Ιωσήφ Σηφάκης: «Η παγίδα είναι να αφήσουμε τους υπολογιστές να αποφασίζουν για μας»
Το αποτύπωμά του στον τομέα της Πληροφορικής είναι τεράστιο, όπως επίσης και το ερευνητικό του έργο. Έχει μάλιστα τιμηθεί με το βραβείο Turning, αντίστοιχο του βραβείου Νομπέλ στην Πληροφορική, ενώ τυγχάνει διεθνούς αναγνώρισης για τις πρωτοποριακές εργασίες του στον τομέα της σχεδίασης και επαλήθευσης πληροφορικών συστημάτων. Θεωρείται μάλιστα από τους θεμελιωτές του Model-Checking που είναι η κύρια βιομηχανική μέθοδος επαλήθευσης πληροφορικών συστημάτων στην οποία βασίζουν τον τρόπο λειτουργίας τους εταιρείες όπως η Intel, η Microsoft και η Google, ενώ χάρη σ΄ εκείνον σήμερα τα αεροπλάνα πετάνε με μεγαλύτερη ασφάλεια.
Ο Ιωσήφ Σηφάκης θα λέγαμε ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους διανοητές της γενιάς του που εκπροσωπούν επάξια το brand Ελλάδα στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Το βιογραφικό του πλούσιο και βαρύ. Διετέλεσε καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Λωζάννης, ίδρυσε το περίφημο εργαστήριο Verimag (ειδικευμένο στον τομέα της σχεδίασης κρίσιμων συστημάτων) στην Γκρενόμπλ, τιμήθηκε από το γαλλικό κράτος με τους τίτλους του Μεγάλου Αξιωματούχου Εθνικής Αξίας και του Διοικητού της Λεγεώνας της Τιμής, ενώ έλαβε την τιμητική διάκριση του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από την ελληνική πολιτεία.
Πρόσφατα, εξέδωσε το νέο του βιβλίο με τίτλο «Κατανοώντας και αλλάζοντας τον κόσμο» με στόχο να δείξει πώς νέες έννοιες και μοντέλα από την Πληροφορική μάς βοηθούν να εμβαθύνουμε στη λειτουργία της ατομικής και της συλλογικής συνειδητότητας.
Σε συνέντευξή που παραχώρησε στο fortunegreece.com, ο κ. Σηφάκης επιχειρεί να μας δώσει μια εικόνα από το εγγύς μέλλον. Εστιάζει στον τρόπο που η τεχνολογία αλλάζει τη ζωή μας, στις επιπτώσεις που φέρει στην εργασία, στους κινδύνους που ελλοχεύουν από την κατάχρησή της, ενώ απαντά στο ερώτημα αν η μηχανή θα επικρατήσει έναντι του ανθρώπου στην παραγωγική διαδικασία.
Κύριε Σηφάκη, πώς θα είναι ο κόσμος μας σε μια δεκαετία από σήμερα; Σε τι βαθμό θα έχει παρεισφρήσει η τεχνολογία στη ζωή μας και πόσο εξαρτημένοι θα είμαστε από αυτή;
Λέγεται συχνά με κάποια δόση χιούμορ, ότι «είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις, ιδιαίτερα για το μέλλον». Δύσκολο να απαντήσει κανείς στο εύλογο ερώτημα εάν ο κόσμος θα είναι καλύτερος ή χειρότερος σε δέκα χρόνια. Είναι βέβαιο πάντως ότι η τεχνολογία θα παίζει ένα ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στη ζωή μας καθόσον επιτρέπει να βρούμε λύσεις σε προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σε πλανητικό επίπεδο, όπως του υπερπληθυσμού, της κλιματικής αλλαγής, της έλλογης διαχείρισης φυσικών πόρων και πάσης φύσεως κρίσεων, υγειονομικών, οικονομικών και πολιτικών. Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι στενά δεμένη με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ο κίνδυνος δεν είναι η «εξάρτηση» αλλά η μη λελογισμένη χρήση της τεχνολογίας. Το ενδεχόμενο της υποταγής σε μια «τεχνολογική νομοτέλεια» η οποία θέτει προτεραιότητες αποτελεσματικότητας που αγνοούν τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες αξίες.
