Είναι το Μουντιάλ της Βραζιλίας άλλος ένας «λευκός ελέφαντας»;
Θα ωφελήσει η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου τη Βραζιλία; Τι δείχνει η εμπειρία της Νότιας Αφρικής;
του Ίαν Μάουντ
Σε μια συνάντηση στα μέσα Μαΐου με αθλητικούς δημοσιογράφους, η πρόεδρος της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ χρησιμοποίησε μια τοπική έκφραση για πει ότι μόλις ξεκινήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο, οι Βραζιλιάνοι θα ξεχάσουν τις ανησυχίες τους. «Μόλις ο ιαγουάρος πιεί νερό», είπε, «η χώρα θα ξετρελαθεί!».
Η ελπίδα της Ντίλμα -όπως είναι γνωστή- ότι ο τοπικός πληθυσμός θα ενθουσιαστεί από το θέαμα είναι κατανοητή, λαμβάνοντας υπόψη τις διαμαρτυρίες που εκφράζονται για τις δαπάνες της κυβέρνησης για την εκδήλωση.
Κατά την τελετή έναρξης για το Κύπελλο Συνομοσπονδιών στη Μπραζίλια τον περασμένο Ιούνιο, η Ντίλμα και ο Σεπ Μπλάτερ, πρόεδρος της FIFA ο οποίος διαχειρίζεται το Παγκόσμιο Κύπελλο, αποδοκιμάστηκαν από τους διαδηλωτές που ζητούσαν καλύτερη εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, και δημόσιες συγκοινωνίες.
Τον περασμένο Μάιο οι διαδηλωτές, θυμωμένοι που η χώρα δαπανά χρήματα για νέα στάδια -των οποίων το εκτιμώμενο κόστος έχει αυξηθεί κατά το ήμισυ από το 2010, στα 3,5 δισ. δολάρια– αντί για κατοικίες για τους χαμηλόμισθους, πραγματοποίησαν άλλο ένα κύμα διαμαρτυριών σε 18 πόλεις της Βραζιλίας. Μερικοί κρατούσαν πανό λέγοντας, «FIFA φύγε». Το ίδιο συνέβη και χθες στο Σάο Πάολο κατά την επίσημη πρεμιέρα του Μουντιάλ.
Δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν από την εφημερίδα Folha de São Paulo, δείχνουν ότι η υποστήριξη για το Παγκόσμιο Κύπελλο έχει μειωθεί από το 79% το 2008 σε 48% σήμερα. Ακόμη και ο Βραζιλιάνος αστέρας του ποδοσφαίρου Πελέ έχει αρχίσει να διαμαρτύρεται. «Είναι σαφές ότι, από πολιτική άποψη, τα χρήματα που δαπανώνται για την κατασκευή των γηπέδων είναι πολλά», είπε πρόσφατα στην Πόλη του Μεξικού. «Μερικά από αυτά τα χρήματα θα μπορούσαν να έχουν επενδυθεί σε σχολεία, σε νοσοκομεία».
Αν η ιστορία αποτελεί οδηγό, η επιθυμία της Ντίλμα θα πραγματοποιηθεί και η δημόσια δυσαρέσκεια θα μετατραπεί σε ευτυχία όταν ξεκινήσει το πρώτο παιχνίδι. Αλλά αυτή η ευφορία θα περάσει. Και δεν θα δώσει απάντηση στο ερώτημα αν η δαπάνη δισεκατομμυρίων για τη φιλοξενία ενός Παγκοσμίου Κυπέλλου έχει νόημα από οικονομική άποψη, ειδικά για μια αναπτυσσόμενη χώρα με απόλυτη ανάγκη από βασικές βελτιώσεις.
«Τα Παγκόσμια Κύπελλα είναι εμφανώς κακή βάση οικονομικής ανάπτυξης, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, και τέσσερις από τις τελευταίες πέντε χώρες υποδοχής έχουν χάσει χρήματα», λέει ο Τζον Βρούμαν, αθλητικός οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Vanderbilt.
