Κωνσταντίνος Φίλης: «Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ένα εκ νέου κύμα αραβικών εξεγέρσεων»
Ο χρόνος έχει αρχίσει να μετράει αντίστροφα για το Ισραήλ ως προς τις κινήσεις που θα κάνει το αμέσως επόμενο διάστημα στη Λωρίδα της Γάζας. Έχει συμπληρωθεί ένας μήνας και μια εβδομάδα από την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου και, τόσο οι εικόνες καταστροφής στη λωρίδα της Γάζας, όσο και ο αριθμός των νεκρών που ανήκουν στον άμαχο πληθυσμό και βαίνει αυξανόμενος, κάνουν την κοινή γνώμη να μη δείχνει άλλη ανοχή και να περιμένει άμεσα αποτελέσματα.
Το Ισραήλ ακροβατεί μεταξύ των πιέσεων για χαλάρωση και ολοκλήρωση της στρατιωτικής επιχείρησης, αλλά ταυτόχρονα και για κλείσιμο του κεφαλαίου που ακούει στο όνομα Χαμάς.
Ο Κωνσταντίνος Φίλης, Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου (ΙΔΙΣ), Επικεφαλής του Τομέα Ρωσίας-Ευρασίας & ΝΑ Ευρώπης αναλύει στο Fortune Greece το πώς ο πόλεμος στο Ισραήλ διαταράσσει τις παγκόσμιες γεωπολιτικές ισορροπίες, αποκαλύπτει το χειρότερο σενάριο και πόσο κοντά βρισκόμαστε στην υλοποίησή του, ενώ εστιάζοντας στην Ελλάδα, μιλά για τη διπλωματική στάση που πρέπει να κρατήσει σε περίπτωση παρατεταμένης σύρραξης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και απαντά στο ερώτημα του αν υπάρχουν για τη χώρα μας περιθώρια ευελιξίας για τη διαφύλαξη των εθνικών της συμφερόντων.
Κ. Φίλη, που αποδίδεται κατά τη γνώμη σας ο αιφνιδιασμός των Ισραηλινών Μυστικών Υπηρεσιών, όταν πρόκειται για έναν λαό που και τεχνολογικά εργαλεία διαθέτει και τελευταίας γενιάς οπλικό εξοπλισμό και έχει μάθει να ζει σε επαγρύπνηση σε περίπτωση πολέμου;
Σε τρεις κύριους λόγους. Πρώτον, στην εσωτερική κρίση, που σοβεί από το 2019 με συνεχείς εκλογικές αναμετρήσεις, εναλλαγή κυβερνήσεων και επικράτηση ακραίων φωνών. Δεύτερον, στη βελτίωση των σχέσεων του Ισραήλ με αρκετές αραβικές χώρες, με τις περίφημες συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες δεν έθεταν, ούτε ως πρόταγμα, ούτε ως προϋπόθεση την επίλυση του Παλαιστινιακού, άρα αποσυμπίεζαν το Ισραήλ από την ανάγκη να δοθεί λύση στη βάση των δύο κρατών. Και τρίτον, μετά την δεύτερη Ιντιφάντα του 2005, ενώ λίγο αργότερα επικράτησε η Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, παρά τις σποραδικές και τακτικές συγκρούσεις με τους Παλαιστινίους, είχε καλλιεργηθεί ένα αίσθημα ασφάλειας στους περισσότερους Ισραηλινούς, οι οποίοι ζούσαν πιο ανέμελα. Σχεδόν μία γενιά Ισραηλινών μεγάλωσε σε συνθήκες μεγαλύτερου εφησυχασμού σε σχέση με τις προηγούμενες. Επανερχόμενος όμως στον πρώτο λόγο, η προσπάθεια Νετανιάχου να μεταρρυθμίσει τη δικαιοσύνη στα δικά του μέτρα για να κλείσει τις προσωπικές του υποθέσεις, είχε προκαλέσει εδώ και ένα χρόνο έντονες αντιδράσεις και μεγάλες διαιρέσεις, στα όρια του διχασμού στο εσωτερικό της χώρας. Αυτό οπωσδήποτε επηρεάζει τη λειτουργία του κράτους.
