Νερό: Ο «διάφανος χρυσός», η απειλή της κλιματικής αλλαγής και το κόστος για την οικονομία
Εάν η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας συνεχίσει να αυξάνεται ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής η λειψυδρία σε λίγα χρόνια δεν θα είναι πρόβλημα μόνο για χώρες όπως η Αυστραλία, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία ή το Αφγανιστάν και η Υεμένη, αλλά θα είναι πρόβλημα και για την Κίνα, την Ινδία, ακόμη και για μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού, του ελληνικού συμπεριλαμβανομένου.
Εξάλλου, η Ευρώπη γενικά θεωρείται ότι διαθέτει επαρκείς υδάτινους πόρους, αλλά η λειψυδρία και η ξηρασία είναι φαινόμενα που λαμβάνουν διαστάσεις. Οι μελέτες διαπιστώνουν σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα μια ανισορροπία ζήτησης και διαθέσιμων πόρων που μεταφράζεται σε σημαντικό κόστος για την οικονομία.
Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και επιδεινώνεται με την κλιματική αλλαγή. Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σήμερα σε περιοχές με έλλειψη νερού και 3,5 δισεκατομμύρια θα μπορούσαν να βιώσουν λειψυδρία έως το 2025. Η αύξηση της ρύπανσης υποβαθμίζει τα γλυκά νερά και τα παράκτια υδάτινα οικοσυστήματα και η κλιματική αλλαγή επιταχύνει την τήξη των παγετώνων και αλλάξει τα μοτίβα βροχοπτώσεων, εντείνοντας τις πλημμύρες σε κάποιες περιοχές και την ξηρασία σε κάποιες άλλες.
Είναι ενδεικτικό ότι η συνολική οικονομική απώλεια μόνο στην Αφρική, λόγω έλλειψης πρόσβασης σε καθαρό νερό, εκτιμάται σε 28,4 δισ. δολ. ετησίως, ή περίπου 5% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών η φτώχεια παραμένει σε υψηλά επίπεδα στην υποσαχάρια Αφρική, όπου σχεδόν 50% του πληθυσμού ζει κάτω από το απόλυτο όριο της φτώχειας των 1,25 δολ. την ημέρα. Aπό την άλλη μεριά οι επενδύσεις σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Για κάθε 1 δολάριο που επενδύεται, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά τις αποδόσεις από 3 έως 34 δολάρια, ανάλογα με την περιοχή και την τεχνολογία.
Το νερό στο μέλλον πιθανόν θα είναι ο «διάφανος χρυσός», κάτι σαν το πετρέλαιο, τον «μαύρο χρυσό», που έφερε την επανάσταση στη βιομηχανία τον 19ο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο ότι το νερό συγκαταλέγεται πλέον στη λίστα εμπορευμάτων του χρηματιστηρίου CME μαζί με τον χρυσό και το πετρέλαιο, με την έναρξη της διαπραγμάτευσης συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης για πρώτη φορά από τον περασμένο Δεκέμβριο. Η μεταρρύθμιση ανακοινώθηκε πέρυσι το φθινόπωρο, σε συνέχεια του καύσωνα και των πυρκαγιών που έπληξαν τη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ αναγκάζοντας τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να σωθούν από την πύρινη λαίλαπα σε Όρεγκον, Καλιφόρνια και Ουάσιγκτον. Σημειώνεται ότι τα νέα συμβόλαια νερού στο CME συνδέονται με τον δείκτη Nasdaq Veles California Water (ΝQH2O) που καθιερώθηκε προ διετίας.
