Καθαρά Δευτέρα: Η ιστορία τα έθιμα και τι συμβολίζει ο χαρταετός
Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί μια σημαντική ημέρα της Ορθοδοξίας και αποτελεί το πρώτο μέρος του Πάσχα. Πέφτει την πρώτη Δευτέρα μετά την Κυριακή της Τυρινής. Σηματοδοτεί τη λήξη της αποκριάς και την έναρξη της νηστείας, δηλαδή την κάθαρση του ανθρώπου σωματικά και ψυχικά.
Προέλευση του ονόματος
Το όνομα “Καθαρά Δευτέρα” προέρχεται από το λατινικό “Dies Cinerum” που σημαίνει “Ημέρα της Στάχτης”. Αυτή η ονομασία αναφέρεται στην παράδοση της τοποθέτησης στάχτης στα κεφάλια των πιστών ως σύμβολο της μετάνοιας και της αφοσίωσης.
Τι σημαίνει Κούλουμα
Παράλληλα, ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο είναι γνωστός και ως Κούλουμα. Για την ετυμολογία της συγκεκριμένης λέξης υπάρχουν πολλές εκδοχές.
Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, προέρχεται από μία άλλη λατινική λέξη, τη λέξη «κόλουμνα», δηλαδή «κολώνα». Επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.
Γιατί πετάμε χαρταετό
Το πέταγμα του χαρταετού συμβολίζει το πέταγμα της ανθρώπινης ψυχής προς τον ουρανό και το Θεό. Μάλιστα θεωρείται ότι όσο πιο ψηλά πετάξει ο χαρταετός τόσο πιο πιθανό είναι ο Θεός να εισακούσει τις προσευχές σου και να τις πραγματοποιήσει.
Η λαγάνα
Η λαγάνα αποτελεί απαραίτητο κομμάτι του τραπεζιού της Καθαράς Δευτέρας. Το ψωμί αυτό που παρασκευάζεται χωρίς προζύμι, έχει επίσης αρχαίες ρίζες, καθώς υπάρχουν πολλές αναφορές στη λαγάνα σε αρχαία κείμενα. Μια θεωρία θέλει τη λαγάνα να παρομοιάζεται με τον άρτο που κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο Χριστός ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.
Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας
Ο βλάχικος γάμος της Θήβας, πανάρχαιο έθιμο που πραγματοποιείται παραδοσιακά με το ξύρισμα του γαμπρού και το στόλισμα της νύφης, η οποία στη πραγματικότητα είναι άνδρας.
Το έθιμο του Αγά –με ρίζες στην Τουρκοκρατία– αναβιώνει στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου. Ο Αγάς, αυστηρός δικαστής, δικάζει και καταδικάζει με χιούμορ και πειράγματα τους θεατές του εθίμου.
Στην Αλεξανδρούπολη, ένας κάτοικος μεταμφιέζεται σε Μπέη και περιδιαβαίνει την πόλη μοιράζοντας ευχές για το καλό.
Στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο ανταλλάσσονται απρεπείς χειρονομίες μεταξύ των θεατών, και γι’ αυτό οδηγούνται στο «δικαστήριο» από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες), προς απονομή δικαιοσύνης από τους σεβάσμιους του νησιού.
Το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος συναντάμε στο Γαλαξίδι, με τους καρναβαλιστές να χορεύουν κυκλωτούς χορούς αλευρωμένοι και μουτζουρωμένοι!
Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη –η αναβίωση ενός πραγματικού γάμου που άφησε εποχή κατά τον 14ο αιώνα– συντελείται κάθε Καθαροδευτέρα με έντονη σατυρική διάθεση και πειράγματα για τη νύφη.
Το έθιμο του Αχυρένιου Γληγοράκη στη Βόνιτσα, όπου ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνάει σε όλο το χωριό για να καταλήξει σε μια φλεγόμενη βάρκα ανοιχτά της θάλασσας.