Η τεχνητή νοημοσύνη και το Internet of Things που επιτρέπει συνδεσιμότητα σε μεγάλη κλίμακα και αυτοματοποίηση διαδικασιών, πώς αναμένεται να επηρεάσουν τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων;
Το Internet of Things στοχεύει στην ανάπτυξη αυτονόμων συστημάτων και υπηρεσιών τα οποία θα αντικαταστήσουν προοδευτικά τον ανθρώπινο παράγοντα. Θα έχουμε αυτόνομα αυτοκίνητα, έξυπνα εργοστάσια και φάρμες, έξυπνα συστήματα διαχείρισης και διανομής ενέργειας. Η ευρεία χρήση αυτονόμων συστημάτων θα επιφέρει ριζικές αλλαγές στη ζωή μας, κάτι που οι σύγχρονες κοινωνίες δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει. Τα αυτόνομα συστήματα διαφέρουν κατά πολύ από τους αυτοματισμούς που ξέρουμε. Έχουν προσαρμοστικότητα. Μπορούν να διαχειρίζονται την συνδυασμένη επίτευξη ενός μεγάλου συνόλου στόχων.
Οι επιχειρήσεις θα μετασχηματισθούν για να γίνουν περισσότερο «εικονικές» (virtual) με την γενικευμένη χρήση της τηλε-εργασίας και μεθόδων συνεργασίας που δεν απαιτούν παρουσία στον ίδιο φυσικό χώρο. Επίσης οι μέθοδοι διαχείρισης θα αλλάξουν με την συνδυασμένη χρήση τεχνητής και ανθρώπινης νοημοσύνης για την λήψη αποφάσεων. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τις κοινωνικές επιπτώσεις αυτής της αλλαγής.
Είναι ρεαλιστικό το σενάριο να δούμε καθολική χρήση των ρομπότ και των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία; Και αν ναι τι θα λογίζεται ως ανθρώπινη εργασία;
Οι παραγωγικές διαδικασίες θα αυτοματοποιηθούν περαιτέρω στην γεωργία και στην βιομηχανία. Θα μπορούμε π.χ. να ορίζουμε απλά τους δείκτες και να αφήνουμε τον προγραμματισμό και την οργάνωση της παραγωγής στα ρομπότ. Η έννοια της ανθρώπινης εργασίας ως δραστηριότητας που αποβλέπει σε ένα χρήσιμο αποτέλεσμα δεν αλλάζει. Όμως η διεκπεραίωση από μηχανές λειτουργιών που ήταν αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου μπορεί να οδηγήσει σε κάποιου είδους αλλοτρίωση της οποίας τις επιπτώσεις πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη.
Ποια επαγγέλματα θεωρείτε ότι απειλούνται με εξαφάνιση και ποια νέα θα αναδυθούν;
Κινδυνεύουν επαγγέλματα που είναι δυνατόν να συστηματοποιηθούν και να τυποποιηθούν. Όπως στη γεωργία και στη βιομηχανία αλλά και στον τριτογενή τομέα σε υπηρεσίες τραπεζικές, μεταφορές, την δημόσια διοίκηση και εν μέρει στον τουρισμό. Δεν κινδυνεύουν επαγγέλματα όπου ανθρώπινη νοημοσύνη και δημιουργικότητα είναι απαραίτητες για την κατανόηση και αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων. Δεν βλέπω πως τα ρομπότ μπορούν να αντικαταστήσουν πλήρως ένα μηχανικό που σχεδιάζει πολύπλοκα τεχνουργήματα, ένα γιατρό, ένα εκπαιδευτικό, ένα νομικό, παρότι και αυτά τα επαγγέλματα θα κάνουν ευρεία χρήση υπολογιστών.
Θα δημιουργηθούν νέα επαγγέλματα για την σχεδίαση, διαχείριση και συντήρηση έξυπνων συστημάτων όλων των ειδών. Η αύξηση της διάρκειας ζωής και η αντιμετώπιση επιδημιολογικών κρίσεων δημιουργούν τεράστιες ανάγκες στον τομέα της υγείας από την έρευνα ως την παραγωγή φαρμάκων και συσκευών, καθώς και σε ιατρικά και παρα-ιατρικά επαγγέλματα. Τέλος η αντιμετώπιση της κλιματικής πρόκλησης θα δημιουργήσει τεράστιες ανάγκες για την αναδιοργάνωση των οικονομικών και κοινωνικών δομών ‘ώστε να γίνουν φιλικές προς το περιβάλλον. Αυτό απαιτεί μεταξύ άλλων, την επανασχεδίαση, κατασκευή και λειτουργία καινοτόμων οικολογικών υποδομών για μεταφορές και την διαχείριση των φυσικών πόρων.
Στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού που συντελείται σε επίπεδο κρατών, ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τις κυβερνήσεις προκειμένου να γίνει ορθή χρήση της τεχνολογίας; Σε τι κινδύνους θα μπορούσε να μας βάλει η κατάχρηση των νέων τεχνολογικών εργαλείων;
Ορθή χρήση της τεχνολογίας σημαίνει ότι είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε ποια είναι τα οφέλη και ποιες είναι οι επιπτώσεις και τα ρίσκα σε όλα τα επίπεδα, θέτοντας φυσικά ως υπέρτατη αξία τον άνθρωπο και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη .
Δυστυχώς η μαζική υιοθέτηση των τεχνολογιών πληροφορίας και τηλεπικοινωνίας θεωρείται μονόδρομος. Κανείς δεν διερωτάται τι είδους τεχνολογίες πρέπει να αναπτύξουμε και γιατί, πώς να χρησιμοποιήσουμε τις υπάρχουσες τεχνολογίες με τον καταλληλότερο τρόπο. Δεν υπάρχει έγκυρη πληροφόρηση και δημόσιος διάλογος σχετικά με τις επερχόμενες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί είναι αξιοσημείωτα απόντες και αδρανείς. Σαν να θεωρούν ότι η τεχνολογική πρόοδος είναι αυτοσκοπός. Λίγο νοιάζονται για τις παραβατικές συμπεριφορές που αναπτύσσονται μέσα από το διαδίκτυο και τα συναφή δυσεπίλυτα προβλήματα ασφαλείας. Αφήνουν το «παιχνίδι ανοιχτό», μια και οι κίνδυνοι παρουσιάζονται ως κάτι μοιραίο. Σαν το τίμημα μιας προόδου που συνοδεύεται από αναπόφευκτα και ανεξέλεγκτα κακά.
Ελλείψει ουσιαστικής συζήτησης, η κοινή γνώμη είναι παγιδευμένη μεταξύ δύο εξίσου επικίνδυνων θέσεων. Από την μια πλευρά ορισμένοι προβλέπουν την αναπόφευκτη κυριαρχία των υπολογιστών επάνω στον άνθρωπο, όπως π.χ. οι Stephen Hawking, Elon Musk και Bill Gates, ενώ άλλοι, όπως οι μεγάλές τεχνολογικές εταιρείες, βλέπουν ένα απόλυτα ρόδινο μέλλον.
Η παγίδα είναι να αφήσουμε τους υπολογιστές να αποφασίζουν για μας είτε για λόγους αποτελεσματικότητας είτε λόγω νωθρότητας, επειδή μας απαλλάσσουν από την ευθύνη διαχείρισης των αποφάσεών μας. Είναι επικίνδυνο να μας υποκαταστήσουν σε λειτουργίες που καθορίζουν την πεμπτουσία της ανθρώπινης υπόστασης, την αυτόνομη επιλογή και διαχείριση στόχων.
Λέει ο Jean Piaget ότι «νοημοσύνη δεν είναι αυτό που ξέρουμε αλλά αυτό που κάνουμε όταν δεν ξέρουμε». Μου είναι δύσκολο να φανταστώ πώς τα δημιουργήματα μπορούν να ξεπεράσουν τη νοημοσύνη των δημιουργών τους. Όμως ίσως είναι δυνατόν να τη δαμάσουν και να την υποτάξουν. Και αυτό είναι ένα τρομακτικό σενάριο που δεν θα ήθελα ούτε να φανταστώ.
Πρόσφατα εκδώσατε το νέο σας βιβλίο με τίτλο «Κατανοώντας και αλλάζοντας τον κόσμο». Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στη συγγραφή του και ποιο το μήνυμα που θέλετε να περάσετε στον αναγνώστη;
Ήταν επιθυμία και ευθύνη μου να γράψω για τη σπουδαιότητα της γνώσης ως άυλης οντότητας, ξεχωριστής από τις φυσικές οντότητες, και την ανάγκη κατανόησης των διαδικασιών ανάπτυξης και εφαρμογής της. Να δείξω πώς νέες έννοιες και μοντέλα από την Πληροφορική μάς βοηθούν να εμβαθύνουμε στη λειτουργία της ατομικής και της συλλογικής συνειδητότητας. Πώς οι κάθε είδους δομές που συνθέτουν τις κοινωνίες μας ορίζουν πάνω απ’ όλα πληροφορικά συστήματα, των οποίων η εύρυθμη λειτουργία εξαρτάται από την απρόσκοπτη και έγκαιρη ανταλλαγή αξιόπιστων γνώσεων.
Ελπίζω το βιβλίο να συμβάλει στην κατανόηση της έννοιας της γνώσης, με τις πολλαπλές μορφές και χρήσεις της. Να δώσει στον αναγνώστη τα εφόδια για να δει τον κόσμο μέσα από το γνωσιολογικό πρίσμα, τον γνώμονα για να πράξει σωστά ως άτομο και ως πολίτης.
