Ο Ερντογάν, οι «μάγισσες» και η τουρκική οικονομία

Ο Χαμίντ Κιράζ είναι ένας από τα εκατομμύρια των Τούρκων που επωφελήθηκαν από το οικονομικό θαύμα των ισλαμικών κυβερνήσεων Ερντογάν, τον οποίο ψηφίζει κάθε φορά «δαγκωτό» στην κάλπη. «Όλος ο κόσμος μας ζηλεύει, λόγω του πρωθυπουργού μας, ακόμη και οι Έλληνες», λέει με καμάρι στο περιοδικό Der Spiegel. Στα 36 του, o Χαμίντ έχει οικογένεια, μία καλή δουλειά -είναι βοηθός χημικού εργαστηρίου- και πρόσφατα αγόρασε διαμέρισμα στο Καγιαεχίρ, στα περιχώρα της Κωνσταντινούπολης. Το αγόρασε από την την TOKI, την Αρχή Οικιστικής Ανάπτυξης της Τουρκίας, που φτιάχνει δελεστικές τιμές στους πολίτες.

Ο Κιράζ αγόρασε το δικό του διαμέρισμα έναντι 80.000 τουρικών λιρών, τα 20.000 τα έδωσε μετρητά και τα υπόλοιπα σε μηνιαίες δόσεις των 480 λιρών, χρεώνοντας μία από τις έξι πιστωτικές κάρτες που έχει. Με αυτές κάνει όλες του τις αγορές: τα τρόφιμα της εβδομάδας, το καινούργιο κινητό του, τα laptop και τα smartphones που πήρε για τις δύο κόρες του, την καινούργια flat screen τηλεόραση -«το τελευταίο μοντέλο», διευκρινίζει- τα έπιπλα για το σπίτι, το ίδιο του το σπίτι!

Όμως, οι κάρτες έχουν χτυπήσει πια «κόκκινο» – «ούτε που θέλουμε να ξέρουμε πόσο είναι το χρέος», λέει. Με την γυναίκα του, έχουν πιάσει δεύτερη δουλειά για να βγάλουν πέρα. «Παλιά, αγοράζαμε κάτι μόνον όταν είχαμε τα χρήματα» μονολογεί. «Τώρα, απλά αγοράζουμε τα πάντα…».

Ο προϋπολογισμός της οικογένειας του Κιράζ είναι λίγο-πολύ μία μικρογραφία του σημερινού προϋπολογισμού της ίδιας της Τουρκίας. Επί πρωθυπουργίας Ερντογάν, η τουρκική οικονομία κάλπασε με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 9% και το κατά κεφαλήν εισόδημα εκτινάχθηκε από 3.519 σε 10.000 δολάρια και άνω.

Κάτω από αυτό το «μαγικό χαλί», όμως, η κυβέρνηση της Άγκυρας έκρυβε και κρύβει ένα τεράστιο διαρθρωτικό έλλειμμα, που διογκώνεται από το ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο της χώρας. Από 16 δισ. δολάρια που το παρέλαβε το 2001, ο Ερντογάν το έφθασε πέρυσι στα 84 δισ., χτίζοντας το οικονομικό θαύμα της πρωθυπουργίας του πάνω σε έλλειμμα και «φούσκες».

Διαβάστε ακόμη: Ο «πρίγκιπας των επενδύσεων» στο Μαξίμου

Αυτές, προειδοποιούν αναλυτές, είναι έτοιμες να σκάσουν, με πρώτη τον κατασκευαστικό τομέα. Η κτηματομεσιτική αγορά έχει ήδη «κάτσει». Παρά τα «καμπανάκια» που χτυπούν, όμως, ο Τούρκος πρωθυπουργός συνεχίζει ακάθεκτος τον κατασκευαστικό «τζόγο». Ακόμη και μετά το πολιτικό φιάσκο με τα σχέδια ανάπλασης στο πάρκο Γκεζί, που έδωσαν την αφορμή για να κατέβει ο τουρκικός λαός στους δρόμους.