Επίσης παγκόσμιοι οργανισμοί όπως το World Resources Institute (WRI) συνεργάζονται όλο και πιο στενά με επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και κοινωνία των πολιτών για να διασφαλίσουν ένα μέλλον ασφαλές για το νερό. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι το WRI συνεργάστηκε πρόσφατα με τις τοπικές αρχές του Αρκάνσας για να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα της λίμνης Maumelle στο κέντρο του Αρκάνσας, ένα γαλάζιο στολίδι που περιβάλλεται από πλούσια δάση βελανιδιάς και πεύκου και παρέχει μεγάλο μέρος του πόσιμου νερού σε μισό εκατομμύριο ανθρώπους. Καθώς μεγάλο μέρος της γης γύρω από τη λίμνη είναι ιδιόκτητο, τα δάση διατρέχουν τον κίνδυνο να αποψιλωθούν στο βωμό της ανάπτυξης, απειλώντας την ποιότητα του πόσιμου νερού. Για να αντιμετωπιστεί η απειλή συγκεντρώθηκαν κεφάλαια μέσω της έκδοσης πράσινου ομολόγου ύψους 31,8 εκατ. δολ..
Πού επενδύουν οι χώρες που σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος
Οι χώρες της Μέσης Ανατολής είναι αυτές που θα σηκώσουν το μεγαλύτερο βάρος της λειψυδρίας στις επόμενες δεκαετίες. Η έλλειψη επαρκούς διαχείρισης των υδάτων θα μπορούσε να κοστίσει στη Μέση Ανατολή έως και 6% του ΑΕΠ της μέχρι το 2050, σύμφωνα με μια νέα έκθεση της Oliver Wyman, που αξιοποιεί στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΟΣΑ. Ήδη προωθούνται έργα αφαλάτωσης, επεξεργασίας και επαναχρησιμοποίησης των λυμάτων στην περιοχή αλλά μένει να φανεί κατά πόσον θα επιλύσουν το εξελισσόμενο πρόβλημα.
Η Σαουδική Αραβία είναι σήμερα η μεγαλύτερη αγορά αφαλάτωσης στον κόσμο, αντιπροσωπεύοντας το 15% της παγκόσμιας ικανότητας αφαλάτωσης με ημερήσια παραγωγή γλυκού νερού 4 εκατ. κυβικών μέτρων. Άλλες αγορές στην περιοχή έχουν επίσης αναπτύξει πρακτικές αφαλάτωσης. Σαουδική Αραβία, Ισραήλ και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) έχουν ακολουθήσει μια διαφορετική προσέγγιση, με επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση λυμάτων. Ειδικότερα στο Ισραήλ, ένα 85% των επεξεργασμένων λυμάτων επαναχρησιμοποιείται, σκορ που κατατάσσει τη χώρα δεύτερη στον κόσμο πίσω από τη Σιγκαπούρη – όπου το αντίστοιχο ποσοστό είναι 100%. Τα ΗΑΕ διαθέτουν υποδομές για την επαναχρησιμοποίηση σχεδόν του ήμισυ των λυμάτων και είναι στην τρίτη θέση παγκοσμίως.
Ας σημειωθεί ότι οι προκλήσεις που σχετίζονται με το νερό απειλούν τη γεωργία, την υγεία και το εισόδημα των πολιτών ενώ δυνητικά πολλαπλασιάζουν και τον κίνδυνο συγκρούσεων στις επίμαχες περιοχές που το πρόβλημα γίνεται οξύ. Αρκεί να ληφθούν υπόψη κάποιες από τις παρενέργειες του φαινομένου όπως οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων και η μετανάστευση.
Αν και επενδύονται περίπου 35 δισ. δολ. κάθε χρόνο για την επίτευξη των παγκόσμιων στόχων για την πρόσβαση σε καθαρό νερό (Στόχος 6) ο δρόμος είναι μακρύς για να αποφευχθούν τα χειρότερα από ενδεχόμενη κρίση. Σύμφωνα με την έκθεση της Oliver Wyman, για να επιτευχθούν οι παγκόσμιοι στόχοι με ορίζοντα το 2030 οι ετήσιες επενδύσεις πρέπει να κυμανθούν μεταξύ 75 και 165 δισ. δολ..
Κι αυτό είναι μόνο η οικονομική διάσταση του θέματος, καθώς μόλις εξασφαλιστούν τα κεφάλαια, θα απαιτηθούν διαδικασίες που εμπλέκουν χιλιάδες θεσμικούς και τεχνολογικούς παράγοντες για τη διαχείριση των υδάτων, με επίκεντρο τη συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, επενδυτών, επιχειρήσεων, προμηθευτών, φορέων επεξεργασίας και διαχείρισης δικτύων και άλλων συμμετόχων. Αλλά μόνο με τη συνεργασία όλων μπορεί να εξασφαλιστεί πρόσβαση σε καθαρούς και επαρκείς υδάτινους πόρους για όλους στον πλανήτη και για τις επόμενες γενιές.
Στην ΕΕ και στην Ελλάδα
Η ΕΕ στο πλαίσιο των στόχων της πράσινης συμφωνίας αυξάνει τη χρηματοδότηση σε σχετικά έργα. Ενδεικτικά, τον περασμένο μήνα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε επένδυση 121 εκατ. ευρώ σε περιβαλλοντικά έργα στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE. Πρόκειται για χρηματοδότηση αυξημένη κατά 20% σε σχέση με πέρυσι, που προωθεί την πράσινη ανάκαμψη και βοηθά χώρες όπως το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Λετονία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Πορτογαλία και η Σλοβακία να επιτύχουν τους πράσινους στόχους τους.
Τα έργα που προωθούνται στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών βοηθώντας τα κράτη μέλη να συμμορφωθούν με τη νομοθεσία της ΕΕ σε έξι τομείς: φύση, νερό, αέρα, απόβλητα, μετριασμός και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Σημειώνεται ότι η παραπάνω επένδυση πρόκειται να ενισχυθεί με συμπληρωματική χρηματοδότηση από άλλες πηγές της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών, περιφερειακών και διαρθρωτικών ταμείων, το πρόγραμμα Horizon 2020, καθώς και εθνικούς και περιφερειακούς φορείς και ιδιώτες επενδυτές.
Ειδικά στη χώρα μας, ας μην ξεχνάμε τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες στα νησιά, που σε συνδυασμό με τη σπατάλη, τον μαζικό τουρισμό, την υπεράντληση υπόγειων υδάτων και την σχεδόν μηδενική ανακύκλωση εντείνουν το πρόβλημα της λειψυδρίας, που αντιμετωπίζεται κατά κύριο λόγο με μεταφορά νερού, λύση συχνά ανεπαρκή και με υψηλό κόστος. Τα τελευταία χρόνια προωθούνται έργα αφαλάτωσης. Ενδεικτική είναι η περίπτωση στην Ηρακλειά, όπου η μονάδα αφαλάτωσης, χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ, έλυσε το πρόβλημα. Με ημερήσια χωρητικότητα 300 m3 πόσιμου νερού, καλύπτει τις ανάγκες των 141 μόνιμων κατοίκων του νησιού και των περίπου 1.260 επισκεπτών του. Μια ολοκληρωμένη μονάδα αναπτύσσεται στη Σαντορίνη (από το 2012 έως το 2018 η κατανάλωση νερού στο νησί διπλασιάστηκε), επένδυση άνω των 10 εκατ. ευρώ, μέσω ΕΣΠΑ, που έλαβε πρόσφατα επιπλέον χρηματοδότηση 7 εκατ. ευρώ. Σημειώνεται επίσης ότι πέρυσι πραγματοποιήθηκαν έργα αντιμετώπισης των αναγκών ύδρευσης στα νησιά περίπου 3 εκατ. ευρώ ενώ εντός του 2021 ολοκληρώνονται έργα ύδρευσης στα Κατάπολα Αμοργού και στην περιοχή Γροίκος Πάτμου ενώ θα δημοπρατηθούν άλλα τρία έργα για το Καστελλόριζο. Ανάγκες για την εξασφάλιση αυτονομίας στα αποθέματα νερού υπάρχουν σήμερα κυρίως σε μικρά νησιά όπως οι Παξοί, ο Καστός, η Γαύδος, η Κύθνος και η Χάλκη.
Διαβάστε περισσότερα θέματα του Fortune για την Παγκόσμια Ημέρα Νερού στο αφιέρωμα Focus on Water
