Κατασκευές: Ευκαιρία 8 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης

Μετά τη «βουτιά» κατά το ξέσπασμα της πανδημίας οι επιχειρηματικές προσδοκίες του κατασκευαστικού κλάδου λαμβάνουν νέα ώθηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και μάλιστα στα υψηλότερα επίπεδα από την αρχή της προηγούμενης κρίσης, το 2008.

Εξάλλου, τα έργα του ταμείου ανάκαμψης με συνάφεια στη δραστηριότητα της βιομηχανίας υποδομών και κατασκευών εμφανίζουν προϋπολογισμό που αγγίζει τα 8 δισ. ευρώ.

Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ, η ανάπτυξη υποδομών και άλλων κατασκευαστικών έργων τα επόμενα χρόνια αποτελεί βασική προτεραιότητα για την ανάπτυξη της Ελλάδας, με έμφαση σε πεδία όπως οι υποδομές μεταφορών, εφοδιαστικής αλυσίδας, ενέργειας και επικοινωνίας, η οδική ασφάλεια και η αστική κινητικότητα, η πράσινη ανάπτυξη και η περιβαλλοντική αναβάθμιση, οι ψηφιακές τεχνολογίες και συστήματα, η διαχείριση απορριμμάτων, η ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, η απολιγνιτοποίηση, η ανάπτυξη συστημάτων κυκλικής οικονομίας και η ενίσχυση βασικών τουριστικών υποδομών με έμφαση στην προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το κτιριακό δυναμικό της χώρας και ειδικότερα των κατοικιών έχει ανάγκη για ενεργειακή αναβάθμιση. Εξάλλου, οι κατοικίες αποτελούν το 83,7% των 4,9 εκατ. διαθέσιμων κτιρίων της χώρας. Η πλειονότητα των κατοικιών (55%) έχουν κατασκευαστεί πριν το 1980 όταν οι απαιτήσεις για μέτρα θερμομόνωσης ήταν ανύπαρκτες. Κατά συνέπεια δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι περίπου οι μισές κατοικίες (3 εκατ.) δεν διαθέτουν απολύτως κανένα μέσο θερμομόνωσης.

Η μελέτη του ΙΟΒΕ κάνει αναφορά επίσης στη βαριά φορολογία των ακινήτων στην Ελλάδα, η οποία κατατάσσεται στις υψηλότερες θέσεις της ΕΕ. Με κριτήριο το σύνολο των εσόδων από φόρους ακίνητης περιουσίας ως ποσοστό του ΑΕΠ, η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ενώ στις υψηλότερες θέσεις βρίσκεται η Γαλλία, με ποσοστό 4,5% και το Ηνωμένο Βασίλειο με 4,2%, έναντι 2,5% που είναι ο μέσος όρος των χωρών της ΕΕ. Στους επαναλαμβανόμενους φόρους, όπου περιλαμβάνεται ο ΕΝΦΙΑ, η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα υψηλότερα, στην 3η θέση με ποσοστό 2,4% του ΑΕΠ, έναντι 1,5% κατά μέσο όρο στην ΕΕ.

Η αγορά

Συνολικά στον κλάδο των κατασκευών στην Ελλάδα δραστηριοποιούνταν περίπου 60.000 επιχειρήσεις (στοιχεία 2018), κυρίως μικρές με συνολικό δυναμικό περίπου 150 χιλ. εργαζόμενους (στοιχεία 2019). Ο αριθμός των επιχειρήσεων μειώθηκε κατά περίπου 53.000 στην δεκαετή κρίση που προηγήθηκε, μεταξύ 2009 και 2018 (-47%). Στους υπόλοιπους κλάδους της βιομηχανίας υποδομών και κατασκευών δραστηριοποιήθηκαν περισσότερες από 85.000 επιχειρήσεις – κυρίως στον τομέα υπηρεσιών, ο οποίος περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τις αρχιτεκτονικές και μελετητικές δραστηριότητες, ενώ απασχολούνταν 127 χιλ. εργαζόμενοι.

Το 2019 η συνολική αξία παραγωγής του κλάδου των κατασκευών διαμορφώθηκε στα 7,3 δισ. ευρώ και σε σύγκριση με το 2008 έχει υποχωρήσει κατά 79,1%. Η συνεισφορά των κατασκευών στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έφτασε τα 576 εκατ. ευρώ το 2020.

Η υστέρηση των επενδύσεων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια – συγκριτικά με την ΕΕ – και κατά την περίοδο της πανδημίας είναι γενικευμένη, αλλά εντονότερη επίδραση σε αυτή είχε η δραστική μείωση των επενδύσεων σε κατοικίες και άλλα κατασκευαστικά έργα.

Σημειώνεται ότι ο κλάδος των κατασκευών το 2020 παρουσίασε μείωση του κύκλου εργασιών κατά 5,8% σε σύγκριση με το 2019, ενώ οι θέσεις εργασίας στις κατασκευές μειώθηκαν κατά 3,4% έναντι 1,3% στο σύνολο της οικονομίας.

Οι προσδοκίες

Το Ταμείο Ανάκαμψης δημιουργεί νέες προοπτικές για τον κλάδο. Τα αναγκαία έργα θα υποστηριχθούν από τους πρόσθετους ευρωπαϊκούς πόρους την περίοδο 2021- 2027, ενώ η πλήρης αξιοποίηση των πόρων χρηματοδότησης αποτελεί σημαντική πρόκληση για τον διοικητικό μηχανισμό της χώρας.

Η δυνητική χρηματοδότηση της Ελλάδας για την περίοδο 2021-2027 αναμένεται να ξεπεράσει τα 70 δισ. ευρώ με το 46% της συνολικής χρηματοδότησης, που αντιστοιχεί σε 32 δισ. ευρώ να προέρχεται από τα έκτακτα μέτρα ανάκαμψης.

Στο πλαίσιο αυτό, η συμβολή της βιομηχανίας υποδομών και κατασκευών για την υλοποίηση των απαιτούμενων έργων θα είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ωστόσο, σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, αναγκαία συνθήκη για να συμβάλλει ουσιαστικά και αποτελεσματικά η βιομηχανία υποδομών και κατασκευών στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας τα επόμενα χρόνια, είναι η άρση εμποδίων και στρεβλώσεων ώστε οι απαιτούμενες υποδομές να κατασκευαστούν έγκαιρα, με ανταγωνιστικό κόστος, τεχνική ποιότητα και επάρκεια.

Γενικότερα, η Ελλάδα παρουσιάζει συγκριτικά με άλλες χώρες χαμηλότερο δείκτη στην ποιότητα στον τομέα των Υποδομών, υστερώντας κυρίως στο σκέλος του σχεδιασμού, της χρηματοδοτικής ικανότητας και των διαδικασιών προμηθειών. Υπάρχουν επίσης σημαντικά ζητήματα που αφορούν τα δημόσια έργα υποδομών, όπως η έλλειψη ενιαίου εθνικού στρατηγικού σχεδίου για τις Υποδομές, η συρρίκνωση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων (ΠΔΕ), προβληματικά σημεία στο σύστημα δημοπράτησης και ανάθεσης έργων, η στασιμότητα και ο φθίνων αριθμός δημόσιων έργων, οι ελλιπείς μηχανισμοί ελέγχου και επίβλεψης στα δημόσια έργα (κόστος, τεχνική αρτιότητα), η εστίαση των δημοπρατούμενων έργων στο κόστος κατασκευής και όχι στην ποιότητα και στο κόστος συντήρησης και διαχείρισης, οι καθυστερήσεις πληρωμών και η έλλειψη ρευστότητας των επιχειρήσεων.