Κ. Βέργος: «Η συζήτηση για επίπονα προγράμματα λιτότητας και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αναζωπυρώνεται»
Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της FED, το ισοζύγιο των κινδύνων έχει αλλάξει και η συζήτηση για μια πιθανή μείωση των επιτοκίων τον Σεπτέμβριο είναι σκόπιμη. Πώς μεταφράζεται αυτή η δήλωση στην πράξη για την αμερικανική οικονομία και πώς επηρεάζεται η Ευρώπη; Ο φόβος, όμως, της ύφεσης φέρνει ταχύτερα και πιο σύντομα την μείωση επιτοκίων και από την EKT. Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ευρωπαϊκή οικονομία και ποιο το «worst case scenario»;
Ο Κωνσταντίνος Βέργος, καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Ηνωμένο Βασίλειο, υπενθυμίζει πως το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, κάθε 6 εβδομάδες καθορίζει τρία βασικά επιτόκια για τη ζώνη του ευρώ: το επιτόκιο δανεισμού των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης, καταθέσεων και δανεισμού διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης. Το πρώτο είναι το επιτόκιο που πληρώνουν οι τράπεζες όταν δανείζονται χρήματα από την ΕΚΤ για μία εβδομάδα. Το επιτόκιο των καταθέσεων, χρησιμοποιούν οι τράπεζες για καταθέσεις μίας ημέρας στο Ευρωσύστημα. Και το επιτόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης, προσφέρει πίστωση μίας ημέρας στις τράπεζες από το Ευρωσύστημα.
Εξηγεί πως το επιτόκιο καταθέσεων αποτελεί βάση για επιτόκια, όπως εκείνο του Euribor που είναι ένα ημερήσιο επιτόκιο αναφοράς, που δημοσιεύεται από το EMMI (European Money Markets Institute), όπου συμμετέχουν εμπορικές τράπεζες, και καθορίζεται με βάση επιτόκια με τα οποία οι τράπεζες της Ευρωζώνης δανείζονται ακάλυπτα κεφάλαια στη διατραπεζική αγορά . Τα επιτόκια Euribor τελος με τη σειρά τους χρησιμοποιούνται ως βάση αναφοράς για βραχυπρόθεσμες καταθέσεις και επιτόκια δανεισμού από καταναλωτές.
«Η απόφαση της ΕΚΤ, το ΔΣ της οποίας συνεδριάζει στις 12 Σεπτεμβρίου στη Φρανκφούρτη, αναμένεται να οδηγήσει σε άμεσες αλλαγές στα επιτόκια δανεισμού και καταθέσεων καταναλωτών και εταιριών σε όλο το τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης» λέει χαρακτηριστικά.
Πώς φτάσαμε εδώ;
Μετά την παγκόσμια κρίση του 2007-2008 που οφείλονταν κυρίως στην απότομη αύξηση επιτοκίων, η ΕΚΤ κατέβασε τα επιτόκια δανεισμού κύριας χρηματοδότησης από 3,75%, σε 0% όπου και τα διατήρησε μέχρι τον Ιούλιο του 2022. Η κρίση του κορωνοιού, ανέβαλλε τις όποιες σκέψεις ανόδου επιτοκίων. Όμως Το σαμποτάζ στον αγωγό αερίου Ρωσίας-Ουκρανίας και το εμπάργκο πετρελαίου έναντι της Ρωσίας , λόγω πολέμου, αύξησαν σημαντικά το ενεργειακό κόστος στην Ευρώπη και αλλού.
Παράλληλα, η τεράστια παροχή μετρητών στην περίοδο του covid σε Ευρώπη, ΗΠΑ και αλλού για σταθεροποίηση των οικονομιών οδήγησε, σύμφωνα με τον κ. Βέργο, σε πρωτοφανείς για την τελευταία δεκαετία πληθωριστικές πιέσεις. Η ΕΚΤ, για να περιορίσει τις πληθωριστικές εξάρσεις προέβη στην εύκολη αλλά και επίπονη λύση αύξησης επιτοκίων, με 4 αυξήσεις επιτοκίων το 2022, που οδήγησαν στο 2,5% επιτόκιο δανεισμού, και 6 το 2023 που οδήγησαν στο 4,5%.
«Όπως είναι φυσικό, η αύξηση επιτοκίων άρχισε να οδηγεί σε τεράστιες χρεοκοπίες, καθώς κάποιος, πχ με στεγαστικό δάνειο που πλήρωνε 2,5% επιτόκιο, έφτασε να πληρώνει 7% επιτόκιο το 2024, δηλαδή σε δάνειο 200.000 επιβαρύνθηκε με 800 ευρώ παραπάνω μηνιαία δόση, ενώ τα κέρδη εταιρίας με δάνεια 200 εκατ. ευρώ μειώθηκαν κατά 9 εκατ. ευρώ ετησίως!».
