Η Αθήνα απέκτησε την πρώτη επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης. Πρέπει να ακολουθήσουν κι άλλες πόλεις αυτό το παράδειγμα;

του Στέλιου Μπούρα

Η Ελένη Μυριβήλη πάντα αντιπαθούσε τα κλιματιστικά. Για χρόνια απέφευγε να εγκαταστήσει ένα στο σπίτι της στην Αθήνα, που βρίσκεται κοντά στην Ακρόπολη, προτιμώντας να δροσίζεται με ανεμιστήρες. Δεν της αρέσει ο ψυχρός αέρας που παράγουν, λέει, και ο αντίκτυπος που έχουν στο περιβάλλον.

Αλλά πριν από λίγες εβδομάδες, η Μυριβήλη, η πρόσφατα διορισμένη επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης στο δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας, …έλιωσε μέσα στο ελληνικό καλοκαίρι, ένα από τα πιο ζεστά που έχουν καταγραφεί ποτέ. «Ο σύζυγός μου και εγώ υποχωρήσαμε και αγοράσαμε ένα κλιματιστικό για την κρεβατοκάμαρα. Έκανε πολλή ζέστη και δεν μπορούσα να κοιμηθώ τη νύχτα».

Καθώς ο καύσωνας εντείνεται στην ελληνική πρωτεύουσα, δοκιμάζοντας τα όρια της αρχαίας πόλης των 3,7 εκατομμυρίων κατοίκων, οι κάτοικοι υιοθετούν νέες συμπεριφορές για να νικήσουν τον καύσωνα και οι αρχές αναζητούν νέες τακτικές για να προφυλάξουν τον πληθυσμό από την υπερθέρμανση.

Η κλιματική αλλαγή στέλνει τις θερμοκρασίες στα ύψη σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας το αφόρητα ζεστό καλοκαίρι μια νέα πραγματικότητα σε πόλεις όπως η Αθήνα. Την ίδια στιγμή, οι αρμόδιοι αναζητούν τρόπους διαχείρισης των ακραίων καιρικών συνθηκών για να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις στις κοινότητες. Όλο και περισσότερο, απευθύνονται σε ειδικούς για βοήθεια.

Τον Ιούλιο, ο δήμαρχος της Αθήνας Κώστας Μπακογιάννης ανέθεσε στη Μυριβήλη το καθήκον να εστιάσει σχεδόν σε όλα όσα σχετίζονται με τη ζέστη και την πόλη.

Ειδικός σε θέματα αύξησης της θερμοκρασίας και ανθεκτικότητας των πόλεων, είχε διατελέσει αντιδήμαρχος Αθηναίων υπό την προηγούμενη δημαρχία. Ως Senior Fellow του Atlantic Council και σύμβουλος του Adrienne Arsht – Rockefeller Foundation Resilience Center, η Μυριβήλη είναι τώρα η πρώτη επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης στην Ευρώπη.

Ένα βασικό κομμάτι του έργου της θα αφορά την ευαισθητοποίηση για τα προβλήματα που σχετίζονται με τις ακραίες καιρικές συνθήκες και τον συντονισμό με όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης σχετικά με τον καλύτερο τρόπο χρήσης φυσικών μέσων, όπως τα δέντρα, για την ολοκλήρωση πιο δροσερών αστικών έργων. Έχει μεγάλη εμπειρία σε αυτό το θέμα. Όταν ήταν αντιδήμαρχος, εστίασε τις προσπάθειές της στην επέκταση των χώρων πρασίνου της πόλης και στην προστασία των πιο ευάλωτων πληθυσμών της – των ηλικιωμένων και των φτωχών – από τους κινδύνους του μεταβαλλόμενου κλίματος.

Αυτή τη φορά, η ιδέα είναι να βοηθήσει να αποφευχθεί η κατάρρευση της Αθήνας όταν χτυπήσει ξανά ο …συναγερμός. Ο καύσωνας συχνά ωθεί τις οικοδομικές εργασίες να σταματούν και τους αρχαιολογικούς χώρους να κλείνουν κατά τις καλοκαιρινές περιόδους, αν και η πόλη γενικά επιβιώνει – μέχρι τώρα, δηλαδή.

