Είναι ο φόβος εργαλείο διοίκησης;

Ο φόβος, αυτό το συναίσθημα ανησυχίας που προκαλείται σε εμάς τους ανθρώπους για κάτι κακό που καραδοκεί-ή τουλάχιστον έτσι το νοιώθουμε, βλέπουμε να πρωταγωνιστεί συνεχώς σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας: στην πολιτική, στην κοινωνία, στην εργασία, στο σπίτι και αλλού.

Η χρήση του φόβου ως εργαλείου διαχείρισης και διοίκησης, δεν είναι κάτι που εφευρέθηκε πρόσφατα: από τα αρχαία χρόνια ο φόβος ήταν το εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι διοικούντες τον κόσμο, για να πετύχουν τους στόχους τους. Η δύναμη του εργαλείου αυτού κρύβεται στο γεγονός ότι το συναίσθημα τοy φόβου είναι έμφυτο στον άνθρωπο.

Πόσο αποτελεσματικός είναι όμως ο φόβος ως εργαλείο διοίκησης μέσα σε μια επιχείρηση;

Από σχετικές μελέτες που υπάρχουν προκύπτει ότι όταν έχεις να κάνεις με υψηλό μορφωτικό επίπεδο ή υψηλή εξειδίκευση των εργαζομένων στην επιχείρηση, τότε ο φόβος είναι εντελώς λάθος να χρησιμοποιείται ως εργαλείο διοίκησης.

Ο καλά καταρτισμένος επαγγελματίας δεν χρειάζεται επίβλεψη για να μπορεί να εκτελέσει τις εργασίες που του ανατίθενται. Προϋπόθεση είναι συχνά, το εργασιακό περιβάλλον να είναι δομημένο με διαδικασίες και κανόνες. Για παράδειγμα ένας μηχανικός σε αντιπροσωπεία αυτοκινήτων έχει εκπαιδευτεί να ακολουθεί συγκεκριμένες διαδικασίες για τις διάφορες εργασίες που προκύπτουν. Κατά συνέπεια όταν λαμβάνει μια εντολή εκτέλεσης εργασίας, π.χ. αντικατάσταση φίλτρου αέρα, λειτουργεί με βάση προδιαγεγραμμένες κινήσεις και σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα. Εκείνος ο μηχανικός, δεν χρειάζεται κάποιον «πάνω από το κεφάλι του» για να τον επιβλέπει στις κινήσεις του. Μπορεί και εκτελεί τις εργασίες αποτελεσματικά και με το βέλτιστο κόστος για την επιχείρηση.

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει και ένα άρθρο του καθηγητή H. Mintzberg στο Harvard Business Review, όπου γίνεται σύγκριση του μαέστρου μίας ορχήστρας με τον μάνατζερ μιας επιχείρησης. Ένα από τα συμπεράσματα στο άρθρο αυτό είναι το ότι οι διευθυντές ορχήστρας δεν ενδυναμώνουν (empower) την ορχήστρα παρά μόνον την εμπνέουν. Κάπως έτσι, καταλήγει το άρθρο, θα μπορεί ο οργανισμός να παράγει όμορφη μουσική μαζί με την διοίκηση.

Στον αντίποδα, αυτόν της διοίκησης με χρήση του φόβου για αυστηρή τιμωρία, βρίσκονται οι οδηγίες που δίνονται από τον Κινέζο στρατηγό Sun Ζi (Σούν Τζού) στο έργο του «Sūn Zǐ Bīng Fǎ» (500 π.Χ.) που μεταφράζεται περίπου ως «Η τέχνη του πολέμου από τον Σουν Τζού». Για παράδειγμα ο Σουν Τζου γράφει σε κάποιο σημείο: «Ο στρατηγός που δεν ακούει τη συμβουλή μου και δεν ενεργεί σύμφωνα με αυτή, θα δοκιμάσει την ήττα – ένας τέτοιος πρέπει να αποστρατευτεί!». Στην σημερινή πραγματικότητα αυτό σημαίνει ότι «όποιος δεν ακολουθεί πιστά τις οδηγίες μου θα απολύεται!».

