Κλάους Σβαμπ: Πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από τον νεοφιλελευθερισμό
του Klaus Schwab*
Μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, κανένα συμβάν δεν είχε τόσο σημαντική παγκόσμια επίδραση όσο ο COVID-19. Η πανδημία έχει τροφοδοτήσει μια παγκόσμια οικονομική κρίση και μια κρίση δημόσιας υγείας σε κλίμακα που ήταν άγνωστη εδώ και πολλές γενιές, και έχει μεγεθύνει συστημικά προβλήματα όπως η ανισότητα και οι ανταγωνισμοί των μεγάλων δυνάμεων.
Η μόνη αποδεκτή αντίδραση σε μια τέτοια κρίση είναι μια «Μεγάλη Επανεκκίνηση» των οικονομιών, της πολιτικής, και των κοινωνιών μας. Είναι η στιγμή να αξιολογήσουμε εκ νέους τις «ιερές αγελάδες» του συστήματος πριν την πανδημία, αλλά και να υπερασπιστούμε συγκεκριμένες αξίες. Το καθήκον είναι να διασώσουμε τα επιτεύγματα των τελευταίων 75 ετών σε μια πιο βιώσιμη μορφή.
Τις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κόσμος έκανε μεγάλη πρόοδο ως προς την εξάλειψη της φτώχειας, τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας, την αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής, και τον περιορισμό του αναλφαβητισμού. Σήμερα, η διεθνής συνεργασία και το εμπόριο, που οδήγησαν στη βελτίωση σε αυτά τα μεγέθη ανθρώπινης προόδου, πρέπει να διατηρηθούν κόντρα στον σκεπτικισμό που αμφισβητεί τα οφέλη τους.
Την ίδια στιγμή, ο κόσμος πρέπει να παραμείνει εστιασμένος στο κρίσιμο ζήτημα της εποχής πριν την πανδημία: την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και την ψηφιοποίηση αμέτρητων οικονομικών δραστηριοτήτων. Πρόσφατες τεχνολογικές βελτιώσεις μάς έδωσαν τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε την τρέχουσα κρίση – συμπεριλαμβανομένης της ταχείας ανάπτυξης εμβολίων, νέων θεραπειών, και προσωπικού προστατευτικού εξοπλισμού. Θα πρέπει να συνεχίσουμε να επενδύουμε στην έρευνα & ανάπτυξη, την εκπαίδευση και την καινοτομία, οικοδομώντας παράλληλα δικλείδες ασφαλείας έναντι αυτών που κάνουν κατάχρηση της τεχνολογίας.
Άλλες πτυχές του παγκόσμιου οικονομικού μας συστήματος θα πρέπει όμως να αξιολογηθούν εκ νέου με ανοιχτό πνεύμα. Η κορυφαία τέτοια πτυχή είναι η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Ο φονταμενταλισμός της ελεύθερης αγοράς έχει αποσαθρώσει τα εργασιακά δικαιώματα και την οικονομική ασφάλεια, έχει οδηγήσει σε εξάλειψη της ρύθμισης και σε φορολογικό ανταγωνισμό, και έχει επιτρέψει την ανάδυση τεράστιων νέων παγκόσμιων μονοπωλίων.
Κανόνες εμπορίου, φορολογίας και ανταγωνισμού που αντανακλούν δεκαετίες νεοφιλελεύθερης επιρροής θα πρέπει να αναθεωρηθούν. Αλλιώς, το ιδεολογικό εκκρεμές θα μπορούσε να κινηθεί προς την κατεύθυνση του απόλυτου προστατευτισμού και άλλων αμοιβαία επιβλαβών οικονομικών στρατηγικών.
Συγκεκριμένα, θα πρέπει να επανεξετάσουμε τη συλλογική μας δέσμευση προς τον «καπιταλισμό», όπως τον γνωρίζουμε. Προφανώς, δεν πρέπει να καταργήσουμε τους βασικούς κινητήρες ανάπτυξης. Οφείλουμε το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνικής προόδου του παρελθόντος στην επιχειρηματικότητα και στην ικανότητα δημιουργίας πλούτου αναλαμβάνοντας κινδύνους και ακολουθώντας καινοτόμα νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Χρειαζόμαστε αγορές για την αποτελεσματική κατανομή πόρων και την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, ιδίως όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η κλιματική αλλαγή.
Αλλά πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε με το «κεφάλαιο» στις πολλές εκφάνσεις του – οικονομικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές ή ανθρώπινες. Οι σημερινοί καταναλωτές δεν θέλουν περισσότερα και καλύτερα αγαθά και υπηρεσίες σε λογική τιμή. Αντίθετα, αναμένουν όλο και περισσότερο οι εταιρείες να συμβάλλουν στην κοινωνική ευημερία και στο κοινό καλό. Υπάρχει μια θεμελιώδης ανάγκη και μια όλο και πιο διαδεδομένη απαίτηση για ένα νέο είδος «καπιταλισμού».
Για να επανεξετάσουμε τον καπιταλισμό, πρέπει να επανεξετάσουμε το ρόλο των εταιρειών. Ένας πρώιμος εκφραστής του νεοφιλελευθερισμού, ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν πίστευε ότι «η δουλειά των επιχειρήσεων είναι η επιχειρηματική δραστηριότητα». Αλλά όταν ο Φρίντμαν πρωτοστάτησε στο δόγμα της υπεροχής των μετόχων, δεν σκέφτηκε ότι μια εισηγμένη εταιρεία μπορεί να είναι όχι μόνο μια εμπορική οντότητα αλλά και ένας κοινωνικός οργανισμός.
Επιπλέον, η κρίση του COVID έδειξε ότι οι εταιρείες που επένδυσαν στην ενίσχυση της μακροπρόθεσμης ζωτικότητάς τους ήταν καλύτερα εξοπλισμένες για να αντιμετωπίσουν την καταιγίδα. Στην πραγματικότητα, η πανδημία έχει επιταχύνει τη μετάβαση προς ένα μοντέλο καπιταλισμού των ενδιαφερόμενων μερών, στον απόηχο της υιοθέτησης αυτής της ιδέας από το Business Roundtable πέρυσι στις ΗΠΑ.
* Ιδρυτής και Εκτελεστικός Πρόεδρος, Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.