Προσθέτει πως, καθώς οι εν λόγω αυξήσεις έχουν οικονομική επίπτωση με καθυστέρηση 6-12 μηνών, οι επιπτώσεις της πολιτικής αυτής άρχισαν να φαίνονται από τα τέλη του 2023 και μετά στην Ευρωπαϊκή οικονομία και δη στην Γερμανική, που είναι η κυρίαρχη της Ευρωζώνης.
«Ο συνδυασμός αυξημένου ενεργειακού και επιτοκιακού κόστους έγινε ακόμη πιο έντονος από το κόστος ενεργειακής μετάβασης σε ‘καθαρές μορφές ενέργειας’ στα πλαίσια της ‘βιώσιμης ανάπτυξης’ που αποτελεί κατευθυντήρια γραμμή στην ΕΕ βάσει της σχετικής ατζέντας του ΟΗΕ, καθώς το ενεργειακό κόστος μετάβασης είναι υψηλό και εκτοξεύει το κόστος σε πρωτοφανή επίπεδα(περίπου διπλάσια)».
Ως εκ τούτου, η Γερμανία εισήλθε σε ύφεση το 2023, και παρά την ομαλοποίηση των τιμών πετρελαίου τo 2024, δεν μπόρεσε έκτοτε να επιστρέψει σε ανάπτυξη. Περιφερειακές χώρες, ιδιαίτερα η Ελλάδα που πέρασε σε πολυετή κρίση μετά το 2008, επέστρεψαν σε ανάκαμψη, αλλά σε χαμηλότερη βάση, με μισθολογικά δεδομένα χαμηλότερα εκείνων πριν την κρίση.
Το στοίχημα της βιώσιμης ψηφιοποίησης
Στο ερώτημα του πώς διαμορφώνουν το οικονομικό τοπίο στην Ευρώπη η ψηφιοποίηση, η τεχνολογική καινοτομία και η κλιματική αλλαγή και ποιες πολιτικές χρειάζονται για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, ο κ. Βέργος υπογραμμίζει πως η βιώσιμη ψηφιοποίηση της οικονομίας, δεν είναι χωρίς επιπτώσεις. Το ετήσιο κόστος, σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, ανέρχεται στο 18% του ΑΕΠ για την περίοδο 2024- 2030.
Σε ότι αφορά την «ενεργειακή μετάβαση», οι χώρες της ΕΕ έχουν να αντιμετωπίσουν, τόσο τα αυξανόμενα κόστη από την κλιματική αλλαγή , όπως σημαντικά έκτακτα αντιπλημμυρικά έργα κλπ., αλλά και αυξημένα κόστη ‘μετάβασης’ στην «καθαρή ενέργεια».
«Οι εκτιμήσεις για αυτά τα κόστη έχουν μεγάλες αποκλίσεις ανάλογα τη μεθοδολογία, αλλά μια γενική πρώτη προσέγγιση θα μπορούσε να είναι ότι αν υλοποιηθούν όλα αυτά, τότε τα χρηματοδοτικά κόστη, τα ενεργειακά κόστη και ο πληθωρισμός, λόγω τυπώματος χρήματος, θα διατηρηθούν σε υψηλότερα από εκείνα που συνηθίσαμε ως τώρα επίπεδα για πάρα πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα υψηλά ελλείμματα και ενδεχόμενες χρεοκοπίες κρατών».
Η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας
Υπενθυμίζεται πως τους επόμενους μήνες αναμένεται η αξιολόγηση της πορείας της ελληνικής οικονομίας από 4 διεθνείς οίκους, με τον κ. Βέργο να επισημαίνει πως η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδος περνάει μέσα από την θετική αξιολόγηση της από τους επενδυτικούς οίκους τρείς εκ των οποίων είναι Αμερικάνικοι (S&P, Fitch, Moodys), ένας Καναδικός (DBRS) και ένας Γερμανικός (Scope).
«Αποφάσεις για αυτό θα ληφθούν στις 6 Σεπτεμβρίου (DBRS) και στις 15 Σεπτεμβρίου (Moodys) , ενώ πολύ αργότερα (Οκτώβριο-Δεκέμβριο) θα ακολουθήσουν με αποφάσεις οι άλλοι τρεις οίκοι. Η ανάκτηση της αξιολόγησης της επενδυτικής βαθμίδας, που χάθηκε με την κρίση του 2010, επιτρέπει την αγορά Ελληνικών ομολόγων από συνταξιοδοτικά ταμεία, ενώ επίσης επιτρέπει και την αναβάθμιση του χρηματιστηρίου. Για να ενισχύσει και να διατηρήσει αυτό το καθεστώς, η Ελλάδα πρέπει να ολοκληρώσει τον εκσυγχρονισμό της και να διατηρήσει τη μεταρρυθμιστική της δυναμική».
