Mετά το Brexit τι; Οι πρώτες 100 μέρες

Τα σενάρια για “την επόμενη μέρα” από την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολλά και ζοφερά. Οι υποθέσεις πληθαίνουν όσο η μέρα του δημοψηφίσματος πλησιάζει. Οι Βρυξέλλες βρίσκονται προ μεγάλων προκλήσεων. Νευρικότητα δεν επικρατεί μόνο στις διεθνείς αγορές, αλλά και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Εκπονούνται σενάρια και σχέδια για το πώς θα μπορούσε κανείς να εκπέμψει μηνύματα ενότητας, γράφει η Frankfurter Allgemeine Zeitung.

Ευρωπαϊκό crash test 

Επειδή παίζονται πολλά και όλοι εκτιμούν ότι η διαφορά μεταξύ του “Οχι” και του “Ναι” θα είναι μικρή, οι αρμόδιοι προτιμούν να σιωπούν. Κανείς δεν θέλει να του καταλογισθεί ότι κινητοποίησε το στρατόπεδο του Brexit. Παρόλο που όλοι συμφωνούν ότι η έξοδος της δεύτερης μεγάλης οικονομίας από την Ε.Ε.είναι μια μεγάλη απώλεια και πολιτικά και οικονομικά, υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι βλέπουν μια ευκαιρία στην κρίση, αφού έτσι θα καταστεί δυνατή η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αλλά και άλλοι οι οποίοι πιστεύουν ότι τόσο το Brexit όσο και οι αλλαγές των συνθηκών, τις οποίες έχει διαπραγματευτεί ο Ντέιβιντ Κάμερον, θα ενισχύσουν τις διαλυτικές τάσεις στην Ευρώπη.

Πέραν της πολιτικής των συμβολισμών, ορισμένες εξελίξεις θεωρούνται πάντως βέβαιες: στην περίπτωση του Brexit το μήνυμα θα είναι “παραμένουμε φίλοι. έστω και όχι τόσο στενοί”. Νέες διαπραγματεύσεις με το Λονδίνο οι οποίες να οδηγήσουν σε δεύτερο δημοψήφισμα απορρίπτονται όμως κατηγορηματικά. “Τότε θα έχουμε φτάσει πια σε ένα σημείο από το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει επιστροφή”, όπως λένε στις Βρυξέλλες. Το Λονδίνο όμως αποκλείεται να θέσει τέτοιο αίτημα, αλλά και οι Βρυξέλλες δεν θα το αποδέχονταν: «Eξοδος σημαίνει έξοδος», λένε. Η Πορτογαλία και το Βέλγιο μάλιστα, όταν ψήφισαν τους ειδικούς όρους για τη Βρετανία για μια “μεταρρυθμισμένη Ευρώπη”, είχαν ζητήσει να καταγραφεί στα πρακτικά ότι δεν είναι σε καμιά περίπτωση διατεθειμένες να επαναδιαπραγματευθούν. Η Ευρώπη θα πρέπει να απορρίψει νέες διαπραγματεύσεις προκειμένου να προστατέψει τον εαυτό της και να μην ενθαρρύνει άλλες ευρωσκεπτικιστικές χώρες, οι οποίες θα φλέρταραν με την ιδέα της εξόδου από την Ευρώπη παραμένοντας όμως στην εσωτερική αγορά.

Οι αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες έχουν λάβει οδηγίες να μην αποτυπώσουν οποιοδήποτε σχέδιο στο χαρτί, ώστε να αποφύγουν ανησυχητικές διαρροές, σύμφωνα με αξιωματούχο ευρωπαϊκής κυβέρνησης από το περιβάλλον των προετοιμασιών.

Δεδομένων των πολιτικών και οικονομικών αναταράξεων που περιβάλλουν το δημοψήφισμα για το Brexit, δεν είναι ξεκάθαρο πώς ένα σχέδιο δράσης θα βοηθούσε σε κάτι, σχολιάζει το Bloomberg. Οι παγκόσμιες αγορές ήδη κλονίζονται, καθώς κλιμακώνονται οι ανησυχίες για τον αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία. Ο πρόεδρος της ΕΕ Ντόναλντ Τουσκ, μέχρι που υποστηρίζει ότι το Brexit θα μπορούσε να σημάνει το τέλος του «ίδιου του δυτικού πολιτικού πολιτισμού».

Η υπερβολή του Τουσκ υπερτονίζει το καθήκον της αυτοσυντήρησης που περιμένει τους Ευρωπαίους αξιωματούχους, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με την πιθανή αποχώρηση μιας χώρας από την ΕΕ -κάτι που ήταν αδιανόητο όταν εκείνη δημιουργήθηκε. Ο μηχανισμός για μια έξοδο περιλήφθηκε στις διατάξεις το 2009.

