Oι κλάδοι που βυθίστηκαν στην ύφεση του 2020

Η βουτιά του ΑΕΠ, με μείωση της βιομηχανικής παραγωγής και των επιχειρηματικών προσδοκιών, αφήνει ισχυρό αρνητικό αποτύπωμα το 2020 σε μια σειρά από κλάδους της οικονομίας που θα αργήσουν να προσεγγίσουν τα επίπεδα ανάπτυξης της περιόδου προ-Covid-19, παρά τις ενέσεις ρευστότητας αλλά και τις προσδοκίες που καλλιεργούνται για την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων ύψους 32 δισ. ευρώ, τα οποία θα μπουν στην οικονομία την επόμενη πενταετία.

Είναι ενδεικτικό ότι η ύφεση έφτασε σε διψήφια ποσοστά (11,7% στο γ’ τρίμηνο από 14,2% στο β’ τρίμηνο και 8,5% στο εννεάμηνο του 2020) και οι εξαγωγές υποχώρησαν στο 45% στο γ’ τρίμηνο (λόγω της μείωσης εξαγωγών υπηρεσιών κατά 80% καθώς οι εξαγωγές αγαθών

εμφάνισαν μικρή αύξηση 3,5%) όταν το 2019 είχαμε άνοδο 9,9%. Την ίδια στιγμή η μείωση της ανεργίας είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά της μείωσης του εργατικού δυναμικού και το κόστος νέου δανεισμού για τις επιχειρήσεις αυξάνεται, αν και με μικρό ρυθμό. Παρά το γεγονός ότι παραμένει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, κατά μέσον όρο κοντά στο 3,2%, αποκλίνει από το μέσο κόστος δανεισμού επιχειρήσεων στην Ευρωζώνη και ειδικότερα τον ευρωπαϊκό «Νότο» κατά 165 και 112 μονάδες βάσης αντίστοιχα, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΙΟΒΕ.

Σε αυτό το περιβάλλον οι ελληνικές επιχειρήσεις καλούνται να συντηρήσουν θέσεις εργασίας, να αποδώσουν αξία στο κράτος και να σταθούν όρθιες μετά από το ισχυρό σοκ της πανδημίας. Τις μεγαλύτερες ζημιές γράφουν οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ταξιδιωτική βιομηχανία, τον τουρισμό και την εστίαση, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της αλυσίδας εφοδιασμού τους.

Αεροπορική βιομηχανία χωρίς …φτερά

Η αεροπορική βιομηχανία και οι ταξιδιωτικές εταιρείες βιώνουν τη μεγαλύτερη ύφεση της ιστορίας τους. Η επιφυλακτικότητα των ταξιδιωτών αλλά και οι απαγορεύσεις των κρατικών αρχών οδήγησαν ήδη πολλές μικρές εταιρείες στο λουκέτο, ενώ οι μεγάλοι παίκτες του κλάδου αναγκάστηκαν να μειώσουν προσωπικό, να θέσουν σε αναστολή συμβάσεις εργασίας και να περιορίσουν το πτητικό τους έργο. Η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορέων (ΙΑΤΑ) αναθεώρησε αρκετές φορές τις εκτιμήσεις της για το κόστος της πανδημίας στις 290 εταιρείες-μέλη της υπολογίζοντας ότι η συρρίκνωση του αριθμού των επιβατών κατά άνω του 60% θα φέρει πτώση τζίρου σχεδόν μισού τρισ. δολ. το 2020. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της ΥΠΑ για το ενδεκάμηνο, ο συνολικός αριθμός των διακινηθέντων επιβατών έφθασε τα 19,3 εκατομμύρια παρουσιάζοντας πτώση 68,7% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2019 ενώ όσον αφορά τις πτήσεις στα αεροδρόμια της χώρας ανήλθαν στις 230.668 παρουσιάζοντας πτώση 45,7%. Πάντως για το 2021 υπάρχει αισιοδοξία ότι η βιομηχανία θα αρχίσει να ανακάμπτει, μετά την διάθεση του εμβολίου αλλά και της κρατικής στήριξης που θα δεχθούν οι εταιρείες του κλάδου. Στο πλαίσιο αυτό μελετάται σχέδιο στήριξης της Aegean, του μεγαλύτερου αερομεταφορέα της χώρας, που θα περιλαμβάνει τη συμμετοχή των μετόχων.

