεί να προσφέρει πειράματα για φυτά πιο ανθεκτικά στην ξηρασία και τα παράσιτα», δήλωσε ο βουλευτής Antonio Tajani σε συνάντηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Άλλοι Ιταλοί πολιτικοί έχουν ενωθεί μαζί του ζητώντας παρόμοιες αλλαγές στους κανονισμούς για την επεξεργασία γονιδίων. Στη βόρεια Ιταλία, η ξηρασία είναι τόσο σοβαρή που οι ορυζώνες ξεραίνονται και οι αγρότες αντιμετωπίζουν πολύ χαμηλότερες σοδειές από το κανονικό.
Αν η ευρωπαϊκή ξηρασία είναι εδώ για να μείνει, οι αγρότες ίσως χρειαστούν νέες ποικιλίες καλλιεργειών που να μπορούν να αντέξουν τα μακρά, ξηρά καλοκαίρια. Μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες που ήθελαν να δημιουργήσουν πιο ανθεκτικές στην ξηρασία καλλιέργειες είχαν δύο βασικές επιλογές: τη συμβατική αναπαραγωγή ή τη γενετική τροποποίηση. Οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες δημιουργούνται με την εισαγωγή γενετικού υλικού από άλλον οργανισμό στο DNA ενός φυτού – συνήθως ένα γονίδιο που κάνει την καλλιέργεια ανθεκτική στα έντομα ή στα ζιζανιοκτόνα. Οι αυστηροί κανόνες της ΕΕ για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς σημαίνουν ότι μόνο δύο τέτοιες καλλιέργειες έχουν εγκριθεί εκεί, και μόνο μία -ένα ανθεκτικό στα έντομα καλαμπόκι- καλλιεργείται εντός των συνόρων της ΕΕ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αντίθετα, σχεδόν το 90% των χωραφιών σόγιας και καλαμποκιού είναι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί. Η γονιδιακή επεξεργασία είναι μια ξεχωριστή και πιο πρόσφατη τεχνική και περιλαμβάνει την άμεση επεξεργασία του γονιδιώματος ενός οργανισμού και όχι την εισαγωγή γονιδίων από διαφορετικά είδη. Αναμενόταν να αποφύγει τους κανονισμούς για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, αλλά το 2018 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι οι καλλιέργειες με επεξεργασία γονιδίων πρέπει να υπόκεινται στους ίδιους κανονισμούς με τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες.
Τώρα υπάρχουν ενδείξεις ότι η θέση της ΕΕ ενδέχεται να αλλάξει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία νέας νομοθεσίας στην ΕΕ και τον Απρίλιο του 2021 δημοσίευσε μελέτη στην οποία περιγράφει την επιθυμία της να χαλαρώσει τους κανονισμούς για τις γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες. «Η Επιτροπή συνειδητοποίησε ότι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου δεν ήταν επιστημονικά τεκμηριωμένη. Είχε νομική βάση, αλλά δεν ήταν επιστημονικά τεκμηριωμένη», λέει η Cathie Martin, καθηγήτρια φυτικής επιστήμης στο John Innes Centre στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι υφιστάμενοι κανόνες της ΕΕ για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς δεν είναι κατάλληλοι για τη ρύθμιση των καλλιεργειών που παράγονται με τη χρήση γονιδιακής επεξεργασίας. Είπε επίσης ότι οι γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες θα μπορούσαν να βοηθήσουν την ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της για βιωσιμότητα και επισιτιστική ασφάλεια.
Μια αλλαγή στην πολιτική θα μπορούσε επίσης να έχει αντίκτυπο στις γεωργικές εκπομπές της ΕΕ. Η γεωργία είναι υπεύθυνη για το 10% περίπου των εκπομπών της ΕΕ, αλλά μια μελέτη της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Breakthrough Institute διαπίστωσε ότι η υιοθέτηση από την ΕΕ γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, όπως αυτές που καλλιεργούνται στις ΗΠΑ, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση των εκπομπών που ισοδυναμεί με το 7,5% των συνολικών γεωργικών εκπομπών της Ευρώπης. Αυτό προέρχεται κυρίως από το γεγονός ότι οι καλλιέργειες γενετικά τροποποιημένων οργανισμών τείνουν να έχουν υψηλότερες αποδόσεις από τις συμβατικές ποικιλίες. Οι περισσότερες από αυτές τις μειώσεις εκπομπών θα προέρχονταν από εκτάσεις εκτός της ΕΕ που δεν χρειάζεται να μετατραπούν σε γεωργικές, εξηγεί η Emma Kovak, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Επειδή οι αποδόσεις των καλλιεργειών στην ΕΕ είναι υψηλότερες από τον παγκόσμιο μέσο όρο, η περαιτέρω αύξηση των αποδόσεων των καλλιεργειών στην ΕΕ επιτρέπει την επιβράδυνση της επέκτασης της παραγωγής αλλού στον κόσμο», εξηγεί η ίδια.
Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες μεγάλες επιφυλάξεις. Πρώτον, ακόμη και αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει το δικό της, οι νέοι κανονισμοί θα ισχύουν μόνο για τις γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες και όχι για το είδος των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών που καλλιεργούνται ευρέως στις ΗΠΑ. Δεύτερον, δύο από τις πιο διαδεδομένες καλλιέργειες στην ΕΕ είναι το σιτάρι και το κριθάρι, και δεν υπάρχουν γενετικά επεξεργασμένες εκδοχές αυτών των καλλιεργειών που είναι έτοιμες να τοποθετηθούν κατευθείαν στο έδαφος.
Με άλλα λόγια, οι όποιες μειώσεις των εκπομπών από μια αλλαγή στους κανονισμούς γονιδιακής επεξεργασίας δεν θα επέλθουν γρήγορα. Αλλά οι πιο ανθεκτικές στην ξηρασία καλλιέργειες μπορεί να μην είναι πολύ μακριά. Η Kovak επισημαίνει ότι το ανθεκτικό στην ξηρασία σιτάρι έχει ήδη εγκριθεί στην Αργεντινή, παρόλο που και αυτό είναι μια γενετικά τροποποιημένη καλλιέργεια. Εάν η ΕΕ και τα 450 εκατομμύρια κάτοικοί της γίνουν μια νέα αγορά για τις γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες, ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει κίνητρο για τις γεωργικές επιχειρήσεις να παράγουν νέες ανθεκτικές στην ξηρασία ποικιλίες ευρωπαϊκών βασικών προϊόντων.
Εάν οι γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες απελευθερωθούν στην ΕΕ, τότε είναι πιθανό ότι οι πρώτες που θα βγουν στην αγορά θα είναι φρούτα και λαχανικά και όχι μεγάλες βασικές καλλιέργειες, καθώς πολλές από αυτές έχουν ήδη γενετικά τροποποιημένες εκδοχές και οι παραγωγοί ενδέχεται να μην είναι πρόθυμοι να δημιουργήσουν νέες γενετικά επεξεργασμένες ποικιλίες μόνο για την ευρωπαϊκή αγορά. Οι μεγάλες γεωργικές εταιρείες τείνουν να αποφεύγουν την τροποποίηση τροφίμων χαμηλότερης αξίας, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, λόγω του μεγάλου κόστους που συνδέεται με την ανάπτυξη νέων γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών – αλλά η γονιδιακή επεξεργασία είναι πολύ φθηνότερη. Στις ΗΠΑ, ένα μανιτάρι επεξεργασμένο με CRISPR ήταν το πρώτο γονιδιακά επεξεργασμένο τρόφιμο που εγκρίθηκε προς πώληση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Martin πραγματοποιεί τις πρώτες δοκιμές πεδίου σε ντομάτες που έχουν υποστεί γονιδιακή επεξεργασία ώστε να περιέχουν μια πρόδρομη ουσία της βιταμίνης D. Οι δοκιμές αυτές κατέστησαν δυνατές μόνο επειδή η χώρα χαλάρωσε πρόσφατα τους κανονισμούς σχετικά με τις δοκιμές πεδίου των γενετικά επεξεργασμένων καλλιεργειών, στο πλαίσιο του Brexit και της αποδέσμευσης από τους κανονισμούς της εποχής της ΕΕ.
Η νομοθεσία για την απελευθέρωση των γενετικά επεξεργασμένων καλλιεργειών στην ΕΕ μπορεί να έχει πολύ πιο δύσκολο δρόμο μπροστά της. Στη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντιτάχθηκαν σθεναρά ομάδες όπως η Greenpeace και η Slow Food, μια οργάνωση που προωθεί την τοπική και παραδοσιακή μαγειρική εντός της ΕΕ. Εάν πρόκειται να περάσει μια αλλαγή στον κανονισμό, η Επιτροπή θα πρέπει να πείσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στη συνέχεια η νομοθεσία θα τεθεί σε ψηφοφορία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σε ένα μπλοκ με τόσο ισχυρές διατροφικές παραδόσεις, είναι πιθανό να υπάρξει μεγάλη αντίσταση στους νέους κανόνες για τις γενετικά επεξεργασμένες καλλιέργειες.
Αλλά η Petra Jorasch, εκπρόσωπος της Euroseeds, μιας ομάδας που εκπροσωπεί ευρωπαϊκές εταιρείες σπόρων, λέει ότι η τεχνολογία γονιδιακής επεξεργασίας θα μπορούσε στην πραγματικότητα να βοηθήσει στη διατήρηση των τοπικών ποικιλιών. Η γονιδιακή επεξεργασία θα μπορούσε να σημαίνει ότι το σταφύλι Riesling θα μπορούσε να γίνει ανθεκτικό σε έναν συγκεκριμένο μύκητα, για παράδειγμα, διατηρώντας παράλληλα όλες τις άλλες ιδιότητες ενός Riesling. «Αν μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε αυτές τις τεχνολογίες για να βελτιώσετε την ανθεκτικότητα στους μύκητες σε ένα κρασί, θα είχατε την ίδια καλλιέργεια με αυτή την πρόσθετη ανθεκτικότητα και λιγότερη χρήση μυκητοκτόνων», λέει.
Η Kovak λέει ότι ο καλύτερος τρόπος για να πειστούν οι ψηφοφόροι και οι νομοθέτες θα μπορούσε να είναι να τονιστεί ότι η αύξηση των αποδόσεων των καλλιεργειών στην ΕΕ θα διευκόλυνε την περιοχή να γίνει πιο ασφαλής σε τρόφιμα και, συνεπώς, λιγότερο ευάλωτη στις διακυμάνσεις των τιμών των τροφίμων. Και επειδή η γονιδιακή επεξεργασία είναι φθηνότερη, οι καταναλωτές θα μπορούσαν επίσης να έχουν πιο άμεση εμπειρία με τις επεξεργασμένες καλλιέργειες με τη μορφή διατροφικά βελτιωμένων φρούτων και λαχανικών, όπως οι ντομάτες της Martin. «Ανοίγει την πόρτα σε περισσότερες βελτιώσεις των προϊόντων», λέει η Kovak.
