Μαθήματα ηγεσίας από την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη
*Του Αλκιβιάδη Σιαράβα Marketing, Communications & Corporate Citizenship Manager, KPMG στην Ελλάδα
Η ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη, πέρα από την αισθητική της αξία, διεθνής ακτινοβολία και την ιστορική της σημασία, φέρει μέσα της πολύτιμα μαθήματα ηγεσίας. Ο Καβάφης, με το διεισδυτικό του βλέμμα στην ανθρώπινη φύση και την ιστορία, προσφέρει διαχρονικές συμβουλές για όσους επιδιώκουν να ηγηθούν αποτελεσματικά. Μάλιστα, η πρόσφατη έρευνα The Most Important Leadership Competencies που δημοσίευσε το Harvard Business Review, φέρνει στο τραπέζι της συζήτησης κάποια νέα δεδομένα όπως ο «πειραματισμός», όμως στην ουσία οι αρχές για την ηγεσία παραμένουν ίδιες!
Αυτογνωσία και αυτοέλεγχος
Ένα από τα βασικά μαθήματα που αντλούμε από την ποίηση του Καβάφη είναι η σημασία της αυτογνωσίας και του αυτοελέγχου. Ο ηγέτης οφείλει να γνωρίζει τον εαυτό του, τα δυνατά και αδύναμα σημεία του, τα πάθη και τις προκαταλήψεις του. Μόνο με την αυτογνωσία μπορεί να ασκήσει αυτοέλεγχο και να αποφύγει τα λάθη που οφείλονται σε παρορμήσεις ή άστοχες επιλογές. Στο ποίημα «Θερμοπύλες», ο Καβάφης περιγράφει αυτούς που φυλάγουν τις Θερμοπύλες, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για αυτογνωσία και εσωτερική σταθερότητα:
«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες…»
Στρατηγική σκέψη και προνοητικότητα
Ο Καβάφης, μέσα από τα ποιήματά του, υμνεί τη στρατηγική σκέψη και την προνοητικότητα. Ο ηγέτης οφείλει να σκέφτεται μακροπρόθεσμα, να λαμβάνει υπόψη τις πιθανές συνέπειες των πράξεών του και να προετοιμάζεται για τυχόν απρόβλεπτες καταστάσεις. Μάλιστα σε μια παγκόσμια συγκυρία πολλαπλών κρίσεων οι οποίες ξεκινούν από την κλιματική αλλαγή και τα ακραία φαινόμενα έως τις γεωπολιτικές εξελίξεις, η δυνατότητα να διαμορφώνεις στρατηγικές σε βάθος χρόνου και με εναλλακτικά σενάρια είναι η πλέον σημαντική ηγετική ικανότητα. Στο ποίημα «Περιμένοντας τους βαρβάρους», ο Καβάφης δείχνει την ανάγκη να προετοιμαστεί κανείς για το αναπάντεχο:
«— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ’ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.»
Ευθύνη και θάρρος
Η ηγεσία φέρει μαζί της μεγάλη ευθύνη. Ο ηγέτης οφείλει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του, να στέκεται στο ύψος των περιστάσεων και να λαμβάνει δύσκολες αποφάσεις, ακόμα και αν αυτές είναι αντιδημοφιλείς. Απαιτείται θάρρος για να ηγηθεί κανείς αποτελεσματικά, θάρρος για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και να υπερασπιστεί τις πεποιθήσεις του. Και οι πεποιθήσεις είναι αυτές που θα διαφοροποιήσουν την ηγεσία, τον τρόπο λειτουργίας και την κουλτούρα κάθε οργανισμού. Σύμφωνα δε με το πρόσφατο CEO Outlook της KPMG, καθώς η γεωπολιτική αβεβαιότητα ανεβαίνει στην ατζέντα των ΔΣ, το 61% των CEOs παγκοσμίως και 66% των Ελλήνων δηλώνουν ότι θα έπαιρναν δημόσια θέση σε ένα πολιτικά ή κοινωνικά αμφιλεγόμενο ζήτημα, παρά τις ανησυχίες του διοικητικού συμβουλίου. Στο ποίημα «Ο βασιλεύς Δημήτριος», ο Καβάφης αναδεικνύει το θάρρος και την αποφασιστικότητα ενός ηγέτη:
«Σαν τον παραίτησαν οι Μακεδόνες
κι απέδειξαν πως προτιμούν τον Πύρρο
ο βασιλεύς Δημήτριος (μεγάλην
είχε ψυχή) καθόλου — έτσι είπαν —
δεν φέρθηκε σαν βασιλεύς. Επήγε
κ’ έβγαλε τα χρυσά φορέματά του,
και τα ποδήματά του πέταξε
τα ολοπόρφυρα. Με ρούχ’ απλά
ντύθηκε γρήγορα και ξέφυγε.
Κάμνοντας όμοια σαν ηθοποιός
που όταν η παράστασις τελειώσει,
αλλάζει φορεσιά κι απέρχεται.»
Έμπνευση και ενθάρρυνση
Ο ηγέτης οφείλει να εμπνέει και να ενθαρρύνει τους ανθρώπους που τον ακολουθούν και τις ομάδες εν γένει. Να δίνει κίνητρο, να ωθεί τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τα όριά τους, να γίνουν ο καλύτερος τους εαυτός και να αγωνιστούν για έναν κοινό σκοπό. Η ηγεσία δεν είναι μόνο η άσκηση εξουσίας, αλλά και η ικανότητα να εμπνέεις και να κινητοποιείς τους άλλους. Στο ποίημα «Ιθάκη», ο Καβάφης προτρέπει τον αναγνώστη να βρει την έμπνευση στο ταξίδι της ζωής:
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.»
Ενσυναίσθηση
Ο ηγέτης οφείλει να διαθέτει συμπόνια και ενσυναίσθηση. Να κατανοεί τα προβλήματα και τις ανησυχίες των ανθρώπων που ηγείται, να δείχνει κατανόηση και να τους προσφέρει την υποστήριξή του. Η συμπόνια και η ενσυναίσθηση διαμορφώνουν έναν ηγέτη προσιτό και ανθρώπινο, που κερδίζει τον σεβασμό και την αφοσίωση της ομάδας και των ακολούθων του. Στο ποίημα «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον», ο Καβάφης υπογραμμίζει την ενσυναίσθηση και την κατανόηση των δύσκολων στιγμών:
«Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές —
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.»
Η ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη, με την πλούσια θεματολογία και την διαχρονική της σοφία, αποτελεί πηγή έμπνευσης και καθοδήγησης για όσους επιδιώκουν να ηγηθούν αποτελεσματικά. Τα μαθήματα που αντλούμε από τα ποιήματά του, όπως η αυτογνωσία, η στρατηγική σκέψη, η ευθύνη, η έμπνευση και η συμπόνια, παραμένουν πάντα επίκαιρα και απαραίτητα για την άσκηση ηγεσίας σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Για να εξερευνήσετε περισσότερο το έργο του Κ. Π. Καβάφη, επισκεφθείτε το Αρχείο Καβάφη στη διεύθυνση https://cavafy.onassis.org/el/ . Το αρχείο περιλαμβάνει χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες εκδόσεις, πεζά κείμενα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του ποιητή. Επίσης, θα βρείτε την πλούσια αλληλογραφία του, κείμενα και φωτογραφίες. Από το 2012, το αρχείο διαχειρίζεται το Ίδρυμα Ωνάση, διασφαλίζοντας την παραμονή του στην Ελλάδα και αποφεύγοντας τον κατακερματισμό του. Τον Νοέμβριο του 2023, το Ίδρυμα δημιούργησε έναν μόνιμο χώρο για το αρχείο στην οδό Φρυνίχου 16Β, στην Πλάκα, ανοικτό στο κοινό και τους ερευνητές.