Βουτιά στα τουριστικά έσοδα

Το δεύτερο κύμα της πανδημίας ανέτρεψε τις προσδοκίες για επανεκκίνηση του τουρισμού τους πρώτους μήνες του 2021 και πλέον η καθυστέρηση στον εμβολιασμό ικανού πληθυσμού στη χώρα μας φαίνεται να μεταθέτει το ορόσημο αυτό στο δεύτερο μισό του 2021. Τα έσοδα σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, στο οκτάμηνο εμφάνισαν μείωση κατά 79,7% και διαμορφώθηκαν στα 2,68 δισ. ευρώ. Οι απώλειες για τον κλάδο θα αγγίξουν τα 6 δισ. ευρώ φέτος, σύμφωνα με εκτιμήσεις παραγόντων της ξενοδοχειακής αγοράς όταν το 2019 ο κύκλος εργασιών των ξενοδοχείων διαμορφώθηκε σε 8,4 δισ. ευρώ. Είναι επίσης ενδεικτικό ότι ο κύκλος εργασιών των ελληνικών ξενοδοχείων σχεδόν μηδενίστηκε στο τρίμηνο Απριλίου-Ιουνίου 2020, ενώ στο καλύτερο δίμηνο της φετινής περιόδου Αυγούστου-Σεπτεμβρίου σημειώθηκε πτώση 60% συμπεριλαμβανομένης μείωσης 35% για τα ξενοδοχεία που λειτούργησαν. Ας σημειωθεί ότι μετά το lockdown της περασμένης άνοιξης το 67% των ξενοδοχείων δημιούργησαν υγειονομικό πρωτόκολλο αλλά άνοιξε τελικά το 60%. Μελέτη της Εθνικής Τράπεζας προέβλεπε πρόσφατα ότι η πτώση της ζήτησης στον κλάδο αναμένεται να φτάσει το 75% φέτος (-80% από το εξωτερικό και 45% από την Ελλάδα), οδηγώντας σε απώλειες τουριστικών εισπράξεων της τάξης των 15 δισ. ευρώ για την ελληνική οικονομία το 2020. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται αποδέσμευση από το μοντέλο μαζικού τουρισμού με περισσότερες επενδύσεις σε ποιοτικές υπηρεσίες και υποδομές.

