Η επόμενη μέρα της εικόνας

της Τζέσσι Χέμπελ

Την άνοιξη του 2013, δύο ψηφιακές φωτογραφίες έκαναν μεγάλη εντύπωση στο διαδίκτυο. Η πρώτη, τραβηγμένη το 2005, δείχνει κόσμο μαζεμένο στο Βατικανό για την κηδεία του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β’. Είναι τραβηγμένη από πίσω – με τα κεφάλια στραμμένα προς τα εμπρός. Η δεύτερη, τραβηγμένη από το ίδιο περίπου μέρος το 2013, αναπαριστά κόσμο που καλωσορίζει τον νέο ηγέτη της καθολικής εκκλησίας, Πάπα Φραγκίσκο. Οι φωτογραφίες είναι σχεδόν ταυτόσημες, με εξαίρεση ένα στοιχείο: στη φωτογραφία του 2013, μια «θάλασσα» από οθόνες -iPhones, Tablets, Smartphones- σηκώνεται πάνω από τα κεφάλια των παρισταμένων.

Κάτι σημαντικό συνέβη την περίοδο μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης φωτογραφίας: φτηνές και απλούστατες φωτογραφίες έχουν παρεισφρήσει στα πάντα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ένα δισεκατομμύριο κάμερες προστέθηκαν σε έξυπνα τηλέφωνα και ταμπλέτες που κατασκευάστηκαν το 2012. Όλες αυτές οι κάμερες έχουν μετατρέψει δισεκατομμύρια ανθρώπων σε φωτογράφους, οι οποίοι είναι σε θέση να τραβήξουν και να διαμοιραστούν εικόνες για τα πάντα. Απαιτείται η γνώση των πολύ βασικών – κανένας δεν χρειάζεται να ξέρει πώς δουλεύει η κάμερα. Το μόνο που χρειάζεται είναι να κεντράρεις, να τραβήξεις και να διαμοιραστείς.

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Μέρι Μίκερ, στις μέρες μας ανεβάζουμε στο διαδίκτυο καθημερινά 1,8 δισ. φωτογραφίες. Αυτή η πληθώρα φωτογραφιών έχει αλλάξει την ίδια τη φύση της φωτογραφίας.

Οι φωτογραφίες δεν είναι πια πολύτιμες – είναι απλά πάρα πολλές. Παλαιότερα συλλέγονταν και διατηρούνταν ως τέχνη, ή για την τεκμηρίωση των αναμνήσεων. Πλέον, αναδύονται σαν μια νέα γλώσσα, μια γλώσσα που υπόσχεται να είναι καθολικά κατανοητή και προσβάσιμη στον καθένα. Ένα νέο «οπτικό λεξιλόγιο» -φωτογραφίες, emoticons, gifs, εικονίδια και πολλά άλλα-  παίρνει τη θέση της γραπτής γλώσσας.

Τέτοιες μεταβολές στην έννοια της μόρφωσης έχουμε δει και παλαιότερα. Μέχρι σχετικά πρόσφατα στην ιστορία, η εγγραμματοσύνη ήταν προνόμιο των επαγγελματιών – ελάχιστοι μπορούσαν να μεταφράζουν βιβλικά κείμενα ή να γράφουν συμβόλαια. Στον 15o αιώνα, οι Ευρωπαίοι θεωρούντο γραμματιζούμενοι αν μπορούσαν να γράψουν σωστά τα ονόματά τους – και το 80% δεν μπορούσε! Μετά ήρθε το έντυπο κείμενο. Μέσα σε έναν αιώνα, μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων μπορούσαν να διαβάζουν και να γράφουν, και οι εγγράμματοι ήταν σε θέση να εκφράζουν σύνθετες ιδέες γραπτά. Αυτή η τεράστια μεταβολή στην έννοια του αλφαβητισμού έφερε πρόοδο στην επιστήμη, τη γενική εκπαίδευση και τις τέχνες. Πλέον εισερχόμαστε σε μια παρόμοια περίοδο για τις εικόνες. Τα smartphones και το διαδίκτυο που τις επιτρέπει είναι το σύγχρονο αντίστοιχο του τυπογραφικού χαρακτήρα, και αυτά τα εργαλεία είναι ακόμα πολύ πρόσφατα.

Σ’ ένα μόλις μήνα, έχω βγάλει 500 φωτογραφίες. Αυτές περιλαμβάνουν φωτογραφία του σκύλου μου στην πρωινή του βόλτα, φωτογραφίες από τις διακοπές όπου μαγειρεύουμε μαζί όλη η οικογένεια, φωτογραφίες από τις σημειώσεις μου από συνεντεύξεις, ή ακόμα και μια selfie καθώς συνοφρυώνομαι λίγο πριν μπω στο γραφείο του οδοντιάτρου, για να δείξω ότι μισώ τις επισκέψεις στον οδοντίατρο.

Αυτή η αλλαγή στη φύση των επικοινωνιών -με φωτογραφίες οι οποίες είναι πιο αποτελεσματικές από τις λέξεις που χρησιμοποιούσαμε για να περιγράψουμε τις ίδιες ιδέες- θα έχει σημαντική επίδραση στην κουλτούρα, τις επιχειρήσεις και την πολιτική. Πρόκειται για μια εξέλιξη που ήδη αναδιαμορφώνει ολόκληρους τομείς, από τη διαφήμιση μέχρι τη δημοσιογραφία και τη μόδα. Τροφοδοτεί πολιτικές εκστρατείες και καθορίζει εκλογικά αποτελέσματα. Αλλάζει τις προσεγγίσεις στη διπλωματία και επανακαθορίζει την τέχνη και τη σχέση μας με τους θεσμούς που την εκφράζουν.

Το μέλλον ανήκει στους «οπτικά εγγράμματους». Ελπίζω να είστε ένας απ’ αυτούς.

Διαβάστε ακόμη:

Πώς οι selfies εξελίχθηκαν σε κοινωνική επιδημία

Βίντεο: Η καλύτερη selfie του κόσμου – στην κυριολεξία!

Πρώτα φωτογραφίζεις, μετά εστιάζεις

Δείτε πως τα Google Glass θα αλλάξουν όλα όσα ξέραμε για την φωτογραφία