Ο απώτατος στόχος του Πούτιν, η θεωρία της «Novorossiya» και η Μεγάλη Αικατερίνη
Αρκετούς μήνες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, ο Βλαντίμιρ Πούτιν έκανε στους Ευρωπαίους ηγέτες, με τους οποίους είχε σειρά συναντήσεων, μαθήματα Ιστορίας. Για τον Ρώσο πρόεδρο, οι απαντήσεις ήταν προφανείς.
Ο στρατός του Μεγάλου Πέτρου ήταν στην Πολτάβα, που τώρα ανήκει στη βορειοανατολική Ουκρανία, και διεξήγε έναν μεγάλο αγώνα εξουσίας με τη Δύση, η οποία εκπροσωπούνταν εκείνη την εποχή από τον Σουηδό βασιλιά Κάρολο XII. Ο Πούτιν, φυσικά, έχει εμμονή με την Ιστορία. Αλλά τα σχόλιά του αποκαλύπτουν ότι δεν γνωρίζει καλά τις λεπτομέρειες.
Οι νύξεις του για την εποχή του Πέτρου Α’ και της Αικατερίνης Β’ είναι ρηχές, εξωραϊσμένες και επικεντρώνονται σε αυτό που οι ακαδημαϊκοί αποκαλούν «ιστορία του μεγάλου ανθρώπου». Γενικά, αρέσκεται σε ιστορίες με βασιλιάδες, στρατηγούς και ήρωες που γύρισαν με επιτυχία τον τροχο της ρωσικής Ιστορίας. Θέλει να τονίζει τις νίκες του Μεγάλου Πέτρου το 1709 και την κατάκτηση της Κριμαίας από την Αικατερίνη το 1783, αντί για τις πολλές ήττες που σημάδεψαν τα χρόνια που μεσολάβησαν. Μέχρι σήμερα, ο Πούτιν αγνοούσε -ηθελημένα- δημοσίως τη μακρά, οδυνηρή πορεία του ρωσικού ιμπεριαλισμού του 18ου αιώνα.
Είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς πως η εκδοχή των μεγαλύτερων επιτυχιών του Πούτιν στη ρωσική ιστορία –όλες οι νίκες, καμία από τις βάναυσες αποτυχίες– μπορεί να οδήγησε στη ψευδή πίστη στην οποία βασίστηκε για να διατάξει τις δυνάμεις του να εισέλθουν στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο. Όμως, παρά τη δημόσια ρητορική του και τα λάθη του, ο Ρώσος πρόεδρος γνωρίζει την πραγματική ιστορία πίσω από τους μακροχρόνιους, δύσκολους αγώνες της χώρας του.
Καθώς η Ρωσία προετοιμάζεται για μια μακρά σύγκρουση στην Ουκρανία, η ιστορία προσφέρει παραδείγματα τα οποία μπορεί να αξιοποιήσει ο ρωσικός στρατός. Ως εκ τούτου, η αναδρομή στο πώς ο Πούτιν χρησιμοποιεί και διαστρεβλώνει την ιστορία των πολέμων της Ρωσίας του 18ου αιώνα μπορεί να μας βοηθήσει να προβλέψουμε τι οραματίζεται για τον δικό του πόλεμο σήμερα.
Μια Ηρωική Ιστορία
Όπως οι περισσότεροι αρχηγοί κρατών, ο Πούτιν είναι αρκετά «ενθουσιώδης» όταν συζητά δημόσια για τους ήρωες της χώρας του. Στις ομιλίες του εστιάζει κυρίως σε δύο εποχές: την περίοδο βασιλείας του Μεγάλου Πέτρου, που διήρκεσε από το 1700 έως το 1721, και τη βασιλεία της Μεγάλης Αικατερίνης, μεταξύ 1768 και 1783.
Συζητώντας για τον Πέτρο Α’ κατά την 350ή επέτειο από τη γέννησή του τον περασμένο Ιούνιο, σχολίασε: «Σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει. Ο Πέτρος διεξήγαγε τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο για 21 χρόνια με τη Σουηδία και ανακατέλαβε ορισμένα εδάφη. Δεν προσάρτησε τίποτα, τα ξαναπήρε! Ναι, αυτή είναι η αλήθεια. Όλη η γη των Καρέλιων όπου υπάρχει η Αγία Πετρούπολη ιδρύθηκε τότε. Όταν [ο Πέτρος] ίδρυσε τη νέα πρωτεύουσα, καμία από τις ευρωπαϊκές χώρες δεν αναγνώρισε αυτό το έδαφος ως Ρωσία. Όλοι ισχυρίστηκαν ότι ήταν σουηδικό.
Ωστόσο εκεί ζούσαν, όχι μόνο Φινλανδοί, αλλά και Σλάβοι ζούσαν και εξαρχής η περιοχή ήταν υπό τον έλεγχο της Ρωσίας του Κιέβου. Το ίδιο ίσχυε και στη Δύση, με τις πρώτες εκστρατείες στον Νάρβα. Ανακτούσε εδάφη και οχύρωνε τα σύνορα, αυτό έκανε. Λοιπόν, τώρα είναι επίσης το πεπρωμένο μας να διεκδικήσουμε και να οχυρώσουμε».
Εδώ, ο Πούτιν δικαιολογεί την εισβολή του στην Ουκρανία με αναφορά στη ρωσική ιστορία του 18ου αιώνα. Μετατρέποντας τον Πέτρο Α’ από κατακτητή σε απελευθερωτή, παρομοιώνει τον πρώτο Ρώσο ηγέτη με τον εαυτό του. Στο μυαλό του, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τις νόμιμες διεκδικήσεις της Ρωσίας υπό τον Πέτρο, όπως η διεθνής κοινότητα δεν αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κριμαίας.
Ο Πούτιν συνήθως ερμηνεύει τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο ως έναν ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων στον οποίο εχθρός ήταν η Δύση αλλά το πεδίο μάχης ήταν η Ουκρανία.
Κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου, η πιο σθεναρή ουκρανική αντίσταση στη Ρωσία έλαβε χώρα από το 1708 έως το 1709, όταν ο Χετμάν Ιβάν Μαζέπα πήρε μερικές χιλιάδες ιππείς του Χετμανάτου και μεγαλύτερο αριθμό Κοζάκων από τη Ζαπορίζια και συμμάχησε με τον Σουηδό βασιλιά Κάρολο XII.
Η στρατιωτική συμμαχία της Σουηδίας, του Χετμανάτου και της Ζαπορίζια συνετρίβη στην Πολτάβα από τον Πέτρο το 1709. Κατά την περίοδο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και στους σύγχρονους φιλορωσικούς κύκλους, οι οπαδοί του Μαζέπα είναι το ίδιο με τους προδότες του οράματος του Πούτιν για τη Ρωσία και την Ουκρανία.
Όμως, παρά την εστίασή του στον Πέτρο, το αγαπημένο θέμα του Πούτιν είναι τα δεκαπέντε χρόνια μεταξύ 1768 και 1783, όταν η Ρωσία νίκησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την απογύμνωσε από το Χανάτο της Κριμαίας και προσάρτησε την Κριμαία. Ο Ρώσος πρόεδρος είπε ότι η Μεγάλη Αικατερίνη πέτυχε τη νίκη με λιγότερο κόστος από τον Πέτρο και ότι το θαυμάζει αυτό. Ταυτίζεται μαζί της… Τη θυμάται ως κατακτήτρια και ιδρύτρια πόλεων. Οι στρατοί της Ρωσίας είχαν πολλές επιτυχίες εκείνη την περίοδο, με επικεφαλής τους Peter Rumyanstev και Γκριγκόρι Ποτέμκιν. (Όταν αποχώρησαν από τη Χερσώνα, οι ρωσικές δυνάμεις απέσπασα τα οστά του Γκριγκόρι Ποτέμκιν από τον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Αικατερίνης.)
Κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων, η Ρωσία πολέμησε εναντίον μιας άρρωστης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1690, λίγοι θα είχαν στοιχηματίσει υπέρ του αναδυόμενου μοσχοβίτικο έθνους. Το 1764, η Αικατερίνη ίδρυσε μια νέα επαρχία που ονομάζεται Novorossiya για να εδραιώσει τα στρατιωτικά της σύνορα, τα οποία μεγάλωσαν για να συμπεριλάβουν το Χάρκοβο, το Ντονμπάς, τις παλιές κτήσεις του Χανάτου της Κριμαίας και τα εδάφη του διαλυμένου οικοδεσπότη των Ζαπορίζιων Κοζάκων.
Novorossiya
Από το 2014, οι σχολιαστές έχουν σημειώσει τη χρήση του ονόματος Novorossiya από τον Πούτιν. Στις 16 Ιανουαρίου 2023, η Imperial Orthodox Palestine Society ανακοίνωσε έναν διαγωνισμό για παιδιά ρωσικών σχολείων με επίκεντρο την προσάρτηση της Κριμαίας από την Αικατερίνη και την ίδρυση της Novorossiya.
Με άλλα λόγια, οι Ρώσοι στοχεύουν στην ευρύτερη περιοχή μέχρι την Οδησσό και η οποία στο μακρινό παρελθόν ονομαζόταν «νέα Ρωσία». Άλλωστε, δεν αποτελεί έκπληξη πως, ως απάντηση στην εισβολή, οι Ουκρανοί άρχισαν να διαλύουν τα αγάλματα της αυτοκράτειρας που παρέμεναν στην επικράτειά τους.
Ωστόσο, όλο αυτό το αφήγημα αποκρύβει το γεγονός ότι ο ιστορικός αγώνας της ρωσικής αυτοκρατορίας για την κατάκτηση των νότιων συνόρων της διήρκεσε αιώνες – ακόμη και η αποφασιστική του φάση κράτησε πάνω από εκατό χρόνια. Παρουσιάζοντας τον θριαμβευτικό απολογισμό του, ο Πούτιν αποσιωπά δημοσίως τις αποτυχίες και τα κόστη που συνδέονται με τον ρωσικό ιμπεριαλισμό.
Παρά την τελική της νίκη, η Μόσχα γνώρισε πολλές σοβαρές απώλειες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η Ρωσία υπέστη ήττες και άτακτες υποχωρήσεις όταν βρισκόταν στην επίθεση στην Κριμαία το 1687, 1689, 1736, 1737, 1738 και 1739. Υπέστη επίσης απώλειες στο Αζόφ το 1695, στη Νάρβα το 1700, στο Φράουσταντ το 1708, στο Gross-Jägersdorf το 1757, στο Zorndorf το 1758, στο Colberg το 1758 και 1760, στο Khotyn το 1769, στο Izmail το 1789, στο Porrassalmi το 1789 και στο Uttismalm το 1789. Όλες ήταν ήττες υπερβολικής… αυτοπεποίθησης.
Τον Ιούλιο του 1711, ο Πέτρος Α’ οδήγησε τον ρωσικό στρατό σε έναν καταστροφικό αγώνα κατά των Οθωμανών στον ποταμό Προυτ. Ο τσάρος είχε παραπλανηθεί από τους συντρόφους του, όπως ο Πούτιν στην Ουκρανία, ότι η νίκη θα ήταν γρήγορη και εύκολη και ότι οι δυνάμεις του θα γίνονταν ευπρόσδεκτες ως απελευθερωτές από τους Χριστιανούς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όμως ο οθωμανικός στρατός περικύκλωσε τις δυνάμεις του και τον ανάγκασε να παραδοθεί.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, «Ο Πέτρος… σχεδόν έχασε τα πάντα, τον στρατό του, τα εδαφικά του κέρδη από το 1701, τον θρόνο του, επειδή ο στρατός είχε τοποθετηθεί σε απαράδεκτη θέση στο Προυτ. Μόνο η οθωμανική επιείκεια στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις του επέτρεψε να αποσυρθεί, να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του και να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον της Σουηδικής Αυτοκρατορίας.
Συμπέρασμα
Καθώς ο Πούτιν προετοιμάζει τον ρωσικό λαό για έναν μακρύ πόλεμο στην Ουκρανία, μπορεί να αρχίσουν να ακούν περισσότερα περί ιστορίας.
Η Ρωσία δεν κατέκτησε την Κριμαία με την πρώτη προσπάθεια, ούτε καν την έκτη. Στον τρέχοντα πόλεμο, ο ρωσικός στρατός έκανε πολλά αρχικά λάθη. Αλλά το ίδιο ισχύει για πολλές από τις συγκρούσεις του 18ου αιώνα. Σήμερα, η Ρωσία διατηρεί την ικανότητα να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις της σε διάστημα μηνών ή ετών. Πράγματι, ο πυρηνικός αποτρεπτικός παράγοντας της χώρας διευκολύνει περισσότερο τον Πούτιν να συνεχίσει θεωρεί εαυτόν σύγχρονο τσάρο. Και μόνο η ουκρανική αποφασιστικότητα και η δυτική υποστήριξη μπορεί να καθορίσουν εάν η αναπαράστασή του θα μοιάσει περισσότερο με την αποτυχία του Πέτρου στον ποταμό Προυτ ή με τις κατακτήσεις της Αικατερίνης αργότερα μέσα στον αιώνα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ TOP 10:
