Ο Νέλσον Μαντέλα και η εξέλιξη των μεγάλων ηγετών

του Χιτέντρα Ουάντουα 

Ο Νέλσον Μαντέλα θυσίασε την άνετη ζωή -την οικογένεια, την άνεση, την επαγγελματική επιτυχία- και πέρασε 27 χρόνια στη φυλακή σαν πολιτικός κρατούμενος για τον αγώνα του ενάντια στο Απαρτχάιντ. Βγήκε από τη φυλακή για να ηγηθεί του έθνους του από τη θέση του προέδρου το 1994 και επέλεξε να συγχωρέσει αντί να επιδιώξει την εκδίκηση για τα εγκλήματα του παρελθόντος, βοηθώντας τους Νοτιοαφρικανούς να χτίσουν ένα νέο κοινωνικό οικοδόμημα.

Μετά από μόλις μια θητεία, και παρότι τον θεωρούσαν πατέρα του έθνους, επέλεξε να παραδώσει την εξουσία εθελοντικά αντί να προσκολληθεί δια βίου σε αυτήν όπως άλλοι Αφρικανικοί ηγέτες.

Δεν είναι αυτή η συμπεριφορά αρμόζουσα σε έναν άγιο; Πολλοί από εμάς σίγουρα τον βλέπαμε έτσι. Ο Πρόεδρος Ομπάμα τον αποκάλεσε προσφάτως «μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ιστορίας», το BBC τον περιέγραψε ως «ίσως την προσωπικότητα που έχει το μεγαλύτερος σεβασμό στην εποχή μας», και μια έρευνα του 2012 τον καθιέρωσε ως το δεύτερο πιο γνωστό όνομα παγκοσμίως, μετά την Coca-Cola.

Διαβάστε ακόμη: Η μαγεία του «Μαντίμπα»

Παρ’ όλ’ αυτά υπάρχουν και διαφωνίες όπως εκφράζονται από τον ντε Κλερκ, τον τελευταίο ηγέτη της περιόδου του Απαρτχάιντ, ο οποίος είπε «δεν συμμερίζομαι τη γενικότερη αγιοποίηση του Μαντέλα. Δεν ήταν σε καμία περίπτωση η καλόκαρδη και άγια μορφή που παρουσιάζεται σήμερα».

Καθώς προέρχεται από τον ντε Κλερκ η άποψη αυτή, δεν μας εκπλήσσει. Μαζί με τον Μαντέλα μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ για την από κοινού προσπάθεια τους να τερματίσουν το Απαρτχάιντ, όμως ήταν σφοδροί αντίπαλοι και ο Μαντέλα είχε αντίστοιχα λίγα καλά λόγια να πει για τον αντίπαλό του. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την αγιοσύνη του ιδίου, ο Μαντέλα συμφωνεί με τον ντε Κλερκ: «Δεν ήμουν μεσσίας, ήμουν ένα κανονικός άνθρωπος που έγινε ηγέτης εξαιτίας εξαιρετικών περιστάσεων».

Πράγματι, υπάρχουν πολλοί σταθμοί στην «μεγάλη πορεία προς την ελευθερία» του Μαντέλα.

Ο Μαντέλα ήταν κακός φοιτητής και με κόπο τελείωσε τις σπουδές νομικής. Το 1962 ασπάστηκε τη βία, ιδρύοντας το ένοπλο σκέλος του ANC, «Λόγχη του Έθνους», το οποίο έκανε ανταρτοπόλεμο εναντίον της κυβέρνησης, και ταξίδεψε μέχρι την Αιθιοπία για να μάθει να χρησιμοποιεί όπλα. Στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές της Νοτίου Αφρικής υπερασπίστηκε τη μείωση του ορίου ηλικίας για δικαίωμα ψήφου από τα 18 στα 14 έτη, για να εξασφαλίσει νίκη του ANC με μεγάλη διαφορά, δικαιολογώντας την άποψή του αυτή με το παράδειγμα πέντε άλλων χωρών, μεταξύ των οποίων η Β. Κορέα, το Ιράν και η Κούβα -νμια κίνηση για την οποία του ασκήθηκε κριτική.