Μπορώ να σκεφτώ πολλά παραδείγματα ελληνικών επιχειρήσεων οι οποίες λειτουργούν βασιζόμενες σε αυτό το ρυθμό διοίκησης. Πρόκειται κυρίως για μικρές επιχειρήσεις, οικογενειακές, οι οποίες απασχολούν από 5 έως 50 άτομα. Αναρωτιέμαι αν τα αποτελέσματα που πετυχαίνουν είναι ικανά για να στηριχθεί με βεβαιότητα το επιχείρημα ότι ο φόβος φέρνει θετικά αποτελέσματα στο «μαγαζί».

Άραγε να δουλεύει πιο γρήγορα και πιο παραγωγικά ένας εργαζόμενος υπό τον φόβο της απόλυσης ή γενικότερα της τιμωρίας;

Μέσα από την δική μου εμπειρία ως κοστολόγος, έχω εντοπίσει διάφορα προβλήματα που εδράζουν στον φόβο των εργαζομένων προς την διοίκηση. Ένα από αυτά είναι η απόκρυψη ζημιών κατά την παραγωγή και στην χειρότερη περίπτωση η αποστολή ελαττωματικών προϊόντων σε πελάτες. Σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, οι εργαζόμενοι φοβήθηκαν να δηλώσουν εξαρχής ότι τα προϊόντα περιείχαν ελάττωμα, από φόβο της οργής της διοίκησης. Η συνέπεια ήταν να αποκαλυφθεί το ελάττωμα από τον πελάτη και το πρόβλημα να μεταφερθεί εκτός της επιχείρησης, με πολύ αρνητικές συνέπειες για την σχέση με αυτόν τον πελάτη.

Οι επιχειρηματίες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι όταν χάνεται ένας πελάτης, το κόστος είναι πάντα πολύ μεγαλύτερο από τον όγκο συναλλαγών που είχαν με τον συγκεκριμένο πελάτη στο παρελθόν. Βάσει μελετών έχει αποδειχθεί ότι, όσο αυξάνεται η διάρκεια της σχέσης με τον πελάτη μιας επιχείρησης, τόσο αυξάνεται και ο όγκος των εμπορευμάτων που αγοράζει ο πελάτης από την επιχείρηση αυτή.

Μια επιχείρηση, η οποία αναγνωρίζει το πρόβλημα της αρνητικής επίδρασης που έχει ο φόβος στα αποτελέσματά της και θέλει να αλλάξει κατεύθυνση, θα πρέπει να εμβαθύνει περισσότερο στον τρόπο διοίκησης και τις διάφορες θεωρίες που υπάρχουν γύρω από αυτήν.

Αφού εντοπίσει το μοντέλο διοίκησης που της ταιριάζει, κατά προτίμηση με τη βοήθεια ενός έμπειρου συμβούλου, θα πρέπει στη συνέχεια να δημιουργήσει μεθόδους και συστήματα που θα παρακινούν με διαφορετικό τρόπο τους εργαζόμενους ώστε να είναι πιο αποδοτικοί, χωρίς φόβο.

Πεποίθησή μου είναι ότι, εκείνη η επιχείρηση που θα ακολουθήσει τον δρόμο της αναζήτησης διαφορετικού μοντέλου διοίκησης από το μοντέλο διοίκησης μέσω του φόβου, θα περάσει μεν από μια φάση (συνήθως) δύσκολης αλλαγής, αλλά θα κερδίσει σε βάθος χρόνου πολλά περισσότερα, τόσο σε ανάπτυξη όσο και σε κερδοφορία.

*Ο Μιλτιάδης Γκουζούρης είναι Κοστολόγος και Γενικός Διευθυντής της εταιρίας COSTWISE.

Σχετικά άρθρα και βιβλιογραφία:

– Leadership – Covert Leadership – Notes on Managing Professionals, H. Mintzberg, Harvard Business Review, 1998

– Managerial Behavior, L. Sayles, Krieger Pub Co, 2nd edition- 1979

– Η τέχνη του πολέμου, ΣΟΥΝ ΤΖΟΥ (μεταφ. Δημήτρης Ν. Παυλάκης), ΟΔΥΣΣΕΑΣ-ΦΟΡΜΙΓΞ ΒΙΒΛΙΟΠΟΛΙΣ ΑΕΒΕ, 2009

– Operations Management – Critical Perspectives on Business and Management, Michael. A Lewis, Nigel Slack, Routledge, 2003

– No Fear in business and in life, Pilar Jericó, Palgrave McMillan , 2009