Ήρθε το τέλος της παγκόσμιας ανάπτυξης; Μια απαισιόδοξη πρόβλεψη

Ποτέ άλλοτε από το τέλος της Παγκόσμιας Ύφεσης κι ύστερα δεν ήταν τόσο αβέβαιη η πορεία και η υγεία της παγκόσμιας οικονομίας. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Κίνας επιβραδύνεται, τα χρηματιστήρια στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από απώλειες και εντονότερη αστάθεια, και πολλοί αναλυτές θεωρούν την πτώση των τιμών του πετρελαίου ως την κυριότερη ένδειξη για την επικείμενη έλευση μιας παγκόσμιας ύφεσης.

Οι υφέσεις είναι κυκλικά φαινόμενα που συμβαίνουν σε κάθε καπιταλιστική οικονομία, και η απλή πρόβλεψη ότι θα έχουμε ύφεση δεν σημαίνει ότι η οικονομία είναι θεμελιωδώς προβληματική. Τι συμβαίνει όμως στην περίπτωση που τα οικονομικά προβλήματα είναι μεγαλύτερα από μια απλή – έστω και απότομη – πτώση;

Αυτό αναρωτιέται ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Γκόρντον στο νέο του βιβλίο The Rise and Fall of American Growth (Η Άνοδος και η Πτώση της Αμερικανικής Ανάπτυξης), ένα έργο που περιγράφει με λεπτομέρειες την ιστορία της οικονομικής ανάπτυξης στην Αμερική και προβλέπει ότι το μέλλον της αμερικανικής οικονομίας δεν θα είναι τόσο λαμπρό όσο το παρελθόν της.

Και δεδομένων των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η αμερικανική οικονομία, είναι πιθανό ότι το βιβλίο του Γκόρντον θα αναδειχθεί στο αντίστοιχο του βιβλίου του Τομά Πικετί Το Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα, άλλο ένα σημαντικό οικονομικό έργο που έδωσε απαντήσεις σε ένα κομβικό ερώτημα της εποχής μας: το φαινόμενο της αυξανόμενης εισοδηματικής ανισότητας.

Το βασικό επιχείρημα του βιβλίου του Γκόρντον είναι ότι η τεχνολογική επανάσταση – το φαινόμενο που μας έδωσε το ηλεκτρικό κύκλωμα, το αυτοκίνητο και το διαδίκτυο – δεν είναι πολύ κοινό φαινόμενο στην ανθρώπινη ιστορία.

Όπως γράφει ο ίδιος: «Δεν υπήρχε οικονομική ανάπτυξη κατά τους οχτώ αιώνες μεταξύ της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του Μεσαίωνα. Η ιστορική έρευνα έχει καταδείξει ότι το κατά κεφαλήν προϊόν στη Βρετανία μόλις και διπλασιάστηκε από το 1300 μέχρι το 1700, σε αντίθεση με την εμπειρία των Αμερικανών τον 20ο αιώνα που απολάμβαναν έναν τέτοιο διπλασιασμό κάθε 32 χρόνια».

Η αμερικανική ανάπτυξη ήταν αρκετά αργή και σταθερή μέχρι το 1920. Από το 1920 μέχρι το 1970, το επίπεδο ζωής αυξήθηκε ραγδαία. Από τότε, ο ρυθμός ανάπτυξης έχει επιβραδυνθεί με σταθερό ρυθμό. Αυτή η τάση χαμηλότερης ανάπτυξης της οικονομίας, της παραγωγικότητας και του εισοδήματος δεν είναι κάτι το καινούργιο.

Το νέο στοιχείο στην προσέγγιση του Γκόρντον σε σχέση με αυτό το πρόβλημα είναι ότι δεν προσπαθεί να βρει πολιτικά αίτια για τους οικονομικούς μπελάδες. «Η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι μια σταθερή διαδικασία που λαμβάνει χώρα τον έναν αιώνα μετά τον άλλον. Η πρόοδος λαμβάνει χώρα πιο γοργά κάποιες φορές, και όχι πάντα».

Αυτή η πραγματικότητα θα ήταν πιο εμφανής σε μας, σύμφωνα με τον Γκόρντον, αν δεν είχε μεσολαβήσει η επανάσταση της τεχνολογίας της πληροφορίας που έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της οικονομίας και της παραγωγικότητας τη δεκαετία του 1990. Αυτή η στιγμιαία άνοδος δεν μας επέτρεψε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις που πραγματοποιήθηκαν από το 1870 μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν πολύ πιο επαναστατικές απ’ οτιδήποτε λαμβάνει χώρα σήμερα.

Η θεμελιώδης παρατήρηση του Γκόρντον είναι απλή: ό,τι και να κάνουμε, η οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται από την τεχνολογική ανάπτυξη, και δεν γίνεται να περιμένουμε ότι θα έχουμε μια βιομηχανική επανάσταση κάθε αιώνα.