Το 1991 ταξίδευσε στη Ζάμπια και ζήτησε από τους κατοίκους να επανεκλέξουν τον Κένεθ Κάουντα στην εξουσία, παρότι ο Κάουντα δεν ήταν καθόλου δημοφιλής εξαιτίας της 27-χρονης δικτατορίας του. Ο Κάουντα έχασε τελικά τις εκλογές. Από τη θέση του προέδρου ο Μαντέλα ηγήθηκε μιας κυβέρνησης που αγνόησε την επιδημία AIDS στη Νότια Αφρική, ενώ όταν παραιτήθηκε ποσοστό 11,7% των ενήλικων κατοίκων της χώρας έπασχε από την ασθένεια.

Υπάρχουν, όμως, πολλά στοιχεία στην προσωπικότητά του όσο βαθύτερα ψάχνουμε, και όλα εξαρτώνται από τον ορισμό που δίνουμε στο τι αποτελεί «σπουδαία ηγεσία».

Διαβάστε ακόμη: Δέκα διάσημα αποφθέγματα του Νέλσον Μαντέλα

Κάποτε ο Μαντέλα ερωτήθηκε αν οι κακές του επιδόσεις όσο ήταν φοιτητής οφείλονταν στο ρατσισμό μέσα στο πανεπιστήμιο. «Ναι, υπήρχε ένα καθηγητής που ήταν ρατσιστής, αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που δεν τα πήγα καλά», απάντησε. Γνώριζε ότι έπρεπε να αναλάβει την ευθύνη για την απόδοσή του. Όταν ήταν κρατούμενος στο νησί Ρόμπεν, ο Μαντέλα οργάνωσε μια διαδικασία για να μορφώσει τον εαυτό του και τους συγκρατούμενούς του. Παρότι ήταν υποχρεωμένοι σε καταναγκαστική εργασία, κάθε ομάδα είχε έναν εκπαιδευτή που δίδασκε ιστορία, οικονομικά, πολιτική και άλλες επιστήμες. Το αποκαλούσαν «Νησιώτικο Πανεπιστήμιο.» Αργότερα στη ζωή του ανέφερε: «Έπρεπε να πάω στη φυλακή για να γίνω καλός φοιτητής».

Όσο ήταν στη φυλακή ο Μαντέλα προσπάθησε να μάθει τη γλώσσα και την ιστορία των καταπιεστών του, των Afrikaaners, και στη συνέχεια βοήθησε κάποιους δεσμοφύλακες να γράψουν τις συστατικές επιστολές για την προαγωγή τους.

Όπως είχε κάνει και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Μαντέλα στην αρχή είχε ενστερνιστεί τη φιλοσοφία του Γκάντι για αποχή από τη βία. Με μεγάλη επιφυλακτικότητα εγκατέλειψε τελικά αυτή τη στάση για να ιδρύσει το ένοπλο σκέλος του ANC. «Ο Γκάντι παρέμεινε σταθερός στη μη-χρήση βίας. Ακολούθησα το παράδειγμά του για όσο διάστημα μπορούσα, αλλά μετά από ένα σημείο δεν μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε την ωμή βία των καταπιεστών μας μόνο με παθητική αντίσταση. Επιλέξαμε την τακτική του σαμποτάζ γιατί δεν είχε απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και προσέφερε τις καλύτερες προοπτικές για τις μελλοντικές σχέσεις μεταξύ των δύο φυλών στη χώρα».