Ποιο είναι, αυτή τη στιγμή, το χειρότερο σενάριο και πόσο ρεαλιστική η υλοποίησή του;
Προφανώς η επέκταση του πολέμου πέραν της Γάζας και των συνόρων του Ισραήλ. Αυτή τη στιγμή οι πιθανότητες είναι ελάχιστες, κυρίως γιατί κανένα από τα εμπλεκόμενα μέρη, είτε μιλάμε για το Ιράν, είτε για τη Χεζμπολάχ δεν επιθυμεί την ενεργό εμπλοκή του στη σύγκρουση. Ειδικότερα δε το Ιράν, του οποίου η οικονομία έχει γονατίσει από τις αμερικανικές κυρώσεις δεν θα ήθελε να δει την Χεζμπολάχ να αποδυναμώνεται αισθητά από ενδεχόμενη ένοπλη αντιπαράθεση με το Ισραήλ, ενώ η Τεχεράνη ανασυντάσσεται στη Συρία και ψάχνει τρόπους να περιορίσει την υπερέκταση της στη Μέση Ανατολή. Από την άλλη, κάθε μέρα που σκοτώνονται άμαχοι στη λωρίδα της Γάζας και οι δυνάμεις, που θεωρείται ότι θα μπορούσαν να τους προστατεύσουν, αδυνατούν να το πράξουν, επιβαρύνει τις σχέσεις αραβικών και μουσουλμανικών κρατών με το Ισραήλ, φέρνοντας τους πιο κοντά σε μία σύγκρουση που μπορεί να έχει χαρακτηριστικά διπλωματικού πολέμου, χωρίς να αποκλείουμε και το χειρότερο σενάριο. Επαναλαμβάνω είμαστε ακόμη πολύ μακριά από αυτό, αλλά κάθε μέρα που περνάει ερχόμαστε πιο κοντά. Είναι πάντως ενθαρρυντικό ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αποφάσισαν να μη διακόψουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, το οποίο είχαν αναγνωρίσει με τις Συμφωνίες του Αβραάμ. Αλλά η πίεση από τις κοινωνίες τους -όσο και αν οι αυταρχικές κυβερνήσεις δεν λογοδοτούν- αυξάνεται καθημερινά και πρέπει να δείξουν ότι τις αφουγκράζονται. Για μένα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ένα εκ νέου κύμα αραβικών εξεγέρσεων.
Τι σημαίνει στην πράξη η στάση της Τουρκίας απέναντι στο Ισραήλ; Ελλοχεύει ο κίνδυνος διόγκωσης του μεταναστευτικού;
Η στάση της Τουρκίας ή μάλλον καλύτερα του προέδρου της απέναντι στο Ισραήλ είναι συνεπής με όσα πρεσβεύει. Οι σχέσεις του με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι οργανικές, από τη μήτρα αυτής έχει γεννηθεί και η Χαμάς. Άρα, δεν μπορεί να την αποκηρύξει, όπως η αλήθεια είναι ότι επιχείρησε να κάνει τους περασμένους μήνες, χάριν της ανάγκης προσέγγισης με το Ισραήλ. Τώρα όμως που προέκυψε μία κρίση και θα μπορούσε να μην πάρει θέση προτίμησε να χαρακτηρίσει τη Χαμάς απελευθερωτικό κίνημα και να βάλει για μια ακόμη φορά απέναντι το Ισραήλ. Από ιδεολογία ο Ερντογάν είναι αντισιωνιστής, μόνο που σε κράτη όπου λειτουργούν οι θεσμοί, όπως είναι το υπουργείο εξωτερικών, οι προτιμήσεις του προέδρου δεν αποτελούν οδηγό για την εξωτερική πολιτική. Το έλλειμμα εμπιστοσύνης απέναντι στον Ερντογάν, που έτσι κι αλλιώς χαρακτηρίζει την ισραηλινή ελίτ και όχι μόνο τον Νετενιάχου, οπωσδήποτε θα ενταθεί. Ως προς τα μεταναστευτικά, η παρουσία εκατομμυρίων Παλαιστινίων εκτός Παλαιστινιακών εδαφών, σημαίνει ότι χώρες όπως η Ιορδανία, ο Λίβανος αλλά και η Αίγυπτος δεν είναι διατεθειμένες να δεχτούν έστω και μικρούς αριθμούς Παλαιστινίων. Συνεπώς, αν έχουμε μαζική φυγή, η κατεύθυνση τους θα είναι προς την Ευρώπη. Και κάτι ακόμη: όπως διαπιστώσαμε με τις ροές το 2015, ο πόλεμος στην Συρία χρησιμοποιήθηκε ως άλλοθι και αφορμή για να επιχειρήσουν να περάσουν στην Ευρώπη πολίτες διαφόρων εθνικοτήτων, άσχετοι με τον πόλεμο που μαίνονταν στη Συρία.