Πως θα είναι όμως οι πρώτες 100 μέρες στην περίπτωση Brexit;

Οι πρώτες 24 ώρες
Σύμφωνα με ανάλυση του Bloomberg, με την ανακοίνωση του αποτελέσματος, ηγέτες και αξιωματούχοι από το Βερολίνο μέχρι τις Βρυξέλλες θα αναγκαστούν να προχωρήσουν σε damage control. Όπως και στην περίπτωση της ελληνικής κρίσης χρέους, οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης ενδέχεται να κάνουν μια έκτακτη συνάντηση, εκείνο το απόγευμα. Τα αντανακλαστικά των χρηματαγορών θα δοκιμαστούν με ακραίες διακυμάνσεις στη στερλίνα, πιο επιθετικές παρεμβάσεις από την ελβετική Κετρική Tράπεζα και μια αύξηση στην παγκόσμια αστάθεια, θεωρούνται πιθανές αντιδράσεις της αγοράς.

Οι αγορές νομισμάτων δεν έχουν υπολογίσει τον αντίκτυπο μιας πιθανής εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ, οπότε, αν γίνει αυτό, «μια κατάρρευση είναι πολύ πιθανή», ανέφερε στην τηλεόραση του Bloomberg ο Lothar Mentel, διευθύνων σύμβουλος της Tatton Investment Management στο Λονδίνο. «Πρέπει να προετοιμαστούμε για μια αρκετά απότομη αφύπνιση εκείνη την Παρασκευή», πρόσθεσε.

Οι πολιτικές επιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμη πιο επικίνδυνες. Τα δύο παραδοσιακά αντίβαρα της Ευρώπης, η Γαλλία και η Γερμανία, των οποίων η εχθρότητα τείνει να εξαλειφθεί, θα προσπαθήσουν να ηγηθούν των πρωτοβουλιών. Σχεδιάζουν μια απάντηση από τις 24 Ιουνίου, η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει μια δέσμευση για περισσότερη ολοκλήρωση, καθώς και μια δήλωση ότι το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένει ζωντανό, σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν τα σχέδια αυτά.

«Για να αποφευχθεί μια σταδιακή διάλυση της ΕΕ, οι πολιτικοί ηγέτες θα χρειαστεί να ισχυροποιήσουν την ελκυστικότητα της ΕΕ και ιδιαίτερα της γαλλογερμανικής συμμαχίας», επεσήμανε ο Guntram Wolff του πολιτικού think tank Bruegel με έδρα τις Βρυξέλλες

Η πρώτη εβδομάδα
Καθώς θα ξεκινά το Σαββατοκύριακο και η Βρετανία θα αρχίσει να συνειδητοποιεί πως έχει ψηφίσει υπέρ του να φύγει από το μεγαλύτερο εμπορικό μπλοκ του κόσμου, η υπόλοιπη Ευρώπη έχει να δώσει τις δικές της απαντήσεις.

Εν μέσω φόβων ότι μια ψήφος για αποχώρηση θα τροφοδοτήσει κι άλλο το λαϊκίστικο και αντικαθεστωτικό αίσθημα σε όλη την Ευρώπη, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα μπορούσαν να κάνουν ένα άνευ προηγουμένου βήμα και να καλέσουν άμεσα σε έκτακτη σύνοδο χωρίς τη Βρετανία, ακόμη και το Σάββατο 25 Ιουνίου.

Ο λόγος γι’ αυτό θα είναι διττός: αφενός για να στείλουν ένα μήνυμα στους Ισπανούς ψηφοφόρους που θα πάνε στις κάλπες στις 26 Ιουνίου ότι η ΕΕ παραμένει ισχυρή, και αφετέρου να καταλήξουν στο τι θα προσφέρουν -ή, μάλλον, τι δεν θα προσφέρουν- στη Βρετανία, σε ζητήματα όπως η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων και η πρόσβαση στην ευρωπαϊκή κοινή αγορά.

Θα υπάρξουν διχασμοί ακόμη και χωρίς τους Βρετανούς. Στη Γαλλία, όπου οι δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι το ευρωσκεπτικιστικό Εθνικό Μέτωπο μπορεί να καταφέρει να περάσει στον επαναληπτικό γύρο των προεδρικών εκλογών της επόμενης χρονιάς, ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ θα έχει λόγο να δείξει στο εκλογικό σώμα ότι η αποχώρηση από το μπλοκ έχει αρνητικές συνέπειες.

Σε άλλες χώρες όπως η Ολλανδία και της Δανία, όπου το αντιευρωπαϊκό αίσθημα επίσης μεγαλώνει, μπορεί να θεωρήσουν πολύ πιο ωφέλιμο πολιτικά να προσφερθεί υποστήριξη στη Βρετανία, που αποτελεί παραδοσιακό τους σύμμαχο.

Κράτη έξω από την ευρωζώνη, ιδιαίτερα εκείνα των οποίων το αντιευρωπαϊκό αίσθημα αυξάνεται, όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σουηδία, θα μπορούσαν να σχηματίσουν μια ομάδα χωρών που θα αντιστέκεται στις γαλλογερμανικές προσπάθειες για περισσότερη ολοκλήρωση.

Ο Ντέιβιντ Κάμερον πρόκειται να συναντήσει τους άλλους 27 Ευρωπαίους ηγέτες σε Σύνοδο στις Βρυξέλλες την επόμενη εβδομάδα από το δημοψήφισμα. Σε αυτή τη συνάντηση, ο Βρετανός πρωθυπουργός πιθανώς θα θέσει σε εφαρμογή το Άρθρο 50 της ΕΕ – έναν νόμο που δεν έχει ενεργοποιηθεί ποτέ στο παρελθόν και ο οποίος αφορά στην έξοδο ενός κράτους από την ένωση.

Βάσει του άρθρου θα μπορούσε να οριστεί μια προθεσμία σε δύο χρόνια -μέχρι το τέλος του Ιουνίου του 2018-, διάστημα στη διάρκεια του οποίου η Βρετανία θα πρέπει να διαπραγματευτεί τους όρους της αποχώρησής της και ουσιαστικά να μπουν σε μια βάση όλα τα νεα δεδομένα.

Θα θελήσει ο Κάμερον να γίνει η Βρετανία όπως η Νορβηγία ή η Ισλανδία και να διατηρήσει στενή σχέση με το μπλοκ ως μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου; Ή θα μπορούσε να υπάρξει μια άλλου είδους σχέση, όπου η Βρετανία θα πρέπει να κάνει εμπόριο με την ΕΕ βάσει του πλαισίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου;

Οι πρώτες 100 μέρες
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φοβούνται ότι το δημοψήφισμα θα πυροδοτήσει παρόμοιες αξιώσεις σε όλη την ήπειρο. Με προγραμματισμένες εκλογικές αναμετρήσεις σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία το 2017, υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να αποθαρρυνθούν οι υπόλοιποι να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας και αυτό θα μπορούσε να αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική θέση της χώρας. Θα μπορούσε επίσης να στρέψει την προσοχή της ΕΕ μακριά από άλλα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών της Ελλάδας, της προσφυγικής κρίσης και της αναχαίτισης της αστάθειας στην Ουκρανία, σύμφωνα με τον Michael Leigh του German Marshall Fund.

Μέχρι τότε, το πολιτικό «νέφος» στη Βρετανία μπορεί να αρχίσει να διαλύεται. Η ΕΕ θα μπορούσε να βρεθεί σε μια θέση όπου θα συναλλάσσεται με άλλο Βρετανό πρωθυπουργό -κάποιον όπως ο πρώην δήμαρχος του Λονδίνου, Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος υποστήριξε το Brexit και που σύμφωνα με τα στοιχήματα είναι πιθανότερο να ηγηθεί του Συντηρητικού Κόμματος. Όποιος κι αν είναι ο νέος Βρετανός ηγέτης, πιθανότατα θα πρέπει να απελευθερώσει τη Βρετανία από την ΕΕ, ενώ ταυτόχρονα θα αντιμετωπίζει την προοπτική ενός ακόμη δημοψηφίσματος: Η ανεξαρτησία της Σκοτίας θα βρεθεί και πάλι στο προσκήνιο.

Το Ηνωμένο Βασίλειο θα αρχίσει να επαναδιαπραγματεύεται τις ευρωπαϊκές συμφωνίες σε ποικίλα ζητήματα, από τις ποσοστώσεις στην αλιεία και τη νομοθεσία για τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, μέχρι τα πρότυπα υγείας και ασφάλειας που θεσπίστηκαν πριν από μισό αιώνα.

Ταυτόχρονα θα πρέπει να αρχίσει να διαπραγματεύεται όλες τις δικές της εμπορικές συμφωνίες με τον υπόλοιπο κόσμο, ως μονάδα πλέον. Συζητήσεις θα πρέπει να ξεκινήσουν και για τη μετεγκατάσταση ευρωπαϊκών σωμάτων που έχουν την έδρα τους στη Βρετανία, όπως η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών.

Οποιοδήποτε βήμα αυτής της διαδικασίας θα πρέπει να πάρει τη σύμφωνη γνώμη των άλλων μελών της ΕΕ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μια διαδικασία που θα διαρκέσει τουλάχιστον επτά χρόνια και χωρίς εγγυήσεις επιτυχίας, ανέφερε ο πρόεδρος της ΕΕ, Ντόναλντ Τουσκ, μιλώντας στην εφημερίδα Bild.

«Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες», υποστήριξε ο Τουσκ στη συνέντευξη που παραχώρησε.