Αν και αυτά έχουν μπει προσωρινά στον «πάγο», η τουρκική κυβέρνηση δηλώνει αποφασισμένη να προχωρήσει στα σχέδιά της. Σειρά έχουν το άνοιγμα ενός «δεύτερου Βόσπορου» που θα συνδέει την Θάλασα του Μαρμαρά με τον Εύξεινο Πόντο, κι ένα νέο αεροδρόμιο νότια της Κωνσταντινούπολης -το μεγαλύτερο στον κόσμο, με έξι διαδρόμους προσγείωσης και δυνατότητα εξυπηρέτησης 150 εκατομμυρίων επιβατών τον χρόνο.

Ωστόσο, για όλα αυτά, υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις. Η μία είναι να συνεχίζει ο ίδιος και το κόμμα του, το ΑΚΡ, να νικούν στην κάλπη. Η άλλη είναι να υπάρχει στην αγορά ρευστότητα και «ζεστό» χρήμα από ξένες επενδύσεις. Η πρώτη θα κριθεί σύντομα, στις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου και στις προεδρικές εκλογές του επόμενου Αυγούστου, για τις οποίες ο Ερντογάν οραματίζεται να βάλει υποψηφιότητα και να κερδίσει.

Η δεύτερη προϋπόθεση είναι, όμως, ήδη στον αέρα. Η πολιτική αστάθεια που σηματοδοτούν οι εξελίξεις γύρω από το Γκεζί και το «κυνήγι μαγισσών» στο οποίο επιδώθηκε ο ίδιος ο πρωθυπουργός για να αποτινάξει από πάνω του τις ευθύνες -όλα υποκινούμενα από το «λόμπι των επιτοκίων», είπε- έχουν φοβίσει τους επενδυτές. Και οι σημερινές κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης επιτείνουν αυτόν τον φόβο.

Διαβάστε ακόμη: Στο χείλος μιας… αναπτυσσόμενης κρίσης

Μέσα στις τελευταίες εβδομάδες, οι τουρκικές αρχές -γράφει το Der Spiegel– έχουν εξαπολύσει έρευνες στην χρηματαγορά. Συγκέντρωσαν emails, μηνύματα σε chats και τηλεφωνικά αρχεία από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως τη  Deutsche Bank, τη Credit Suisse και τη Citigroup. Κάνουν φύλλο και φτερό τραπεζικούς λογαριασμούς.

«Φαίνεται να έχει χαθεί κάθε λογική, στην αναζήτηση ενός αποδιοπομπαίου τράγου», παρατηρεί ο Τίμοθι Ας, επικεφαλής οικονομολόγος στον τομέα των αναδυόμενων οικονομιών, στην τράπεζα Standard Bank του Λονδίνου.

Για πρώτη φορά, η Άγκυρα τα βάζει και με την οικονομική ελίτ της Τουρκίας. Στα τέλη Ιουλίου, η δίωξη οικονομικού εγκλήματος έκανε έρευνες σε 77 γραφεία των ενεργειακών εταιριών Tüpras και Aygaz, θυγατρικών της Koç Holding -του μεγαλύτερου επιχειρηματικού ομίλου της Τουρκίας, που ο Ερντογάν κατηγόρησε ανοιχτά ότι «συνεργάζεται με τρομοκράτες». Κατέσχεσαν έγγραφα και υπολογιστές. Το αποτέλεσμα ήταν η μετοχή της μητρικής εταιρίας να κάνει «βουτιά» στο χρηματιστήριο, χάνοντας περισσότερο από 1 δισ. ευρώ μέσα σε μόλις τρεις ημέρες!

Ωστόσο, την ίδια πορεία ακολουθεί σταθερά μετά την αναταραχή του Γκεζί και η ίδια η τουρκική λίρα. Στο κλείσιμο της Παρασκευής, η συναλλαγματική ισοτιμία της έπεσε στα… Tάρταρα, φθάνοντας σε νέο ιστορικό χαμηλό έναντι του ευρώ και του δολαρίου. Στο μεταξύ, το επιτόκιο των δεκαετών ομολόγων του τουρκικού δημοσίου αυξήθηκε στο 10,32% από 10,01%.

