Οι Ουκρανοί κρύβονται για να γλιτώσουν την στρατολόγηση
Kυκλοφορούν με σκυμμένο κεφάλι, φορούν κουκούλα, μιλούν χαμηλόφωνα και συνωμοτικά και αποφεύγουν πολυσύχναστα μέρη ή συναλλαγές με υπηρεσίες, προκειμένου να γλιτώσουν τους αστυνομικούς ελέγχους και επομένως τη στρατολόγηση. Τους νέους της Ουκρανίας συνάντησε και παρουσιάζει σε ρεπορτάζ του το Politico.
Όταν η Ρωσία εισέβαλε στη χώρα τους, πριν από δύο χρόνια, μικροί και μεγάλοι Ουκρανοί κατέκλυσαν κέντρα στρατολόγησης για να υπηρετήσουν ως εθελοντές. Μερικοί μάλιστα απογοητεύονταν αν δεν στρατολογούνταν αμέσως. Ο ουκρανικός στρατός δεν μπορούσε τότε να δεχτεί τους πάντες, λόγω έλλειψης πόρων και εξοπλισμού.
Η πρώιμη πατριωτική ζέση έχει εξασθενήσει όμως, τώρα που ο πόλεμος διανύει τον τρίτο χρόνο του και η λίστα με τους νεκρούς και τους σακατεμένους από το μέτωπο μακραίνει. Παράλληλα, κυριαρχεί απαισιοδοξία για το μέλλον της σύγκρουσης και όλο και περισσότεροι αμφιβάλλουν ότι η Ουκρανία μπορεί να νικήσει τις δυνάμεις της Μόσχας.
«Ευαίσθητο θέμα» η επιστράτευση
Η Ουκρανία πρέπει να στρατολογήσει πολύ περισσότερους άνδρες για ένα πεδίο μάχης που παράγει πτώματα, και οι αρχές αμφιταλαντεύονται αν είναι καλύτερο να καλοπιάσουν ή να εξαναγκάσουν τον κόσμο, φοβούμενες φυσικά και τις πολιτικές συνέπειες. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής έχουν κινηθεί περίπου 9.000 διαδικασίες ανυποταξίας ή λιποταξίας, σύμφωνα με το ουκρανικό υπουργείο Εσωτερικών, που αφορούν μόνο τις πιο λίγες και «εύκολες» περιπτώσεις όσων εντοπίζονται.
Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει αναγνωρίσει ότι το θέμα είναι «ευαίσθητο». Ακόμη και τις εβδομάδες που προηγήθηκαν της εισβολής της Ρωσίας, τον Φεβρουάριο του 2022, αρνήθηκε εκκλήσεις βουλευτών της αντιπολίτευσης για γενική επιστράτευση.
Τώρα, όμως, είναι άμεση ανάγκη να στρατολογηθούν περισσότεροι ώστε να σταλούν κατά μήκος της πρώτης γραμμής, που εκτείνεται σε 1.000 χιλιόμετρα, ενόψει μιας αναμενόμενης μεγάλης ρωσικής προέλασης είτε προς το Χάρκοβο στα βορειοανατολικά, είτε προς την Οδησσό στα νότια. Καθώς μπαίνει η άνοιξη, οι Ουκρανοί στρατιωτικοί φοβούνται ότι μια συντονισμένη ρωσική επίθεση θα ξεκινήσει τις επόμενες εβδομάδες.
Η Ουκρανία, παράλληλα, αντιμετωπίζει επικίνδυνη έλλειψη όχι μόνο από πυρομαχικά —βλήματα πυροβολικού και πυραύλους αεράμυνας— αλλά και από στρατιώτες για να αποτρέψει τη ρωσική επίθεση. Ο μέσος όρος ηλικίας των στρατιωτών της πρώτης γραμμής της Ουκρανίας είναι 43 χρόνια — και οι ενδείξεις αποφυγής στράτευσης αυξάνονται.
Το BBC ανέφερε πρόσφατα ότι 650.000 άνδρες σε μάχιμη ηλικία έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τα τελευταία δύο χρόνια, κυρίως περνώντας από τα σύνορα με την Πολωνία και τη Σλοβακία, όχι σπάνια με πλαστά έγγραφα που τους εξαιρούν από την απαγόρευση εξόδου από τη χώρα που αφορά μάχιμους άνδρες.