Στα πλαίσια αυτά θεωρείται σημαντικό από τους επενδυτές να ολοκληρωθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν ξεκινήσει αλλά δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί πλήρως στο πλαίσιο του ενισχυμένου πλαισίου εποπτείας της ΕΕ και του RRP, όπως πχ. αυτές του εκσυγχρονισμού, της πλήρους ιδιωτικοποίησης αλλά και εκποίησης του τραπεζικού τομέα και της δημόσιας περιουσίας σε ιδιώτες, στα πλαίσια των αποφάσεων που έχουν κατά καιρούς υπογράψει οι Ελληνικές κυβερνήσεις.
«Να σημειωθεί ότι μέσω της Ελληνικής Εταιρείας Περιουσιακών Στοιχείων και Συμμετοχών, ενός δημόσιου ιδρύματος που εισήχθη κατά τη διάρκεια του προγράμματος ESM, η χώρα εκσυγχρόνισε ορισμένες κρατικές επιχειρήσεις μέσω αποτελεσματικής διαχείρισης, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τις παρεμβάσεις στην εταιρική τους διακυβέρνηση. Ορισμένες από αυτές τις επιχειρήσεις είναι πλέον κερδοφόρες για πρώτη φορά εδώ και χρόνια. Η ολοκλήρωση όλων αυτών των μεταρρυθμίσεων είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία ενός σύγχρονου περιβάλλοντος ώστε η Ελλάδα να διατηρήσει το επενδυτικό της καθεστώς και να προσελκύσει ξένους και στρατηγικούς μακροπρόθεσμους επενδυτές».
Τα νέα δεδομένα της ύφεσης
Πρόσφατες εκτιμήσεις στις ΗΠΑ δείχνουν ότι η Αμερικάνικη οικονομία αναμένεται, τόσο από τους απλούς Αμερικανούς (51%), όσο και από τους ειδικούς (60%), ότι θα περάσει σε ύφεση στο επόμενο διάστημα, μόλις τελειώσουν οι εκλογές. Θα είναι δύσκολο αυτό να μην οδηγήσει σε αλυσιδωτές αντιδράσεις την ΕΕ και άλλες χώρες, οι οποίες ήδη έχουν προβλήματα, κυρίως λόγω των αποφάσεων για Ρωσία -Ουκρανία .
Ο κ. Βέργος επισημαίνει πως το προηγούμενο διάστημα, είδαμε τον πληθωρισμό να υποχωρεί, όχι τόσο λόγω της νομισματικής πολιτικής, όσο λόγω της απότομης πτώσης της τιμής του πετρελαίου. Αδύναμη είναι, όπως λέει, και η ζήτηση καταναλωτικών αγαθών σε ΗΠΑ και μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ο πληθωρισμός στην ΕΕ σήμερα φαίνεται να έπεσε στο 2,2%, από 2,6% τον Ιούλιο, κάτι που επίσης επιτρέπει χαλάρωση της επιτοκιακής πολιτικής.
Στην παρούσα φάση, και με μόνο θετικό τις Αμερικάνικες εκλογές που κρατάνε τις αγορές σε αναμονή, οι μεγάλες οικονομίες, ΗΠΑ, ΕΕ και Κίνα, αντιμετωπίζουν η κάθε μια τις δικές της προκλήσεις. Στα πλαίσια αυτά αναμένεται πτώση των επιτοκίων στο επόμενο διάστημα. Οι χρηματιστηριακές αγορές, από την άλλη, είναι σε σταυροδρόμι και εκτιμάται ότι αντιμετωπίζουν σημαντικούς κίνδυνους καθώς η ύφεση οδηγεί σε απολύσεις , προβλήματα ισοζυγίου για χώρες, αλλά και μειωμένη ζήτηση.
«Θα λέγαμε λοιπόν ότι το επόμενο διάστημα, είναι ναι μεν ενδιαφέρον, από πολλές πλευρές, αλλά επίσης επενδυτικά έχει σημαντικούς κίνδυνους, που ενδεχομένως να επηρεάσουν σε κάποια φάση τα επιτόκια δανεισμού αδύναμων χωρών όπως της Ελλάδος. Οι εξελίξεις αυτές φαίνεται ότι αναζωπυρώνουν τη συζήτηση για επίπονα προγράμματα λιτότητας και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, από όπου θα είναι δύσκολο η Ελλάδα να μείνει ανεπηρέαστη» καταλήγει.