Πώς επηρεάζεται η Ελλάδα από τον πόλεμο στο Ισραήλ σε επίπεδο ενεργειακό και τι εναλλακτικές υπάρχουν;
Για την ώρα δεν υπάρχει αρνητικός αντίκτυπος, επί παραδείγματι στην αύξηση των τιμών, αλλά βέβαια όσο ο πόλεμος συνεχίζεται και ο κίνδυνος αυτών που σπεκουλάρουν πάνω σε κρίσεις για να ανεβάσουν τις τιμές είναι υπαρκτός κι αν βέβαια έχουμε την εμπλοκή και άλλων κρατών και μάλιστα ενεργειακά σημαντικών, τότε μπορεί να δούμε εκτόξευση των τιμών. Ο άμεσος αντίκτυπος έχει να κάνει με τις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας και την αναθεώρηση τυχόν πλάνων από πλευράς του πρώτου για την συμμετοχή της δεύτερης στη διαμετακόμιση αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη. Αν και η τάση είναι οι εξαγωγές από την Ανατολική Μεσόγειο να έχουν ως κύριο άξονα το υγροποιημένο φυσικό αέριο και όχι τους αγωγούς. Επίσης, το Ισραήλ ανέστειλε την λειτουργία του δεύτερου μεγαλύτερου κοιτάσματος του, του Ταμάρ, αλλά αυτό έγινε προσωρινά για λόγους ασφαλείας. Φαίνεται λοιπόν να μην επηρεάζεται η παραγωγή ενέργειας, είτε μιλάμε για φυσικό αέριο είτε για ανανεώσιμες πηγές, αν και οι ενδείξεις από την Αίγυπτο το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι ανησυχητικές. Γιατί για σειρά λόγων φαίνεται πως το Κάιρο δεν είναι ικανό να σηκώσει το βάρος του σημαντικότερου παίκτη στην περιοχή, αν και διατηρεί το συγκριτικό το πλεονέκτημα λόγω των δύο εργοστασίων υγροποίησης που διαθέτει στο Idku και στη Damietta.
Μια παρατεταμένη σύρραξη στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα αναγκάσει την Ελλάδα να εμπλακεί και να πάρει θέση. Πόσο ευέλικτοι και αυτόνομοι είμαστε σε επίπεδο λήψης στρατηγικών αποφάσεων;
Είμαστε κράτος μέλος του ΝΑΤΟ και της Eυρωπαΐκής Ένωσης και στον στενό πυρήνα της δεύτερης. Προφανώς υπάρχουν συμβατικές υποχρεώσεις, τις οποίες η Ελλάδα σέβεται και τηρεί. Από και πέρα όμως, η εξωτερική μας πολιτική ορίζεται με βάση τα δικά μας συμφέροντα. Η προσπάθεια είναι συνήθως να ευθυγραμμίζονται με αυτά ισχυρών παικτών του διεθνούς συστήματος, ώστε να λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στην προώθηση των θέσεων μας, αλλά όπου διαφωνούμε πρέπει να είμαστε σε θέση να στηρίζουμε μέχρι τέλος την άποψή μας.
Ειδικότερα δε σε θέματα που βρίσκονται στη γειτονιά μας, η άποψή μας έχει βαρύνουσα σημασία, γιατί μεταξύ άλλων έχουμε και καλύτερη γνώση της περιοχής και των δυναμικών της. Χαρακτηριστική αυτού είναι η προσεκτική μεν διαφοροποίηση δε της ελληνικής πλευράς, η οποία από την αρχικά σχεδόν άκριτη υποστήριξη του Ισραήλ, προϊόντος του χρόνου ισορρόπησε και μάλιστα προ λίγων ημερών ο πρωθυπουργός μίλησε για τον σωστό τρόπο με τον οποίο το Ισραήλ πρέπει να απαντήσει στη Χαμάς. Εξάλλου, το διεθνές δίκαιο δεν είναι σημαία ευκαιρίας, ούτε ερμηνεύεται και χρησιμοποιείται κατά το δοκούν: το Ισραήλ έχει το δικαίωμα στην αυτοάμυνα, αλλά υπάρχουν πρόνοιες του δικαίου του πολέμου και του ανθρωπιστικού δικαίου που οφείλει να τηρεί.
Δείτε τη συζήτηση του Κωνσταντίνου Φίλη με τον Πρέσβη του Ισραήλ στην Ελλάδα Νόαμ Κατς και τον Τάσο Χατζηβασιλείου, διεθνολόγου, βουλευτή Σερρών στο πλαίσιο του CEO Initiative Forum:
