Νερό: Ένας ολοένα και σημαντικότερος παράγοντας πρόκλησης παγκόσμιων συγκρούσεων
των Kitty van der Heijden και Callie Stinson
Η πιο έντονη ξηρασία που σημειώθηκε ποτέ στη Συρία διήρκεσε από το 2006 έως το 2011. Η έλλειψη νερού έπληξε τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τις υποδομές, ενώ στις αγροτικές περιοχές οι καλλιέργειες καταστράφηκαν, τα ζώα πέθαναν και ολόκληρες οικογένειες μεταφέρθηκαν στις πόλεις της χώρας. Η επακόλουθη έκρηξη του εμφυλίου πολέμου το 2011 οδήγησε σε μισό εκατομμύριο νεκρούς, καθώς και σε ογκώδη μεταναστευτικά ρεύματα προς γειτονικές χώρες, και βέβαια σε μια αδιανόητη δυστυχία των πολιτών. Ο πόλεμος της Συρίας υπήρξε μια τραγική απεικόνιση του κεντρικού ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η έλλειψη ασφάλειας υδάτινων πόρων λόγω της αστάθειας και των συγκρούσεων.
Και αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Μόνο το 2017, το νερό αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα συγκρούσεων σε τουλάχιστον 45 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας. Η σημασία του ως πόρου σημαίνει ότι η ανασφάλεια που σχετίζεται με το νερό μπορεί εύκολα να επιδεινώσει τις εντάσεις και τις τριβές εντός αλλά και μεταξύ των χωρών. Το νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο, κακόβουλοι δρώντες μπορούν να αποκτήσουν έλεγχο επί του νερού, να το καταστρέψουν ή να προσαρμόσουν την πρόσβαση σ’ αυτό για να επιτύχουν τους σκοπούς τους, βάζοντας στο στόχαστρό τους υποδομές και προμήθειες. Η ένταση των κυβερνοεπιθέσεω σε υποδομές ζωτικής σημασίας προκαλεί περαιτέρω ανησυχία ως προς την ασφάλεια των συστημάτων ύδρευσης.
Η Παγκόσμια Έκθεση Κινδύνου (Global Risk Report) του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ εδώ και οχτώ συναπτά έτη τοποθετεί τις κρίσεις που σχετίζονται με το νερό μεταξύ των πέντε κορυφαίων κινδύνων όσον αφορά τον αντίκτυπό τους. Στην πιο πρόσφατη έκδοση της έκθεσης, το νερό παραμένει κομμάτι ενός συνόλου άλλων κινδύνων που θεωρούνται ότι έχουν μεγάλη πιθανότητα να συμβούν αλλά και πολύ υψηλό αντίκτυπο. Στους κινδύνους αυτούς περιλαμβάνονται τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι φυσικές καταστροφές, η αποτυχία προσαρμογής και μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, οι ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές καταστροφές, η απώλεια βιοποικιλότητας και η κατάρρευση οικοσυστημάτων, οι διακρατικές συγκρούσεις και η μεγάλης κλίμακας ακούσια μετανάστευση.
Οι κίνδυνοι αυτοί διασυνδέονται όλο και περισσότερο μεταξύ τους. Η αδυναμία μετριασμού της αλλαγής του κλίματος θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο ακραία καιρικά φαινόμενα, κατάρρευση του οικοσυστήματος και μεγαλύτερη πιθανότητα ανθρωπογενών περιβαλλοντικών καταστροφών. Όλα αυτά μπορούν να επιδεινώσουν την επισιτιστική και υδατική ανασφάλεια, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε ανθρώπινη στέρηση και να προκαλέσει περισσότερους κινδύνους, όπως η μετανάστευση και οι συγκρούσεις. Περίπου τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, ζουν σήμερα χωρίς επαρκή πρόσβαση σε φρέσκο νερό για τουλάχιστον ένα μήνα του έτους.
Ένας παράγοντας που περιπλέκει περαιτέρω την εικόνα είναι το γεγονός ότι η εξασφάλιση ύδατος για τρόφιμα και οικονομική δραστηριότητα θα γίνει πιο δύσκολη με την πάροδο του χρόνου. Καθώς αναπτύσσονται οι οικονομίες, τα πρότυπα κατανάλωσης ύδατος αλλάζουν και η συνολική ζήτηση αυξάνεται δραματικά για να καλύψει τις ανάγκες της παραγωγής τροφίμων, των βιομηχανιών μεταποίησης και άλλων κλάδων, των θερμοηλεκτρικών σταθμών και των νοικοκυριών. Ωστόσο, τα αποθέματα νερού συχνά πλήττονται από την κακή διαχείριση, τη ρύπανση και την υπερκατανάλωση, εκτός από τις μειώσεις στην προσφορά λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του οικοσυστήματος.
Η ανασφάλεια ως προς το νερό μπορεί να παρεμποδίσει ή να αντιστρέψει την οικονομική ανάπτυξη, βάζοντας εμπόδια στις χώρες που επιδιώκουν να επιτύχουν τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Μπορεί επίσης να επηρεάσει τον ιδιωτικό τομέα- για παράδειγμα, επιδρώντας σε κρίσιμα τμήματα σύνθετων εφοδιαστικών αλυσίδων. Το να δοθούν αποφασιστικές λύσεις στην πρόκληση της ασφάλειας του νερού είναι κρίσιμο για όλους, από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τις επιχειρήσεις μέχρι το ευρύτερο κοινό και τη διεθνή κοινότητα. Μια νέα γενιά συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μπορεί να αποτελέσει μέρος της λύσης σε τέτοιους πολύπλοκους και αλληλένδετους κινδύνους, απαντώντας στην πρόκληση της μειωμένης προσφοράς και της αυξημένης ζήτησης.