Πέρυσι, σχεδόν 1.300 στρατιώτες βρέθηκαν ενώπιον δικαστηρίων, αλλά αξιωματούχοι εκτιμούν ότι πρόκειται μόνο για μικρό κλάσμα όσων αποφεύγουν τη στράτευση. Το σχέδιο εθελοντικής κατάταξης καταγγέλλεται ως δυσλειτουργικό και η στρατολόγηση γίνεται τυχαία, σε μεγάλο βαθμό μετά από επιτόπιους ελέγχους εγγράφων από την αστυνομία.
Η δύναμη των στρατευμάτων της Μόσχας εντός της Ουκρανίας υπερβαίνει επί του παρόντος τους 400.000 στρατιώτες, με άλλους 100.000 κοντά στο ουκρανικό έδαφος. Συνολικά το Κίεβο έχει περίπου 680.000 ενεργό στρατιωτικό προσωπικό, με περίπου 200.000 στην πρώτη γραμμή. Η Ρωσία, εν τω μεταξύ, έχει 1,2 εκατομμύρια, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. Το γενικό επιτελείο του ουκρανικού στρατού δήλωσε πέρυσι ότι φοβόταν πως η Ρωσία θα μπορούσε να επιστρατεύσει 400.000 έως 700.000 στρατιώτες επιπλέον.
Τον Δεκέμβριο ο Ζελένσκι είπε ότι θα χρειαστεί 450.000 έως 500.000 επιπλέον στρατιώτες για το 2024. Το ουκρανικό κοινοβούλιο εξετάζει εδώ και εβδομάδες νέο νόμο επιστράτευσης, που θα μειώνει την ελάχιστη ηλικία στρατολόγησης από τα 27 στα 25. Η ηλικία μειώθηκε με νόμο τον περασμένο Ιούλιο, αλλά ο Ζελένσκι δεν τον υπέγραψε ποτέ, χωρίς να εξηγήσει το γιατί.
Το νέο σχέδιο νόμου έχει ξαναγραφεί πολλές φορές και προβλέπει την κλήση άλλων 400.000 Ουκρανών στρατιωτών. Ωστόσο, έχει μπλοκαριστεί στο κοινοβούλιο, καθώς βουλευτές αντιτίθενται σε ορισμένα τιμωρητικά μέτρα που τα θεωρούν αντισυνταγματικά, όπως ο περιορισμός των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, η κατάσχεση των αυτοκινήτων και ο αποκλεισμός τραπεζικών λογαριασμών όσων δεν κατατάσσονται.
«Καυτή πατάτα»
«Είναι κάτι πολύ αντιδημοφιλές», είπε ο Μίκολα Κνιαζίτσκι, βουλευτής της αντιπολίτευσης από το Λβιβ. «Για να είμαστε ειλικρινείς, η επιστράτευση είναι μια πολιτική καυτή πατάτα και κανείς δεν θέλει να την κρατήσει. Ο στρατός χρειάζεται πολύ περισσότερο κόσμο. Όμως ο Ζελένσκι δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη για την επιστράτευση, ενώ κοινοβούλιο και υπουργεία πετούν το μπαλάκι ο ένας στον άλλο».
«Ακόμη και οι περισσότεροι βουλευτές του Ζελένσκι είναι αντίθετοι με τη νομοθεσία, υποστηρίζοντας ότι έρχεται σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα», πρόσθεσε ο Κνιαζίτσκι. «Είναι ένα χάος. Στο Λβιβ, οι άνθρωποι αγοράζουν διαμερίσματα αλλά δεν υπογράφουν συμφωνία αγοράς για να αποφύγουν την επίσημη καταχώρισή τους ή τα καταχωρούν στο όνομα συγγενούς φοβούμενοι μήπως αργότερα κατασχεθούν. Άλλοι αδειάζουν τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους για να μην υπόκεινται στον νέο νόμο και δεσμευτούν τα χρήματά τους».