Η εμπειρία της Νότιας Αφρικής, από τότε που φιλοξένησε το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2010, ενισχύει την άποψη του Βρούμαν.
Όπως η Βραζιλία, η Νότια Αφρική κατασκεύασε και αναβάθμισε αρκετά στάδια (10 στην περίπτωσή της, σε σύγκριση με 12 της Βραζιλίας). Και, όπως στη Βραζιλία, αρκετά βρίσκονταν σε πόλεις χωρίς σημαντικές επαγγελματικές ομάδες για να τα αναλάβουν μετά το Κύπελλο. «Τα μεγάλα γήπεδα της Νοτίου Αφρικής που χτίστηκαν για το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι κυρίως “λευκοί ελέφαντες” τώρα, κάτι πολυτελές αλλά άχρηστο, με δεδομένες τις συνθήκες», λέει ο Νηλ Κόλινς, ένας αθλητικός δημοσιογράφος στη Νότια Αφρική.
Ο Πάτρικ Μποντ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σχολής Δομημένου Περιβάλλοντος και Αναπτυξιακών Μελετών στην KwaZulu-Natal της Νότιας Αφρικής, εκτιμά ότι η χώρα δαπάνησε περίπου 2,5 δισ. δολάρια σε γήπεδα που, επειδή δε θα έχουν μεγάλη χρήση στη συνέχεια, θα απαιτούν περίπου 18-24 εκατ. δολάρια σε ετήσια βάση για συντήρηση και επιδοτήσεις λειτουργίας.
Σε απάντηση σε αυτό το πρόβλημα του «λευκού ελέφαντα», η ένωση της Νότιας Αφρικής πρότεινε τη μετατροπή ενός ασύμφορου σταδίου σε κατοικίες για ανθρώπους χαμηλού εισοδήματος, ενώ στην βραζιλιάνικη πόλη του Μανάους, ένας δικαστής πρότεινε τη μετατροπή ενός νέου τοπικού γηπέδου σε φυλακή μετά το τουρνουά.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποια σαφή πλεονεκτήματα από την εκμετάλλευση ενός Παγκοσμίου Κυπέλλου. Σε μια πρόσφατη μελέτη με τίτλο, «Το ιδιωτικό όφελος της δημόσιας χρηματοδότησης», ο καθηγητής αθλητικής διαχείρισης του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν Στέφαν Σζιμάνσκι και ο συν-συγγραφέας Μπάστιεν Ντρατ διαπίστωσαν ότι οι ομάδες ποδοσφαίρου στις χώρες που φιλοξένησαν τα Παγκόσμια Κύπελλα σημείωσαν αύξηση στην προσέλευση του κόσμου κατά 15-25% πέντε χρόνια μετά. Οι συγγραφείς υπολόγισαν ότι οι σύλλογοι στη Βραζιλία θα έχουν αυξημένα έσοδα τουλάχιστον κατά 182 εκατ. δολάρια στις πέντε σεζόν μετά τους αγώνες του 2014.
Σε μια άλλη πρόσφατη έκθεση με τίτλο «Αν το φιλοξενήσεις, από πού θα έρθουν;», ο Σζιμάνσκι και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2010 στη Νότια Αφρική προσέλκυσε λίγο πάνω από 200.000 επιπλέον επισκέπτες από μη γειτονικές χώρες κατά τη διάρκεια του τουρνουά, και σχεδόν 500.000 κατά τη διάρκεια του έτους, αυξήσεις της τάξεως του 8,1% και 18,7% αντίστοιχα.
Υπάρχουν επίσης οφέλη σε ατομική κλίμακα. Σε μια έκθεση μετά το Παγκόσμιο Κύπελλο, η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής ισχυρίστηκε ότι η κατασκευή των γηπέδων δημιούργησε 66.000 θέσεις απασχόλησης που απέδωσαν πάνω από 900 εκατ. δολάρια σε μισθούς.
