Η «τοξική» απειλή που μπορεί να αποσυνθέσει την Ευρωζώνη

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ευρωζώνη απορρέει αυτή τη στιγμή από την Ιταλία. Αναλυτές χαρακτηρίζουν το ιταλικό δημοψήφισμα πολύ πιο σημαντικό από την απόφαση του Brexit ή την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην αμερικανική προεδρία.  Ο πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι έχει προαναγγείλει την παραίτησή του σε περίπτωση επικράτησης του «όχι». Αλήθεια, τι θα γίνει σε αυτή την περίπτωση;

Η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης βιώνει εδώ και χρόνια μια βαθιά κρίση. Τα τελευταία δέκα χρόνια το ΑΕΠ της αυξήθηκε κατά μέσο όρο μόλις κατά 0,5%. Την ίδια ώρα το χρέος έχει εκτιναχθεί στο 132% του ΑΕΠ. Το Ιταλικό χρέος είναι το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη και ξεπερνά τα 2 τρισεκατομμύρια ευρώ (6 φορές μεγαλύτερο από το ελληνικό χρέος) και η πολιτική αβεβαιότητα θα κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα για την χώρα.

Τα επιτόκια με τα οποία δανείζεται η Ιταλία τείνουν να ξεπεράσουν το 2% (έναντι 1,5% στην Ισπανία και 0,7% στη Γαλλία), παρά το γεγονός ότι η χώρα στηρίζεται από την ΕΚΤ με την “ποσοτική χαλάρωση”. Με αυτό το πρόγραμμα η ΕΚΤ, κάθε μήνα αγοράζει ιταλικό χρέος αξίας 14 δισ. ευρώ και έχει αφήσει να εννοηθεί ότι θα επέμβει για να διασώσει τη χώρα.

Οι Ιταλικές τράπεζες είναι εύθραυστες. Με 360 δισεκατομμύρια σε “κόκκινα δάνεια” (πάνω από 20% του ΑΕΠ της χώρας). Οι Financial Times προβλέπουν ότι με πιθανή πτώχευση κινδυνεύουν οκτώ ιταλικές τράπεζες – ανάμεσά τους και η «Banca Monte dei Paschi di Siena» σε περίπτωση του επικρατήσει το «όχι» στο δημοψήφισμα.

Παράλληλα η εργασιακή μεταρρύθμιση με την υιοθέτηση κανόνων ευέλικτης εργασίας δεν απέδωσε, η ανεργία βρίσκεται στο 11.5%, οι επιχειρήσεις αλλά και το κράτος δεν κάνουν έξοδα για νέες επενδύσεις. Με μια στατική αγορά εργασίας, χαμηλή ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεών της, αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση και αδύναμες τράπεζες, η χώρα αντιμετωπίζει ήδη τεράστια προβλήματα και σε αυτά δεν αποκλείεται να προστεθεί σύντομα άλλο ένα: η απουσία κυβέρνησης.

«Η Ιταλία είναι πολύ μεγάλη για τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης», σχολιάζουν αναλυτές. Και τότε θα επανέλθουν και τα σενάρια για την παραμονή της χώρας στο ευρώ, όπως το 2012.

Οι πιο απαισιόδοξες εκτιμήσεις
Το δημοψήφισμα της Κυριακής στην Ιταλία ενδεχομένως να είναι η αρχή μιας σειράς εξελίξεων που θα οδηγήσουν στο Italexit, την έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, εκτιμά η αρθρογράφος της γαλλικής εφημερίδας Le Figaro Coralie Delaume. Ο πρώτος που είχε μιλήσει για ένα ενδεχόμενο Itlexit ήταν ο Τζόζεφ Στίγκλιτς στην γερμανική εφημερίδα Die Welt τον περασμένο Οκτώβριο, σχολιάζοντας ότι ο Ιταλοί είχαν αυταπάτες για το ευρώ και τώρα αρχίζουν να κατανοούν ότι η χώρα τους δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά στο ενιαίο νόμισμα.

Μπορεί το δημοψήφισμα που αφορά στην αλλαγή της ισορροπίας των θεσμών της Ιταλικής Δημοκρατίας να μην έχει σχέση με την οικονομία, όμως η πολιτική κρίση που θα προκαλέσει η ψηφοφορία, θα προκαλέσει τριγμούς στην Ευρώπη.

Οι συνταγματικές αλλαγές που προτείνει ο πρωθυπουργός Ρέντσι δεν κατάφεραν αν πάρουν τις θετικές ψήφους των δύο τρίτων των βουλευτών. Το νέο σύνταγμα μεταβάλει την Γερουσία σε ένα «κοινοβούλιο των περιφερειών» με λιγότερους αντιπροσώπους σε αυτήν και ουσιαστικά συμβουλευτικό ρόλο. Αυτό θα οδηγήσει σε άρση της ισχύος της Γερουσίας και θα τερματίσει το «σύστημα των δύο νομοθετικών σωμάτων», που έδινε τις ίδιες εξουσίες και στην Βουλή των Αντιπροσώπων και στην Γερουσία. Ένα σύστημα που επιλέχθηκε το 1946 μετά από 20 χρόνια διακυβέρνησης της χώρας από τους φασίστες.