Επίσης, λέει ο ίδιος και άλλοι βουλευτές, δεν βοηθά η συχνή συζήτηση για έλλειψη όπλων. «Βγαίνουν αξιωματικοί στην τηλεόραση και λένε ότι αν δεν πάρουμε περισσότερα χρήματα και πυρομαχικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, όλοι στο μέτωπο θα σκοτωθούν σε λίγες εβδομάδες, επειδή οι Ρώσοι παράγουν πολλά drones και έχουν περισσότερες οβίδες».
«Δεν υπάρχει πραγματική πολιτική βούληση να περάσει νόμος που θα λειτουργήσει αποτελεσματικά – έχει αναβληθεί τόσες φορές ήδη», δήλωσε η πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ιβάνα Κλίμπους-Τσιντσάτζε, νυν βουλευτής της αντιπολίτευσης. «Ο δισταγμός της Δύσης για την παροχή του στρατιωτικού υλικού δεν βοηθά στην επιστράτευση», πρόσθεσε.
«Εισιτήριο χωρίς επιστροφή»
Οι νέοι δηλώνουν ότι αποφεύγουν τη στρατολόγηση επειδή φοβούνται ότι θα μείνουν στη μάχη για μήνες ή χρόνια. «Είμαι νέος και θέλω να ζήσω τη ζωή μου. Γιατί να πάω εκεί χωρίς να ξέρω πότε θα επιστρέψω; Έχω φίλους που προσφέρθηκαν εθελοντικά στην αρχή του πολέμου και είναι ακόμα εκεί. Σαν εισιτήριο χωρίς επιστροφή», λέει ο Αρτέμ. «Γι’ αυτό, άλλοι φίλοι μου σήμερα δεν βγαίνουν καν από το σπίτι. Για να γλιτώσουν…»
Η παρατεταμένη παραμονή στην πρώτη γραμμή του μετώπου εγείρει διαμαρτυρίες και παράπονα από κουρασμένους μαχητές που απαιτούν να αποστρατευτούν. Οι συγγενείς τους θέλουν το ίδιο πράγμα: Την περασμένη Κυριακή, δεκάδες οικογένειες στρατιωτών συγκεντρώθηκαν σε πλατεία του Κιέβου για να απαιτήσουν επιστροφή των συζύγων, τους πατεράδων και των συγγενών τους από τη μάχη.
Αλλά αυτό δεν μπορεί να συμβεί μέχρι να στρατολογηθούν και να εκπαιδευτούν περισσότεροι.
Τον περασμένο μήνα, ο Mιχαήλο Ποντολιάκ, ανώτερος σύμβουλος του Ζελένσκι, είπε ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να καθορίσουν μόνοι τους το τίμημα που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας.
«Υπάρχει κάποια χώρα όπου όλοι θα συμμετείχαν πλήρως σ’ έναν πόλεμο;» αναρωτήθηκε. «Μου φαίνεται ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί μια επιστράτευση σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα, πολύ πιο δύσκολο απ’ ό,τι στην Ουκρανία. Οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν μια καλή ζωή», είπε στο Politico.
Και πρόσθεσε: «Είναι διαφορετικό για τους Ρώσους – πολλοί ζουν δύσκολα εκεί ή είναι άνεργοι, και παίρνουν καλά λεφτά με ρωσικούς όρους για να πολεμήσουν».
Υποστήριξε εξάλλου ότι, βλέποντας το θέμα μέσα από τον φακό της επιστράτευσης, χάνει κανείς την ουσία. «Είναι ανόητο να σκέφτεσαι με αριθμούς όταν πολεμάς ενάντια στη Ρωσία. Ζούμε στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας. Χρειάζονται αρκετά όπλα ακριβείας – drones, παρεμβολείς, πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς. Όσο περισσότερα τέτοια όπλα έχουμε, τόσο λιγότερα τουφέκια χρειαζόμαστε», είπε.
Αλλά η Ουκρανία δεν έχει αρκετά όπλα υψηλής τεχνολογίας. Από την άλλη, ο Αρτέμ το βλέπει πιο ανθρώπινα: «Η μητέρα μου είναι νοσοκόμα και βλέπει τους τραυματίες. Μου λέει συνέχεια: μείνε σπίτι σου, παιδί μου».
