Οι μνήμες του ’68 ξυπνάνε ξανά στην Αμερική

του Edward Luce*

«Το παρελθόν δεν είναι νεκρό. Δεν είναι καν παρελθόν», έγραψε ο συγγραφέας Γουίλιαμ Φόκνερ. Οι ταραχές που συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες σε πολλές αμερικανικές πόλεις ξύπνησαν μνήμες του 1968 – της χρονιάς όπου εξελέγη ο Ρίτσαρντ Νίξον. Ο τελευταίος κέρδισε τις εκλογές με μια ατζέντα βασισμένη στον νόμο και την τάξη, που απευθυνόταν εμμέσως στο άγχος των λευκών.

Ο Ντόναλντ Τραμπ προτιμά να μιλά με άμεσο τρόπο. Σχολιάζοντας τις ταραχές στη Μινεάπολη μετά τη δολοφονία του 46χρονου Τζορτζ Φλόιντ, ο αμερικανός πρόεδρος έγραψε στο Twitter: «Όταν αρχίζουν οι λεηλασίες, αρχίζουν και οι πυροβολισμοί». Τη φράση αυτή την είχε ξεστομίσει το 1968 ο Τζορτζ Γουάλας, ο ρατσιστής υποψήφιος του τρίτου κόμματος. Οι Ρεπουμπλικανοί εγκαινίασαν τότε τη «νότια στρατηγική» για να κερδίσουν λευκούς Δημοκρατικούς μετά την εξέγερση για τα ατομικά δικαιώματα. Το 2016, ο Τραμπ ακολούθησε την ίδια στρατηγική.

Η ιστορία όμως δεν παρέχει σαφή διδάγματα για το κατά πόσον ένας εν ενεργεία πρόεδρος μπορεί να επωφεληθεί από την ίδια μέθοδο. Ο βίαιος χαρακτήρας της δολοφονίας του Φλόιντ, και η καταγραφή του εγκλήματος σε βίντεο, δυσκολεύουν την προσπάθεια του Τραμπ να εμφανίσει την αστυνομία ως θύμα. Στο παρελθόν, όμως, έχει βγει κερδισμένος σε παρόμοιες καταστάσεις. Το κίνημα «Οι Μαύρες Ζωές Μετράνε» εκδηλώθηκε στη διάρκεια της δεύτερης θητείας του Μπαράκ Ομπάμα, ακριβώς τη στιγμή που ο Τραμπ ξεκινούσε την εκστρατεία του. Τα συνθήματα «Οι Λευκές Ζωές Μετράνε» και «Οι Μπλε Ζωές Μετράνε» έδωσαν ώθηση στη δημοτικότητά του.

Μπορεί να κάνει το ίδιο ως πρόεδρος; Θα εξαρτηθεί από το πώς η Αμερική θα εισπράξει τις διαμαρτυρίες. Τα βίντεο που κυκλοφορούν τις τελευταίες ημέρες μπορούν να οδηγήσουν σε διαφορετικά αφηγήματα. Κάποια δείχνουν λευκούς αστυνομικούς να επιτίθενται βάναυσα εναντίον ειρηνικών μαύρων και λευκών διαδηλωτών. Κάποια άλλα δείχνουν αστυνομικούς να βαδίζουν μαζί τους σε ένδειξη αλληλεγγύης. Υστερα υπάρχουν οι σκηνές των λεηλασιών και των εμπρησμών. Ο Τραμπ υποστηρίζει ότι οι περισσότεροι από τους διαδηλωτές στη Μινεάπολη είναι ακροαριστεροί. Κυκλοφόρησαν ήδη αντισημιτικές θεωρίες ότι πίσω τους βρίσκεται ο Σόρος. Χωρίς καμιά απόδειξη, ο αμερικανός πρόεδρος ισχυρίστηκε ότι το 80% των διαδηλωτών στη Μινεάπολη έρχονται από άλλες πολιτείες. Και χθες ανακοίνωσε ότι θα χαρακτηρίσει τους Antifa «τρομοκρατική οργάνωση».

Η Αμερική αντιμετωπίζει τώρα το φάσμα ενός καλοκαιριού μεγάλης αναταραχής, την οποία ο πρόεδρος θα υποθάλπει. Την ίδια στιγμή, η πανδημία έχει πλήξει σε δυσανάλογο βαθμό τους μαύρους. Τα τελευταία λόγια του Φλόιντ – «ασφυκτιώ» – αποτυπώνουν μια κοινωνία που δεν μπορεί να αναπνεύσει λόγω της τοξικής της πολιτικής. Το εναλλακτικό αφήγημα που χρησιμοποιεί ο Τζο Μπάιντεν είναι ότι η Αμερική αναζητεί απελπισμένα θεραπεία. Ο Μπάιντεν υπόσχεται να βοηθήσει την Αμερική να ξαναβρεί την ψυχή της. Και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το μήνυμα αυτό έχει απήχηση: η διαφορά του από τον Τραμπ έχει φτάσει τις 10 μονάδες.

Οι μετρήσεις αυτές έγιναν όμως πριν οι διαδηλώσεις επεκταθούν σε άλλες πόλεις. Το μήνυμα του Μπάιντεν έχει μια ιστορική απήχηση. Αλλά τα έθνη δεν διαθέτουν ψυχή. Εχουν ανταγωνιστικές ιδέες για τον εαυτό τους. Ο Μπάιντεν θέλει να οδηγήσει την Αμερική εκεί που βρισκόταν πριν από την εκλογή του Τραμπ – μια πολυπολιτισμική κοινωνία με τον πρώτο μη λευκό πρόεδρό της. Αλλά ο Τραμπ δεν κρύβει ότι ονειρεύεται μια Αμερική όπου οι λευκοί θα έχουν τον πρώτο λόγο. Κι έτσι επιτίθεται στον Ομπάμα, στην Κίνα, στους αριστερούς και στους «αλήτες» – σε οποιονδήποτε δηλαδή εκτός από τον εαυτό του.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα πιο δυστοπικό υπόβαθρο για το μέλλον της ισχυρότερης δημοκρατίας του πλανήτη.

* Ο Εντουαρντ Λιους είναι αρθρογράφος των Financial Times