Όμως το παρόν σύστημα προκαλούσε καθυστερήσεις και πολιτική αστάθεια, με αποτέλεσμα να υπάρξουν 63 κυβερνήσεις μέσα σε 60 χρόνια.

Το δημοψήφισμα είναι κρίσιμο για την Ευρώπη γιατί από το αποτέλεσμά του θα κριθεί το πολιτικό μέλλον του πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι. Στις αρχές του 2016 οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι το «ναι» προηγείτο στις επιλογές των πολιτών, μια τάση που σταδιακά διαφοροποιήθηκε με αποτέλεσμα τώρα όλες οι εταιρίες δημοσκοπήσεων να δίνουν ότι θα επικρατήσει το «όχι». Η ψηφοφορία θα μεταβληθεί σε ψήφο υπέρ ή εναντίον του Ρέντσι. Ο οποίος έχει απογοητεύσει τους ψηφοφόρους.

Τι θα γίνει αν χάσει ο Ρέντσι;
Κάποιοι τολμηροί λένε ότι θα παραιτηθεί, προκειμένου να σχηματιστεί μια «κυβέρνηση τεχνοκρατών», η οποία θα μπορούσε να κάμψει την αντίσταση των Ιταλών στις μεταρρυθμίσεις και την λιτότητα. Σε άρθρο του ο Economist με τίτλο «Γιατί η Ιταλία πρέπει να καταψηφίσει στο δημοψήφισμα» το βρετανικό περιοδικό ανέφερε: «Η παραίτηση Ρέντσι ίσως να μην είναι η καταστροφή που όλοι φοβούνται στην Ευρώπη. Η Ιταλία θα αποκτήσει μια κυβέρνηση τεχνοκρατών, όπως είχε και στο παρελθόν. Αν όμως το αποτέλεσμα είναι αρκετό για να προκαλέσει την κατάρρευση του ευρώ, αυτό θα σημαίνει ότι είναι ένα πολύ εύθραυστο νόμισμα και ότι ο θάνατός του είναι ζήτημα χρόνου».
Οικονομολόγοι έχουν εξετάσει τις προοπτικές καθώς το Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα θα συγκλονιστεί από μια ιταλική πολιτική κρίση. Σε μια μελέτη που συντάχθηκε το περασμένο καλοκαίρι από τη γαλλική επενδυτική τράπεζα Natixis, υπολογίστηκε ότι υπάρχει μόνο 15% πιθανότητα να υπάρξει μια κυβέρνηση τεχνοκρατών στην Ιταλία και 25% πιθανότητα για πολύμηνη πολιτική αστάθεια, πριν τελική η χώρα οδηγηθεί σε εκλογές.

Το πρόβλημα είναι ότι και ο εκλογικό νόμος θα αλλάξει. Το νέο σύστημα προβλέπει ένα πλειοψηφικό σύστημα με δύο γύρους και με ένα μεγάλο μπόνους για το κόμμα με τις περισσότερες ψήφους στο δεύτερο γύρο, ή για το κόμμα που στον α’ γύρο θα πάρει πάνω από το 40% των ψήφων. Στόχος αυτού του νόμου είναι να υπάρχει ενισχυμένη πολιτική σταθερότητα. Αυτός ο νόμος εξετάζεται τώρα από το Συνταγματικό Δικαστήριο, με ανοικτό το ενδεχόμενο, ένα μέρος των προβλέψεων του να κριθεί αντισυνταγματικό και να μην ισχύσει στις επόμενες εκλογές. Έτσι αν υπερισχύσει το «όχι», δεν αποκλείεται να βρεθούν οι Ιταλοί μπροστά στο φαινόμενο να έχουν δύο εντελώς διαφορετικά κοινοβούλια (Βουλή και Γερουσία) με ακριβώς τις ίδιες εξουσίες. Επίσης δεν αποκλείεται σε ένα από τα νομοθετικά σώματα να αποκτήσει την πλειοψηφία το ευρω-φοβικό “Κίνημα των 5 Αστέρων” το οποίο καταγράφει συνεχώς άνοδο μετά και την επιτυχία του στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές. Αυτό αρκεί για να προκαλέσει πανικό στις αγορές και την Ευρώπη.

Διαβάστε ακόμη:
Ιταλικό δημοψήφισμα ώρα μηδέν – Ποια τα σενάρια της «επόμενης μέρας»