Ιός Έμπολα: Ώρα για αφύπνιση;
Τι συμπεράσματα πρέπει να βγάλουμε από την επιδημία ου ιού Έμπολα; Μπορεί να εξαλειφτεί και να μετατραπεί σε υστερόγραφο της ιστορίας. Ή μπορεί να σημάνει το τέλος ενός Χρυσού Αιώνα της Υγείας.
του Τ. Ρ. ΜακΝίλ
Ζούμε σ’ έναν Χρυσό Αιώνα ελευθερίας από τους παθογόνους μικροοργανισμούς – μια θαυμάσια αλλά πρόσφατη και εύθραυστη κατάσταση. Δεν μπορούμε να υποθέτουμε ότι αυτό θα μείνει για πάντα.
Σχεδόν όλοι μας έχουμε ζήσει – σχεδόν – όλη τη ζωή μας σ’ αυτόν τον Χρυσό Αιώνα, μια πολύ πρόσφατη φάση στην ατελείωτη πάλη ανάμεσα σε μας και τους παθογόνους μικροοργανισμούς Εξαιτίας κάποιων έξυπνων παρεμβάσεων, αλλά και ίσως εξαιτίας κάποιας μορφής βιολογικής εξέλιξης, αυτός ο Χρυσός Αιώνας της Υγείας έκανε την εμφάνισή του καταρχήν προς τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά κυρίως μετά το 1945. Ας θυμηθούμε ότι μόλις το 1918-1919, μια επιδημία γρίπης σκότωσε 50-100 εκατομμύρια ανθρώπους, περίπου 2-5% του παγκόσμιου πληθυσμού, πολλούς περισσότερους από τη δολοφονική βία του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου (1914-18).
Ολ’ αυτά καθιστούν εύκολο το να λησμονήσουμε ότι προηγουμένως υπήρξε ένας Χρυσός Αιώνας των Παθογόνων Μικροοοργανισμών, που φυσικά δεν διήρκεσε μόνο έναν αιώνα αλλά πολλούς, και ήταν άμεσο αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης. Με την εμφάνιση του βακίλου της πανούκλας τον 14ο αιώνα και του νέου διασυνδεδεμένου κόσμου μετά τα ταξίδια του Κολόμβου, του ντε Γκάμα και άλλων τον 16ο αιώνα, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί είχαν τεράστιες νέες ευκαιρίες να ευημερήσουν. Αυτοί έλαβαν τη μορφή τακτικών επιδημιών που επέφεραν μεγάλες ανθρώπινες απώλειες. Η ευλογιά ήταν η βασικότερη τέτοια επιδημία, την οποία διαδέχθηκαν η γρίπη, η ιλαρά και η παρωτίτιδα, οι οποίες εξελίχθηκαν σε παγκόσμιες νόσους. Κάποιες περιοχές του κόσμου, επιπλέον, χτυπήθηκαν από νόσους που συναντώνται σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα, όπως ο κίτρινος πυρετός, ο οποίος μεταδίδεται με τα τσιμπήματα των κουνουπιών.
Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταλλάσσονται και εξελίσσονται, προσπαθώντας ουσιαστικά να ξεγελάσουν τα φάρμακά μας, όπως και οι ιατρικοί ερευνητές προσπαθούν να ξεγελάσουν τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Για δύο γενιές μέχρι σήμερα είχαμε εμείς το πάνω χέρι. Στο Χρυσό Αιώνα της Υγείας, τα οφέλη δεν έχουν κατανεμηθεί ομοιόμορφα στον πλανήτη, αλλά έχουν φτάσει σε κάθε γωνιά του. Ακόμα και οι φτωχότερες χώρες το 2014 είχαν προσδόκιμο ζωής τα 46 χρόνια. Το όχι και τόσο μακρινό μας 1900, το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού των ΗΠΑ ήταν κάτω από τα 46 χρόνια.
Θα μπορούσε ο Χρυσός Αιώνας της Υγείας να λάβει τέλος; Ναι, θα μπορούσε. Ο Έμπολα θα μπορούσε να διαπεράσεις τις γραμμές άμυνας που έχουμε στήσει, και να διαδοθεί πλατιά. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, τουλάχιστον 10.000 άτομα στη Δυτική Αφρική είναι φορείς του ιού. Κάποιοι απ’ αυτούς μετακινούνται, μεταφέροντάς τον σε γειτονικές χώρες και μακρινά αεροδρόμια. Και φυσικά, δεν είναι μόνο ο Έμπολα. Ο ευρύτατος εμβολιασμός εδώ και δεκαετίες πέτυχε να εξαλείψει την ευλογιά και να περιορίσει άλλες μολυσματικές νόσους. Αυτή η επιτυχία όμως έχει οδηγήσει πολλές κυβερνήσεις και άτομα να παραμελούν τους εμβολιασμούς, επιτρέποντας την επάνοδο νόσων ανάμεσα στα μικρά παιδιά. Ο Χρυσός Αιώνας της Υγείας είναι ένα θαυμάσιο αλλά πρόσφατο και εύθραυστο πράγμα. Δεν πρέπει να υποθέτουμε ότι θα μείνει μαζί μας για πάντα. Ο Έμπολα ίσως προσπαθεί να μας πει κάτι.
Ο ΜακΝίλ είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Georgetown και γνωστός ιστορικός του περιβάλλοντος. Είναι συγγραφέας του βιβλίου Something New Under the Sun: An Environmental History of the Twentieth-century World.