Αργότερα ο Μαντέλα παραδέχθηκε ότι οι δράσεις του ANC είχαν οδηγήσει σε καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άσκησε κριτική σε όσους αρνούνταν να το παραδεχθούν. Επίσης, αφότου η οργανωτική επιτροπή του ANC άσκησε κριτική στην πρόθεσή του να μειώσει το ηλικιακό όριο για το δικαίωμα ψήφου στα 14 έτη ο ίδιος υποχώρησε και παραδέχθηκε στο ημερολόγιό του ότι «έκανα ένα μεγάλο λάθος στην κρίση μου».

Όταν ο Κάουντα έχασε τις εκλογές στη Ζάμπια ο Μαντέλα απευθύνθηκε στο κοινό και είπε: «Έκανα λάθος που διάλεξα πλευρά… Γνωρίζω ότι ο κ. Κένεθ Κάουντα ήταν αρχηγός του κράτους όταν η Ζάμπια θυσιάστηκε για την απελευθέρωση της χώρας μου. Φάνηκε να το απέδωσα αυτό προσωπικά στον Κάουντα και όχι σε ολόκληρη τη χώρα όπως θα έπρεπε. Δεν έπρεπε να προσπαθήσω να καθορίσω το νικητή των εκλογών».

Αφότου παραιτήθηκε από πρόεδρος ο Μαντέλα ευαισθητοποιήθηκε τελικά για την επιδημία AIDS. Άρχισε να επισημαίνει δημοσίως την ανάγκη για προληπτικές εξετάσεις και θεραπεία και παραδέχθηκε ότι επί θητείας του ήταν λάθος που δεν δόθηκε μεγαλύτερη προτεραιότητα στο θέμα.

Διαβάστε ακόμη: Ημέρα προσευχής για τον «Μαντίμπα»

Οι μεγάλοι ηγέτες αναλαμβάνουν μεγάλες προκλήσεις και στην πορεία καμιά φορά κάνουν μεγάλα λάθη. Το μεγαλείο τους είναι η προσήλωσή τους στη διάκριση μεταξύ του σωστού και του λάθους. Όταν ανακαλύπτουν ότι έχουν σφάλει, παραδέχονται το σφάλμα τους, το διορθώνουν και συνεχίζουν.

Ο Μαντέλα, όμως, δεν ήταν ικανοποιημένος απλά και μόνο με την παραδοχή των λαθών του – ήθελε να τα διορθώσει κιόλας.

Όσο ήταν φυλακή προσπάθησε να επιβάλλει μεγαλύτερο αυτοέλεγχο στον θυμό του. Αναφορές από τους συγκρατούμενούς του λένε ότι με την πάροδο των ετών στη φυλακή στο νησί Ρόμπεν, ο Μαντέλα σταδιακά έγινε πιο ήρεμος, πιο συγκεντρωμένος και πιο υπομονετικός – χαρακτηριστικά που είχε ανάγκη από έναν ηγέτη η Νότιος Αφρική.

Αυτό κάνουν τελικά οι μεγάλοι ηγέτες: αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους σαν έργο υπό εξέλιξη, και τον διαμορφώνουν με την πάροδο του χρόνου ώστε να ταιριάξει στην ιδανική εκδοχή του. Με αυτόν τον τρόπο η επίδρασή τους στον κόσμο αυξάνεται εντυπωσιακά. Σε ένα γράμμα που έστειλε ο Μαντέλα από τη φυλακή έγραψε: «Ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο άγιος είναι ένας αμαρτωλός που συνεχίζει την προσπάθεια».

Για τους θαυμαστές του σε όλο τον κόσμο ίσως η μεγαλύτερη συνεισφορά του Μαντέλα να ήταν η αφύπνιση για το μεγαλείο που κρύβει ο άνθρωπος μέσα του. Αυτό που πρέπει να κάνουμε, όπως ο Μαντέλα, είναι να συνεχίσουμε την προσπάθεια.

Διαβάστε ακόμη: «Κοσμοσυρροή» στη Νότια Αφρική για την κηδεία του Νέλσον Μαντέλα