Αναλυτές αποδίδουν τις αρνητικές αυτές επιδόσεις στην νευρικότητα που επικρατεί εδώ και εβδομάδες στις αγορές, λόγω των ενδείξεων για μια πιο σφιχτή νομισματική πολιτική από την Ομοσπονδιακή Τράπεζας των ΗΠΑ. Όμως, ειδικά απένταντι στην Τουρκία γίνονται ακόμη πιο νευρικές, εξαιτίας των ανορθόδοξων χειρισμών της Κεντρικής της Τράπεζας, με επιλογές που μερίδα του τουρκικού Τύπου αποδίδει σε παρασκηνιακές κυβερνητικές πιέσεις.

Μέσα από έναν συνδυασμό δημοπρασιών αξιόγραφων και διορθώσεων της επιτοκιακής πολιτικής κάνει διαρκώς «μαλάξεις» στην τουρκική λίρα, αφήνοντας παράλληλα αμετάβλητο το βασικό επιτόκιό της. Όμως, η μέθοδος αυτή δεν δείχνει να αποδίδει. Η τρίτη πώληση συναλλαγματικών αποθεμάτων, ύψους 350 εκατ. δολαρίων, μέσα σε τρεις ημέρες, δεν ήταν αρκετή για να συγκρατήσει την τελευταία κατρακύλα του εθνικού νομίσματος. Και οι επενδυτές δείχνουν να αρχίσει να χάνουν πια και την εμπιστοσύνη, και την υπομονή τους…

Με την κατάσταση να γίνεται πλέον ασφυτική, οικονομολόγοι εκτιμούν ότι αργά ή γρήγορα η Κεντρική Τράπεζα θα αναγκαστεί να αυξήσει κι άλλο το βασικό επιτόκιό της. Όμως, μια τέτοια κίνηση θα στραγγαλίσει την οικονομία, κάνοντας ακόμη ποιο δύσκολο τον δανεισμό για τις τουρκικές επιχειρήσεις. Στη «γωνία», εν τω μεταξύ, «περιμένει» η στασιμότητα. Πέρυσι, ο ρυθμός ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας ήταν 2,2%, από 9% που ήταν πριν από δύο χρόνια…

Διαβάστε ακόμη: Γεωπολιτικό πόκερ παίζει η Ρωσία

Στελέχη της αντιπολίτευσης χαρακτηρίζουν ανοιχτά τους χειρισμούς του Ερντογάν «πολιτική αυτοκτονία». Πλέον δεν έχουν μείνει άλλωστε και πολλά «φιλέτα» για να ξεπουλήσει. Από τότε που ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας, ιδιωτικοποίησε τις μεγαλύτερες μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις -την Türk Telekom, την βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, λιμάνια κι αεροδρόμια- απελευθερώντας παράλληλα την αγορά εργασίας.

Τώρα, ο ΟΟΣΑ συστήνει νέες μεταρρυθμίσεις για την αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ προειδοποιεί ότι το υψηλό κόστος στα κατασκευαστικά προγράμματα μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερες χρεώσεις για τους καταναλωτές, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία. Τουλάχιστον «δεν θα τα ανέθετα σε αυτόν που έκανε την μεγαλύτερη προσφορά αλλά σε αυτόν που προσέφερε χαμηλότερες χρεώσεις», τόνισε σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Hurriyet Daily News, ο γ.γ. του διεθνούς οργανισμού, Άνχελ Γκουρία.

Όμως, αυτό προϋποθέτει πάλη με ένα άλλο «τέρας», πέρα από αυτό του πληθωρισμού. Στην φετινή λίστα της Διεθνούς Διαφάνειας για την διαφθορά, η Τουρκία κατετάγη στην 54η θέση, πίσω από την Γεωργία και την Ρουάντα. Πριν από δυόμιση χρόνια, εν τω μεταξύ, ο Ερντογάν είχε αναγκαστεί να προβεί σε δημόσιες διαψεύσεις, όταν από αμερικανικό διπλωματικό τηλεγράφημα που δημοσιοποίησε το Wikileaks προέκυπτε ότι διατηρεί οκτώ τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελβετία…