Οι επιχειρηματίες των τζιν και των φούτερ

Το απλό ντύσιμο που είχε ο συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Facebook, Μαρκ Ζούκερμπεργκ, παρουσία κομψά ντυμένων τραπεζιτών και επενδυτών λίγο πριν η εταιρεία του εισαχθεί στο χρηματιστήριο, προκάλεσε μεγάλη κατακραυγή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ενώ ορισμένοι παρατηρητές έκριναν την επιλογή του νεαρού επιχειρηματία να φορέσει ένα απλό φούτερ με κουκούλα και τζιν σε μια τόσο επίσημη περίσταση ως ένδειξη ανωριμότητας, άλλοι την υπερασπίστηκαν ως σημάδι της τόλμης που βοήθησε στη δημοσιότητα σχετικά με τη συμφωνία.

Τόσο στις επαγγελματικές όσο και στις κοινωνικές εκδηλώσεις, συχνά καταβάλουμε σημαντικές προσπάθειες για να μάθουμε και να τηρήσουμε τους ενδυματολογικούς κώδικες, τους κανόνες εθιμοτυπίας και άλλους γραπτούς και άγραφους κώδικες συμπεριφοράς. Η τήρηση αυτών των κανόνων και των κοινωνικών προτύπων προκαλείται από την επιθυμία να κερδίσουμε την κοινωνική αποδοχή και κύρος και να αποφευχθούν αρνητικές επιπτώσεις, όπως η κοινωνική αποδοκιμασία, η γελοιοποίηση και ο αποκλεισμός.

Μερικές φορές, τα άτομα που έχουν επίγνωση των κοινωνικών κανόνων και των προσδοκιών των άλλων, μπορεί να αποφασίσουν να διακινδυνεύσουν την απόκλιση από τα πρότυπα της κατάλληλης ενδυμασίας, ομιλίας και συμπεριφοράς. Άτομα υψηλού κύρους, όπως ο Ζούκερμπεργκ, έχουν συνήθως μεγαλύτερο περιθώριο για απόκλιση και είναι σχετικά πιο ελεύθερα από κοινωνικούς περιορισμούς.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μη συμμορφούμενες συμπεριφορές μπορεί να οδηγήσουν σε μια αίσθηση ενισχυμένου κύρους και εξουσίας στα μάτια των άλλων, και αυτό οφείλεται στο γεγονός της αποκλίνουσας συμπεριφοράς αυτών των συμπεριφορών από τους κανόνες. Η υιοθέτηση συμπεριφορών που παρουσιάζουν τον κίνδυνο να μειωθεί το κύρος δίνει την εντύπωση ότι ο ενεργών χαίρει ήδη μεγάλου κύρους, ώστε να μπορεί να το διακινδυνεύσει. Η δυναμική της σηματοδότησης του κύρους μέσω της μη συμμόρφωσης είναι παρόμοια με – αν και ενδεχομένως, πιο λεπτή και πολύπλοκη – τη δυναμική της σηματοδότησης μέσω ακριβών καταναλωτικών αγαθών.

Οι πλούσιοι σηματοδοτούν το κύρος τους ξοδεύοντας οικονομικούς πόρους για να αγοράσουν ακριβά είδη πολυτελείας. Ομοίως, «ξοδεύοντας» κοινωνικά οφέλη που απορρέουν από τη συμμόρφωση, τα άτομα αυτά δείχνουν ότι δεν χρειάζονται αυτά τα οφέλη, επειδή ήδη έχουν υψηλό κύρος.

Οι παρατηρητές πρέπει να πιστεύουν ότι το μη συμμορφούμενο άτομο έχει ταυτόχρονα και μεγάλη επίγνωση των κανόνων και είναι σε θέση να συμμορφωθεί με αυτούς, αλλά αποφασίζει να μην το πράξει σκόπιμα. Μια μη συμμορφούμενη συμπεριφορά που φαίνεται ακούσια ή υπαγορευμένη από την έλλειψη μιας καλύτερης εναλλακτικής λύσης – όπως τα κουρελιασμένα ρούχα ενός αστέγου – δεν οδηγεί σε θετική εντύπωση. Αυτή η αντίληψη – ότι το άτομο συνειδητά επιλέγει να μην συμμορφώνεται – είναι κρίσιμη διότι, προκειμένου να σηματοδοτήσει κύρος, οι αποκλίσεις πρέπει να αποδεικνύουν την αυτονομία δράσης σύμφωνα με τις προτιμήσεις του καθενός και την ανάληψη του κόστους της μη συμμόρφωσης.

Μήπως λοιπόν να βάλουμε στο πατάρι τα καλά μας παπούτσια και να αρχίσουμε να φοράμε φωτεινά κόκκινα πάνινα παπούτσια στη δουλειά; Η αύξηση του κύρους μας στα μάτια των άλλων είναι σαφώς ένας σημαντικός στόχος, καθώς μπορεί να μας χαρίσει δύναμη και επιρροή μέσα στις κοινωνικές μας ομάδες και οργανώσεις. Η στάθμιση των οφελών από την τήρηση των κοινωνικών κανόνων έναντι των δυνητικών πιο ριψοκίνδυνών οφελών των μη συμμορφούμενων πρακτικών είναι μια δύσκολη άσκηση αξιολόγησης.