Κακή ψυχολογία στο λιανεμπόριο  

H κρίση στον τουρισμό είχε ως αποτέλεσμα κάθετη πτώση στις πωλήσεις των αεροδρομίων, με επιπτώσεις στα έσοδα της αγοράς travel retail, συμπεριλαμβανομένου του duty free (αφορολόγητα) και του tax free shopping (αγορές με επιστροφή ΦΠΑ για ταξιδιώτες από χώρες εκτός ΕΕ). Όμως η πανδημία δοκίμασε τις αντοχές όλων των εμπόρων και των επαγγελματιών σε όλο το φάσμα της αγοράς. Με εξαίρεση τον τομέα των τροφίμων, όλες σχεδόν οι επιχειρήσεις είδαν τα έσοδά τους να μειώνονται και τις υποχρεώσεις τους να συσσωρεύονται. Το πρώτο lockdown τον περασμένο Απρίλιο ήταν ένα σοκ για την αγορά, που είχε αρχίσει να παίρνει μια πρώτη ανάσα από την δεκαετή οικονομική κρίση που προηγήθηκε και τα μέτρα ανακούφισης δεν φάνηκε να κάνουν διαφορά. Το δεύτερο κύμα της πανδημίας επιδείνωσε το ήδη κακό κλίμα. Είναι ενδεικτικό ότι στο γ’ τρίμηνο στο σύνολο των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου ο κύκλος εργασιών ανήλθε σε 12,86 δισ. ευρώ σημειώνοντας μείωση 5,6% σε σχέση με το γ’ τρίμηνο του 2019. Οι δραστηριότητες που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μείωση είναι τα κοσμηματοπωλεία, με μείωση 40,4% και τα καταστήματα καλλυντικών, με μείωση 38,5%. Αν και τα προϊόντα καλλυντικών διακινήθηκαν πιο δυναμικά σε άλλα κανάλια διανομής όπως τα φαρμακεία και το e-commerce τα κοσμήματα γνωρίζουν μια από τις πιο κακές χρονιές, με απώλειες που αναμένεται να φτάσουν κατά μέσον όρο το 50%, αν και πολλές μικρές επιχειρήσεις βλέπουν ακόμη μεγαλύτερη πτώση. Η χαμένη σχολική σεζόν σε συνδυασμό με την τηλεκπαίδευση στέρησαν επίσης σημαντικά έσοδα από τα βιβλιοπωλεία αλλά και το λιανεμπόριο εφημερίδων και γραφικής ύλης σε ειδικευμένα καταστήματα. Διψήφια πτώση που φτάνει κατά μέσον όρο το 30-40% γνωρίζουν από την αρχή του έτους οι επιχειρήσεις ένδυσης και υπόδησης. Επίσης προβληματική είναι η εικόνα και στα βενζινάδικα, με τα στοιχεία για το πρόσφατο διάστημα να δείχνουν επιβράδυνση στο λιανικό εμπόριο καυσίμων κίνησης της τάξης του 15% τουλάχιστον.

Σε απόγνωση οι επιχειρηματίες της εστίασης

Η εστίαση είναι ένας τομέας άμεσα συνδεδεμένος με τον κλάδο φιλοξενίας και αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο εργοδότη στη χώρα μετά το δημόσιο. Η ζημιά που έχει υποστεί εν μέσω πανδημίας είναι ανυπολόγιστη και μένει να αποτυπωθεί τόσο σε θέσεις εργασίας όσο και σε φορολογικά έσοδα, όταν θα γίνει η αποτίμηση μετά την επανεκκίνησή του από τη νέα χρονιά. Εξάλλου, οι επιχειρηματίες της εστίασης, που έχασαν τη γη κάτω από τα πόδια τους ήδη με το πρώτο lockdown, κρατούσαν μικρό καλάθι για τα έσοδα της περιόδου που θα ακολουθούσε. Γνωρίζοντας ότι προσφέρουν υπηρεσίες που έχουν άμεση σχέση με την ψυχολογία του καταναλωτή δεν περίμεναν ότι μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων θα επέλθει κανονικότητα. Οι επενδύσεις σε επεκτάσεις εξωτερικών χώρων, υγειονομικό υλικό και plexiglass δεν έφεραν κόσμο στα εστιατόρια και τα μπαρ. Ζητούμενο είναι λοιπόν πώς θα συντηρηθούν οι πάνω από 330.000 θέσεις εργασίας σε αυτές τις επιχειρήσεις αλλά και στις συνδεδεμένες δραστηριότητες, από τους προμηθευτές και τους παραγωγούς αγροτικών προϊόντων μέχρι τους καλλιτέχνες και τους μουσικούς. Μόνο αυτό το διάστημα, η εστίαση χάνει επιπλέον περίπου μισό δισ. ευρώ, με βάση συγκλίνουσες εκτιμήσεις για το τζίρο που δεν θα κάνουν τα εστιατόρια, τα καφέ και τα μπαρ, τα οποία μένουν κλειστά με κυβερνητική εντολή και κατά την περίοδο των γιορτών. Τα επίσημα στοιχεία αναφέρουν πτώση τζίρου πάνω από 50% στο εννεάμηνο ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η αγορά σε εποχή κανονικότητας παράγει έσοδα περίπου 6 δισ. ευρώ ετησίως. Οι συσσωρευμένες υποχρεώσεις και η οικονομική αβεβαιότητα για το μέλλον απαιτούν στοχευμένα μέτρα. Μεταξύ άλλων οι επιχειρηματίες ζητούν επιδότηση του κλάδου με το 30% του τζίρου του 2019, ένα κονδύλι 160 εκατ. ευρώ, αλλά και ρύθμιση του ΦΠΑ.