Οι πρόοδοι στην τεχνολογία μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη νέα εποχή συνεργασίας. Δεδομένα σε πραγματικό χρόνο χρησιμοποιούνται ήδη για την παραγωγή πληροφοριών σχετικά με την αλληλεπίδραση των παραγόντων κινδύνου, επιτρέποντας την ανάπτυξη προηγμένων εργαλείων έγκαιρης προειδοποίησης. Ο Συνεταιρισμός για το Νερό, την Ειρήνη και την Ασφάλεια (Water, Peace and Security Partnership), για παράδειγμα, καταγράφει τεράστιο όγκο δεδομένων χρησιμοποιώντας τη μηχανική μάθηση και άλλες τεχνολογίες για τον εντοπισμό προτύπων που υποδεικνύουν υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης μιας σύγκρουσης. Το συγκεκριμένο σχήμα συνεργασίας δεν «αναβοσβήνει» απλώς ένα προειδοποιητικό φως, αλλά επισημαίνει τους παράγοντες που πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω της δημιουργίας τεχνικών δυνατοτήτων και της εμπλοκής των ενδιαφερομένων μερών.
Το εργαλείο, το οποίο παρουσιάστηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών το 2018, στοχεύει στην οικοδόμηση της αναγκαίας συνοχής που θα επιτρέψει τη συλλογική δράση διπλωματών, αμυντικών αναλυτών, εμπειρογνωμόνων σε θέματα ανάπτυξης και ανθρωπιστικής βοήθειας, και περιβαλλοντικών επιστημόνων. Μια άλλη εταιρική σχέση, η Digital Earth Africa, αναπτύσσει μια πλατφόρμα ανοιχτής πρόσβασης για γεωπολιτικά δεδομένα για δημόσια χρήση, τα οποία θα επιτρέψουν στα αφρικανικά κράτη να παρακολουθούν τις περιβαλλοντικές αλλαγές σε ολόκληρη την ήπειρο με πρωτοφανή βαθμό λεπτομέρειας, συμπεριλαμβανομένων των πλημμυρών, της ξηρασίας, της διάβρωσης του εδάφους και των ακτών, της μεταβολής της χρήσης γης, της διαθεσιμότητας και ποιότητας των υδάτων, και των αλλαγών σε δάση και οικισμούς.
Τέτοιες ιδέες μπορούν να βοηθήσουν τις κυβερνήσεις, τις επιχειρήσεις και τις κοινότητες να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν καλύτερα τον αλληλένδετο ιστό περιβαλλοντικών κινδύνων, και ιδίως τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Από τις διακυμάνσεις των βροχοπτώσεων μέχρι τις εκτεταμένες περιόδους ακραίων καιρικών φαινομένων, η οικοδόμηση ανθεκτικότητας στην παροχή νερού για γεωργική, βιομηχανική και οικιακή χρήση αποτελεί βασική προτεραιότητα για την αύξηση της ασφάλειας των υδάτινων πόρων.
Οι σύνθετες προκλήσεις και οι επιπτώσεις από τις κρίσεις υδάτινων πόρων θα κάνουν σίγουρα δύσκολο το να φύγει το συγκεκριμένο πρόβλημα από την κορυφή της λίστας με τους παγκόσμιους κινδύνους στο μέλλον. Ωστόσο, μπορεί να σημειωθεί πραγματική πρόοδος, ιδίως μέσω δια-τομεακών συνεργασιών και πλατφορμών. Η Ομάδα Υδάτινων Πόρων 2030 (2030 Water Resources Group), η οποία περιλαμβάνει ένα δίκτυο περισσότερων από 600 εταίρων για την αντιμετώπιση του χάσματος μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ύδατος σε 14 διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, αποτελεί ένα ελπιδοφόρο παράδειγμα αποτελεσματικής συνεργασίας δημόσιου-ιδιωτικού τομέα.
Η πρόσβαση σε καλύτερα δεδομένα μπορεί να ενισχύσει τις συνεργασίες αυτές και να οδηγήσει σε αποτελεσματικότερες λύσεις- για παράδειγμα, μέσω της χαρτογράφησης του κινδύνου που αφορά το νερό και της καλύτερης κατανόησης του τρόπου με τον οποίο η έλλειψη νερού επηρεάζει τις κοινωνικές εντάσεις, τις πολιτικές αναταραχές και τη διασυνοριακή μετανάστευση. Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα του πώς ο κόσμος αναπτύσσει ήδη εκείνα τα είδη των ιδεών, των εργαλείων και των συνεργασιών «επόμενης γενιάς» που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της έλλειψης ασφάλειας υδάτινων πόρων. Ωστόσο, αυτό που η Έκθεση Παγκόσμιο Κινδύνου καταδεικνύει με σαφήνεια είναι ότι οποιαδήποτε λύση πρέπει να υποστηρίζεται από μια αυξημένη συνειδητοποίηση του πόσο μεγάλη είναι η πρόκληση της ασφάλειας των υδάτινων πόρων.