Αλλά για εκείνους που αμφισβητούν την άνθιση των γηπέδων, το θέμα δεν είναι οι δαπάνες, αλλά αυτό που αγοράζουν. «Ποιος ξέρει ποιά είναι τα πραγματικά νούμερα», λέει ο Μποντ. «Ποιά ήταν η αξία της γης; Και ποιό είναι το κόστος ευκαιρίας; Ας πούμε ότι ξοδεύαμε αυτά τα χρήματα για στέγαση. Θα είχαμε πιθανώς πολύ λιγότερες ταραχές».
Ο Μποντ λέει ότι, αν η χώρα του περιοριζόταν στην κατασκευή λιγότερων νέων γηπέδων σε λιγότερες πόλεις, θα μπορούσε να δημιουργηθεί «ένα Παγκόσμιο Κύπελλο μιας πιο αφρικανικής κλίμακας και όχι το πιο κερδοφόρο Παγκόσμιο Κύπελλο με την πλουσιότερη διεξαγωγή και τα λαμπρότερα γήπεδα».
Ο Σζιμάνσκι λέει ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι ο τρόπος με τον οποίο το Παγκόσμιο Κύπελλο έχει σχεδιαστεί ως πολυτελής εκδήλωση για τους επισκέπτες. «Το Παγκόσμιο Κύπελλο δεν αφορά την επιτόπια παρακολούθηση ενός αγώνα σε ένα γήπεδο. Είναι ένα παγκόσμιο τηλεοπτικό θέαμα», λέει. «Αντί για τη διεξαγωγή του πιο πλουσιοπάροχου Παγκοσμίου Κυπέλλου που μπορεί να φανταστεί κανείς στα πιο σύγχρονα γήπεδα με τεράστια έργα υποδομής που δεν έχουν καμία πιστευτή μακροπρόθεσμη αξία για το έθνος, θα έπρεπε να πούμε ότι θα το αναθέσουμε σε μια χώρα που αξίζει να το φιλοξενήσει και δεν πρόκειται να την υποχρεώσουμε να επενδύσει χρήματα. Τα δικαιώματα εκπομπής εξακολουθούν να αξίζουν πολλά χρήματα και οι χορηγοί εξακολουθούν να πληρώνουν».
Προς το παρόν, φαίνεται απίθανο η FIFA να αγνοήσει τις πιο εξωφρενικές προσφορές, προκειμένου να αναθέσει το Παγκόσμιο Κύπελλο στη χώρα που έχει κάνει τα περισσότερα για την προώθηση του αθλήματος. Μέχρι να γίνει αυτό, θα παρατηρούμε τις ίδιες καταστάσεις.
«Κάθε Παγκόσμιο Κύπελλο και κάθε Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν λίγο πολύ την ίδια ιστορία: Ένα αρχικό ξέσπασμα λαϊκής υποστήριξης όταν κερδίζεις την εκδήλωση. Στη συνέχεια, σοβαρότατες ανησυχίες τήρησης των προθεσμιών και τεράστιες αυξήσεις των δαπανών. Στη συνέχεια, το γεγονός πραγματοποιείται και αυτό είναι μια μεγάλη επιτυχία και αρέσει στους ανθρώπους», λέει ο Σζιμάνσκι. «Στη συνέχεια, λίγα χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι λένε, ‘Τί κερδίσαμε από αυτό;’»
Διαβάστε ακόμη:
Το πιο hi tech Μουντιάλ στην ιστορία!
Μουντιάλ: Πρεμιέρα με νίκη της Βραζιλίας στο Μουντιάλ των αντιθέσεων
Το βραζιλιάνικο Μουντιάλ και τα νέα διλήμματα των χορηγών
Ποιοι εναντιώνονται στο Μουντιάλ;
Το σκάνδαλο της FIFA τινάζει στον «αέρα» το Μουντιάλ του Κατάρ
