Μια άλλη στρατηγική για την Ευρώπη

Ωχ, πηδώ χοροπηδώ κι έχω ένα τσίρκο ηλεκτρικό

“Ο ΜΠΑΛΟΣ”

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ

Πριν χρόνια βρέθηκα σε μια συνεδρίαση σημαντικού κοινοτικού οργάνου με θέμα το αίτημα των ΗΠΑ για συμμετοχή Αμερικανών φοιτητών στο επιτυχημένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα διασυνοριακής φοιτητικής κινητικότητας στην Ευρώπη των –τότε- δώδεκα.

Ο Πρόεδρος Ντελόρ και η αρμόδια επίτροπος Βάσω Παπανδρέου ήταν σύμφωνοι για θετική απάντηση στους Αμερικανούς. Στο πάνελ ήμουν εισηγητής της πρότασης για το κολέγιο των επιτρόπων. Κάποιοι από τους συναδέλφους, θυμάμαι, είχαν ισχυρές αντιρρήσεις. Ήταν όμως μειοψηφία και έτσι μπορούσα να χαλαρώσω την ένταση στην συνεδρίαση με λίγο χιούμορ. Έτσι, αστειευόμενος, απάντησα στους αντιρρησίες, που ρωτούσαν τι δουλειά έχουν οι αλεπούδες στο παζάρι,  με την φράση «το όραμά μας είναι μια Ευρώπη από τον Ειρηνικό ως τα Ουράλια».

Η πρόταση πέρασε με χαχανητά από το σύνολο των συναδέλφων…

Βέβαια η «εξυπνάδα» μου είχε και κάποια βάση. Ο Γκορμπατσόφ με τις περεστρόικες και τις γκλασνόστ υπήρξε ο «άτυχος» κομμουνιστής που υποχρεώθηκε από την σκληρή πραγματικότητα των αδυσώπητων οικονομικών, να δώσει το έναυσμα του τέλους για το σύστημα που εκπροσωπούσε την ισότητα και την κοινωνική παροχή σε όλους τους πολίτες. Τότε ήταν που είχε αναφερθεί στο  όραμά του  για το «Ευρωπαϊκό Σπίτι». Δηλαδή μια Ευρώπη συνεργασίας και Ειρήνης μεταψυχροπολεμική , στην οποίαν θα συμμετείχε και η Ρωσία. Οι διάδοχοί  του βέβαια, δεν ενδιαφέρθηκαν, αντίθετα φρόντισαν να διαλύσουν την ΕΣΣΔ στα εξ ων συνετέθη και πολύ αργότερα προσπάθησαν να οργανώσουν μια εσωτερική αγορά με φίλα καθεστώτα της γειτονιάς τους. Χωρίς μεγάλη επιτυχία.

Όλα αυτά μου τα θύμισε ένα κείμενο στρατηγικού προσανατολισμού για την Ευρώπη μετά το Brexit. Το κείμενο υπογράφουν γνωστοί ακαδημαϊκοί και πολιτικοί και δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα μιας από τις πλέον έγκυρες «Δεξαμενές Σκέψης» την  ’’ Brueghel’’. Η πρόταση, που βέβαια είναι μια από τις πολλές που έχουν παρουσιαστεί μετά το «βρετανικό ατύχημα», περιλαμβάνει ορισμένα πρωτότυπα στοιχεία τόσο στο σκεπτικό, όσο και στην πρόταση για μια νέα αρχιτεκτονική της Ευρώπης.

Η κεντρική ιδέα, όπως και στις άλλες προτάσεις, είναι ότι η θέση της Ευρώπης τα επόμενα 15 με 20 χρόνια στην παγκόσμια οικονομία θα είναι καθοριστική. Καμία Ευρωπαϊκή χώρα δεν θα κάθεται στο τραπέζι των ισχυρών του αύριο. Σε αυτές  θα συμμετέχουν κυρίως  χώρες με μεγάλη εσωτερική αγορά. Η Αγγλία συνεπώς δεν θα διαπραγματεύεται με τους ισχυρούς της G7. Και καμία άλλη Ευρωπαϊκή χώρα αυτόνομα.

Παράλληλα, οι ανάγκες για γεωπολιτική συνεργασία των όμορων γεωγραφικών χωρών λόγω αυξανόμενων εντάσεων και κινδύνων, θα καταστεί επιτακτική. Η κοινή εξωτερική πολιτική, η ασφάλεια, ακόμη ίσως και η άμυνα, θα αποκτήσουν μεγαλύτερη βαρύτητα για την Ένωση. Κάτι που γίνεται ήδη φανερό με την κρίση της Μέσης Ανατολής και τον εξελισσόμενο πόλεμο με τους φανατικούς ισλαμιστές και την εξαγωγή του σε ευρωπαϊκές χώρες.

Με άλλα λόγια, η βρετανική έξοδος θα αποδυναμώσει στρατηγικά τόσο την Ε.Ε. όσο και την Μεγάλη Βρετανία.

Η προσπάθεια των δύο μερών για εξεύρεση της βέλτιστης λύσης για εφαρμογή ενός συστήματος πρόσβασης στην εσωτερική αγορά τύπου Νορβηγίας ή Ελβετίας προσκρούει στο γεγονός ότι οι χώρες αυτές ενώ συμμετέχουν στον προϋπολογισμό της Ε.Ε. και αποδέχονται το «ευρωπαϊκό κεκτημένο», δεν συμμετέχουν στην λήψη αποφάσεων της Ένωσης. Κάτι τέτοιο, μαζί και με την υποχρέωση της αποδοχής των “τεσσάρων ελευθεριών” και ειδικά της ελεύθερης διακίνησης εργαζομένων,  αντίκειται στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Αυτό που μένει για να υπάρξει λύση στο πρόβλημα είναι η ειδική εμπορική συμφωνία, κάτι που είναι «πολύ απόμακρο» με βάση της θεωρίας της “βαρυτικής οικονομικής έλξης“.

Με αυτό το σκεπτικό, οι μελετητές προτείνουν την δημιουργία τριών ομόκεντρων κύκλων.

Στον πρώτο θα συμμετέχουν οι χώρες του ευρώ. Αυτές θα πρέπει να επιταχύνουν τις αλλαγές που χρειάζονται για να ολοκληρωθεί η ΟΝΕ, και να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του νομίσματος.

Στον δεύτερο κύκλο θα ανήκουν τα κράτη μέλη της Ένωσης, που δεν έχουν υιοθετήσει το ενιαίο νόμισμα.

Και στους δυο κύκλους θα ισχύει το «κοινοτικό κεκτημένο» και η αρχή «της  όλο και στενότερης συνεργασίας». Που σημαίνει, ότι θα δρουν μέσω της εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας στο υπερεθνικό όργανο που είναι οι θεσμοί του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, του Κοινοβουλίου και βεβαίως της Επιτροπής. Όπως συμβαίνει μέχρι τώρα. Αλλά το ζήτημα της εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας στην Ένωση είναι κάτι για το οποίο που Αγγλία ποτέ δε συμφωνούσε.Σας θυμίζω το σύνθημα ‘’δώστε μας πίσω την Αγγλία’’..

Συνεπώς, η πρόταση προβλέπει την δημιουργία ενός τρίτου κύκλου χωρών, που θα δρα με την λεγόμενη “διακυβερνητική μέθοδο“. Ο κύκλος αυτός, που τον ονομάζουν European Partnership-EC-(Ευρωπαϊκός Συνεταιρισμός), μοιάζει να ξεκλειδώνει μια σειρά από εμπόδια που συντηρούν αντιπαλότητες και αδιέξοδα που δηλητηριάζουν το ευρωπαϊκό  εγχείρημα. Έτσι:

1. Ικανοποιεί τις συνθήκες για την δημιουργία μιας ισχυρής Ηπείρου, που θα μπορέσει να σταθεί ισότιμα με τις διαφαινόμενες αποκρυσταλλώσεις στο μέλλον, ώστε να έχει λέγειν διατηρώντας τις αξίες της, την ασφάλειά της και την ευημερία των λαών της.
2. Με το να αρθεί η τέταρτη ελευθερία-ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων’’- για τις χώρες που για διάφορες λόγους δεν την επιθυμούν. Ένας τέτοιος συνεταιρισμός δίνει την δυνατότητα στα μέλη του να συμμετέχουν στην περιορισμένη έστω συμμετοχή στις αποφάσεις. Και ας μην κάνουμε τους ανήξερους. Ένας από τους λόγους που η Ευρώπη δεν επιθυμεί την ένταξη της Τουρκίας, είναι ο ίδιος που στριμώχνει την Αγγλία στην διαπραγμάτευση για την συμμετοχή της στην εσωτερική αγορά. Δηλαδή η ελεύθερη διακίνηση των Τούρκων εργαζομένων στην Ένωση.
3. Η παρουσία της Τουρκίας και άλλων χωρών αργότερα μέσω της C.P. στον τρίτο κύκλο είναι ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη, αλλά και για χώρες όπως η Ουκρανία. Ακόμη και το Μαρόκο. Και γιατί όχι, λέω τώρα, και η Ρωσία. Μπορεί το.. «όραμά» για μια Ευρώπη από τον Ειρηνικό έως τα Ουράλια να μην είναι εφικτό, αλλά το όραμα του Γκορμπατσόφ μπορεί να γίνει πραγματικότητα εν μέρει. Αλλά σε μια τέτοια δομή θα είχε θέση και η συμμετοχή της Παλαιστίνης και του Ισραήλ για προφανείς λόγους
4. Δίνει τη δυνατότητα για χώρες που βρίσκονται στην Ένωση για λόγους ασφαλείας να μετακινηθούν σε άλλον κύκλο, και να πάψουν να είναι εμπόδιο σε κάθε προσπάθεια για εμβάθυνση του πρώτου και δεύτερου. Αλλά και για κάποιους που για λόγους παραδοσιακών δομών και αδυναμίας κατανόησης της πραγματικότητας-ας μην πούμε ονόματα. Καταλαβαινόμαστε- να εγκαταλείψουν το Ευρώ, μπας και συνέλθουν, χωρίς να χρειαστεί να εγκαταλείψουν την Ένωση.
5. Για όσους από εμάς πιστεύουν στην πολιτική ένωση και την ομοσπονδία, που σήμερα δεν τολμούμε να προφέρουμε, θα δοθεί η δυνατότητα να παλέψουμε με καλύτερους όρους για μια όλο και περισσότερη Ευρώπη.
6. Τέλος, μια τέτοια αρχιτεκτονική θα αποδυναμώσει ριζικά το αυξανόμενο κύμα αντιευρωπαϊσμού της ακροδεξιάς, στερώντας βασικά επιχειρήματα του πολιτικού τους λόγου.

Φυσικά ένα τέτοιο εγχείρημα έχει πολλές δυσκολίες. Όμως οι άλλες λύσεις που προτείνονται, πιστεύω ότι έχουν περισσότερες. Και κάτι άλλο. Οι πρώτες μας αντιδράσεις στη ελεύθερη βούληση ενός λαού ήσαν εν θερμώ και τιμωρητικές. Όμως δεν  εξυπηρετούν τα συμφέροντα τα μακροπρόθεσμα μιας Ηπείρου που προκάλεσε δυο πολέμους και που επιθυμεί να διατηρήσει την Ειρήνη και να βελτιώσει το επίπεδο κοινωνικής προστασίας, Δημοκρατίας και Ελευθερίας. Και να σταθεί όρθια στις προκλήσεις που παράγει το μοναδικό για την ώρα σύστημα οικονομίας και οι κύκλοι της παγκοσμιοποίησης. Που είναι και η πραγματική αιτία των σημερινών κρίσεων που βιώνουμε,  με την μετατόπιση πλούτου προς το εξωτερικό της Ένωσης και την ανισότητα,  που διαρκώς βαθαίνει, στο εσωτερικό των χωρών ακόμη και των πιο ισχυρών.

Θα μου πείτε τι πιθανότητες έχει μια τέτοια ιδέα. Θα σας πω, ελάχιστες. Εξ άλλου μπορεί να μην χρειαστεί. Τα σημάδια στην Μ.Βρετανία ενισχύουν την αδύναμη μέχρι τώρα επιθυμία για ανατροπή της συναισθηματικής ψήφου της Αγγλίας με δημοκρατικούς όρους, ενισχύονται. Πάρ’ όλ΄αυτά η δύναμη του οράματος έχει την δική της δυναμική στην διαδικασία επανεξέτασης της αρχιτεκτονικής και δημιουργεί αναπόφευκτα «ένα τσίρκο ηλεκτρικό μες στο μυαλό’’. Φανταστείτε για παράδειγμα να έρθει μία ημέρα όπου στο Ισραήλ θα προσφερόταν μια θέση στον χώρο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού με αντάλλαγμα την αναγνώριση ενός Παλαιστινιακού Κράτους!. Δεν αξίζει τον κόπο να το προσπαθήσουμε;  Ή έστω να το συζητήσουμε…