Στοπ και στα ποτά έξω

Ο ΦΠΑ, σε συνδυασμό με τον ΕΦΚ, αποτελούν ζητούμενα και για τον κλάδο των αλκοολούχων ποτών, καθώς σύμφωνα με τους επαγγελματίες επιβαρύνουν την κατανάλωση και υπονομεύουν την δυναμική των εξαγωγών του κλάδου, που συνεχίζει να γράφει θετικό πρόσημο εν μέσω πανδημίας. Αυτά τα δεδομένα θα πρέπει να τα δει κανείς υπό το πρίσμα της κρίσης στην βιομηχανία της ψυχαγωγίας. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι το 62% της κατανάλωσης αλκοόλ γίνεται σε χώρους εστίασης και διασκέδασης έναντι 38% που αφορά κατανάλωση στο σπίτι. Αν και η τελευταία αυξάνει το μερίδιό της εν μέσω πανδημίας η αγορά εξακολουθεί να στηρίζεται κατά βάση στο κανάλι της εστίασης για την επιβίωσή της. Ειδικά το μερίδιο του τουρισμού στην συνολική ετήσια κατανάλωση αλκοόλ στην ελληνική αγορά είναι 7,5%, με βάση στοιχεία του ΙΟΒΕ. Επίσης η αξία της αγοράς αλκοολούχων ποτών το 2019 ανερχόταν σε 1 δις. ευρώ με ανάπτυξη 8%. Για το 2020 αναμενόταν περαιτέρω ανάπτυξη 10% αλλά η πανδημία οδήγησε σε αναθεώρηση της πρόβλεψης στο -25% μετά το πρώτο lockdown και πλέον με το κλείσιμο της εστίασης η πτώση προβλέπεται να ανέλθει σε 40%.

Πλήγμα για τους ανθρώπους του πολιτισμού

Σημειώνεται επίσης ότι στον ευρύτερο κλάδο της εστίασης, που περιλαμβάνει μπαρ και νυχτερινά μαγαζιά, απασχολούνται και χιλιάδες καλλιτέχνες, τραγουδιστές και μουσικοί. Σε συνδυασμό με την απαγόρευση συναυλιών και άλλων καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, στο πλαίσιο της αποφυγής του συγχρωτισμού, έχουν βρεθεί σε αδιέξοδο επιπλέον 150 – 200 χιλ. εργαζόμενοι στη βιομηχανία της μουσικής. Επίσης το πλήγμα είναι μεγάλο για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, των 10-15 ατόμων, αφού τέτοιου μεγέθους είναι οι περισσότερες από τις περίπου 80.000 επιχειρήσεις εστίασης που δραστηριοποιούνται στη χώρα και οι οποίες μεταξύ άλλων δίνουν συμπληρωματικό εισόδημα σε χιλιάδες νέους ανθρώπους, που δουελεύουν για το …χαρτζιλίκι. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την κίνηση σε κρατικά και δημοτικά θέατρα και ορχήστρες έδειξαν ότι ο κλάδος του πολιτισμού τελούσε υπό πίεση και το 2019 σε όλο το φάσμα του θεάματος (αρχαίο δράμα, κλασικό, κωμωδία, δράμα, όπερα, συναυλία κ.α.). Η δραστηριότητα σημείωσε μείωση 8,2% στον αριθμό των έργων, μείωση κατά 4,3% στον αριθμό των παραστάσεων και μείωση κατά 5,1% στον αριθμό των θεατών. Επίσης οι συνολικές επιχορηγήσεις στον κλάδο ήταν 41,8 εκατ. ευρώ από 54 εκατ. ευρώ το προηγούμενο έτος και η πανδημία φαίνεται να δίνει τη χαριστική βολή το 2020…