Οι αξιωματούχοι δημόσιας υγείας κρούουν όλο και περισσότερο τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι παρατεταμένες περίοδοι καύσωνα στην υγεία και την ευημερία των ανθρώπων. Εκτός από την πρόκληση καρδιαγγειακών και αναπνευστικών διαταραχών, οι βίαιες περίοδοι καύσωνα μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε αυξημένο άγχος, κατάθλιψη, αυτοκτονίες και κατάχρηση ναρκωτικών.

«Οι καύσωνες είναι πλέον κάπως απροσδιόριστοι και απλά ξεπροβάλλουν», λέει η Μυριβήλη. «Πρέπει να είμαστε σαφείς και να σχεδιάζουμε τι θα συμβεί όταν η θερμοκρασία φτάσει τους 30 βαθμούς ή τους 35 ή τους 40 βαθμούς Κελσίου. Με αυτόν τον τρόπο, όλοι θα ξέρουν τι πρέπει να κάνουν», προσθέτει.

2021: ένα καλοκαίρι που δεν μοιάζει με κανένα άλλο

Ο διορισμός της Μυριβήλη ήρθε στον απόηχο ενός αξέχαστα καυτού καλοκαιριού στην Αθήνα.

Οι θερμοκρασίες καθ’ όλη τη διάρκεια του Ιουνίου και του Ιουλίου κυμαίνονταν τακτικά γύρω στους 44 βαθμούς Κελσίου, ενώ στις 3 Αυγούστου το θερμόμετρο στη βόρεια Ελλάδα έφτασε τους 47,1 βαθμούς Κελσίου, μία από τις υψηλότερες θερμοκρασίες που έχουν σημειωθεί ποτέ στη χώρα.

Ο ζεστός καιρός δημιούργησε εφιαλτικές συνθήκες για τους πυροσβέστες, καθώς οι πυρκαγιές κατέστρεψαν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δασικής γης σε όλη τη χώρα – ένα ακόμη αρνητικό ρεκόρ που σημειώθηκε αυτό το καλοκαίρι.

Στις αρχές Αυγούστου, οι πυρκαγιές βόρεια και δυτικά της Αθήνας δημιούργησαν ένα τεράστιο σύννεφο γκρίζου καπνού που κάλυψε την πόλη με στάχτη και οι κάτοικοι κλήθηκαν να παραμείνουν στα σπίτια τους. Δεκάδες άνθρωποι αναζήτησαν ιατρική βοήθεια σε νοσοκομεία για αναπνευστικά προβλήματα.

Οι ειδικοί λένε ότι αυτό είναι μια πρόγευση των μελλοντικών πραγμάτων.

«Δεν σημαίνει ότι κάθε καλοκαίρι θα είναι έτσι, αλλά παίρνουμε μια εικόνα του πώς θα είναι τα καλοκαίρια στο μέλλον», λέει στο Fortune ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.

Η Αθήνα δεν είναι η μόνη που βιώνει αυτή τη νέα πραγματικότητα. Στη Σικελία, η θερμοκρασία έφτασε τους 48,8 βαθμούς στα μέσα Αυγούστου, ένα ανεπίσημο ρεκόρ για την πιο ζεστή ημέρα που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη. Σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, ξέσπασαν πυρκαγιές στην Ιταλία, την Ελλάδα και την Τουρκία. Εντωμεταξύ, θανατηφόρες πλημμύρες έπληξαν μεγάλα τμήματα της Γερμανίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας.

Κίνδυνος καύσωνα = πιστωτικός κίνδυνος

Η ελληνική πρωτεύουσα είναι εξαιρετικά ανεπαρκώς εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει την ταχεία αλλαγή του κλίματος. Σύμφωνα με τη Moody’s, η Αθήνα έχει τον υψηλότερο κίνδυνο ακραίας ζέστης μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών πόλεων, γεγονός που αποτελεί κίνδυνο για την πιστοληπτική της ικανότητα. Η χώρα εξακολουθεί επίσης να ταλανίζεται από μια δεκαετή οικονομική κρίση που μόλις τελείωνε όταν η πανδημία χτύπησε στις αρχές του περασμένου έτους.

Η σοβαρή οικονομική ύφεση έχει τελειώσει, αλλά έχει αφήσει βαθιά σημάδια. Σχεδόν ένα στα τέσσερα σπίτια στην Ελλάδα υποφέρει από ενεργειακή φτώχεια, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να θερμάνουν ή να ψύξουν επαρκώς τα σπίτια τους. Αυτό είναι ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη.

Εντωμεταξύ, ο μέσος όρος ηλικίας των φορτηγών και των λεωφορείων που κολλάνε στο περιβόητο μποτιλιάρισμα της Αθήνας είναι περίπου 20 ετών, γεγονός που επιδεινώνει σοβαρά την ποιότητα του αέρα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κατασκευαστών Αυτοκινήτων.

Τον Ιούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποφάσισε να προσφύγει στη δικαιοσύνη κατά της Ελλάδας επειδή δεν έκανε αρκετά για να βελτιώσει την ποιότητα του αέρα της Αθήνας. Ο μεγάλος ένοχος: τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2) που παράγονται κυρίως από τα πετρελαιοκίνητα οχήματα και τη βιομηχανία.

Μικτές αντιδράσεις

Η επιστημονική κοινότητα χαιρέτισε σε μεγάλο βαθμό τον διορισμό της Μυριβήλη, αλλά υπάρχουν και πολλοί επικριτές.

Ο Νάσος Ηλιόπουλος, ο κύριος πολιτικός αντίπαλος του δημάρχου από το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, φοβάται ότι ο διορισμός μιας επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια επικοινωνιακή κίνηση.

Υποστηρίζει ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στην καταπολέμηση της ρίζας των κλιματικών προβλημάτων της Αθήνας, με μέτρα όπως η καθιέρωση περισσότερων ποδηλατοδρόμων και η ενίσχυση των μεθόδων ανακύκλωσης της πόλης. «Οδεύουμε προς τη λάθος κατεύθυνση», λέει στο Fortune.

Σε ένα πράγμα όλοι μπορούν να συμφωνήσουν: πρέπει να γίνουν περισσότερα για τη θερμική προστασία της πόλης. Οι μέχρι τώρα προσπάθειες να γίνει η Αθήνα μια πιο πράσινη πόλη δεν συμβαδίζουν με την περιβαλλοντική κρίση.

Η Αθήνα αντιμετωπίζει ένα δυσοίωνο μέλλον, αν δεν μπορέσει να μετριάσει το κλιματικό της πρόβλημα. Αν η ποιότητα του αέρα επιδεινωθεί περαιτέρω, ο φόβος είναι ένα μέλλον με λιγότερους τουρίστες και έξοδο των Ελλήνων για να ζήσουν και να εργαστούν αλλού.

Η Μυριβήλη κατανοεί τις πιθανότητες. «Χρειαζόμαστε μεγαλύτερα, πιο φιλόδοξα σχέδια. Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή», λέει.

Εντωμεταξύ, οι ειδικοί λένε ότι η κλιματική κρίση εισέρχεται σε μια εύθραυστη νέα φάση. Και αυτό κάνει τη δημιουργία μιας θέσης όπως αυτή του επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης τόσο σημαντική, λένε, ιδίως αν συνοδεύεται από ένα πρόγραμμα δημόσιας εκπαίδευσης για το πώς να επιβιώσουμε σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα και να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους.

Τα τελευταία χρόνια, πολλές πόλεις των ΗΠΑ, όπως το Λος Άντζελες και το Χιούστον, έχουν επίσης προσλάβει ειδικούς για να βοηθήσουν στην καταπολέμηση των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών φαινομένων.

«Από εδώ και στο εξής, δεν αρκεί μόνο να παρέχουμε προβλέψεις για τον καιρό. Υπάρχει ανάγκη να παρέχονται προβλέψεις και πληροφορίες σχετικά με το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις αυτού του καιρού», λέει ο Λαγουβάρδος.