PAINTING APOLOGY: Το αντίο στον Παύλο Σάμιο
Κράτησε λίγους μήνες μια μεγάλη περιπέτεια. Με πολύ πόνο, ταλαιπωρία και γενναία μάχη από έναν γεννημένο «μαχητή».
Ο Παύλος για τους φίλους του ήταν η χαρά της ζωής. Ένας ιδιαίτερος άνθρωπος, αισιόδοξος, γενναιόδωρος, ένας Έλληνας διανοητής με ήθος ψυχής ανάλογο με το ήθος της τέχνης του.
Ο Παύλος Σάμιος θα μείνει όχι μόνο μέσα από το εικαστικό έργο του, αλλά, κυρίως, από τη συμβολή του στην κατανόηση του κόσμου. «Τις προεκτάσεις που ξεπερνούν το έργο και από καθημερινό και περιγραφικό, γίνεται μεταφυσικό και αιώνιο», όπως πολύ εύστοχα είχε πει ο ίδιος ια την τέχνη. Θα τον θυμόμαστε και από τα κρυφά μηνύματα των «συμβόλων» του, που επαναλαμβάνονταν σταθερά και διαχρονικά στο έργο του, και που αποτελούν το σήμα-κατατεθέν του.
Η έκθεση του Παύλου Σάμιου στο Μουσείο Μπενάκη το 2014, με τίτλο Ζωγραφική Απολογία, ήταν η αφορμή για μια συνέντευξη στο FortuneGreece.
Η έκθεση είχε τον χαρακτήρα της αναδρομικής, όμως περιελάμβανε και καινούργια έργα που για πρώτη φορά εκτέθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη. Ήταν μια έκθεση που μια και μόνο ζωή δεν τη χωράει…. Αλλά ο Παύλος ήταν αυτό. Ζούσε μέσα από τη ζωγραφική. «Ξυπνάω, κοιμάμαι και σκέφτομαι πώς θα είναι το επόμενο έργο ή πώς θα τελειώσει αυτό που έχω αρχίσει.» Τι ειρωνεία… Η τελευταία του έκθεση με τίτλο «Καφέ ο Παράδεισος» πραγματοποιήθηκε μέσα στην πανδημία στην Γκαλερί Σκουφά τον Σεπτέμβριο του 2020. Τα έργα του έγιναν sold out. Δεν έμεινε έργο απούλητο. Τότε ξεκίνησε για τα καλά η μεγάλη περιπέτεια… Κι άνοιξε η πόρτα για τον Παράδεισό του.
Λίγα λόγια για τον Παύλο Σάμιο, όπως τα αποτύπωσε η Τέτα Καραμπίνη στη συνέντευξή της στο Fortunegreece με τον εικαστικό καλλιτέχνη τον Νοέμβριο του 2014:
Η ζωγραφική ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο, σαν να ήξερε από πάντα πως ανήκε εκεί. Γεννημένος στην Αθήνα το 1948, ασχολήθηκε από παιδί με τη ζωγραφική και το σχέδιο, ενώ βοηθούσε παράλληλα στο τσαγκαράδικο του πατέρα του. Μαθητής του Μόραλη και του Νικολάου και στενός φίλος του Γιάννη Τσαρούχη, η επιρροή τους είναι εμφανής στη δουλειά του. Η ελληνικότητα, η παράδοση, τα χρώματα είναι μερικά κοινά στοιχεία που μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει. Ο καμβάς του Σάμιου γίνεται ο καθρέφτης του, εκεί αποτυπώνει τα βιώματά του και την παράδοση που κουβαλάμε. Μια παράδοση που συχνά γίνεται «βάρος». Μια παράδοση και τεχνική που έμαθε μέσα από τη μελέτη της ιστορίας, αλλά που ποτέ δεν αντέγραψε ακούγοντας τα λόγια του Μόραλη. «Ο Μόραλης ήθελε να δεις τα νέα κινήματα και να πας προς τα εκεί, ήξερε πως όταν είσαι καλός καλλιτέχνης κρατάς τα ελληνικά βιώματα θες δε θες». Κάπως έτσι, ξέρει να ζωγραφίζει όπως οι Βυζαντινοί, οι αρχαίοι, οι αναγεννησιακοί και οι σύγχρονοι, από άποψη τεχνικών.
Στην αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, παρουσίαζει για πρώτη φορά τα έργα που δημιούργησε από το 2010 μέχρι το 2014, καθώς και μια επιλογή έργων που καλύπτουν όλη την πορεία του στη ζωγραφική, καταγράφοντας τα θέματα που τον απασχόλησαν κατά καιρούς στις ατομικές του εκθέσεις. Μια αναδρομική έκθεση μέσα από την οποία θέλει να νιώσει «άδειος» σαν τη γέννα μιας γυναίκας που κυοφορεί ένα πλάσμα επί εννέα μήνες και στο τέλος του δίνει ζωή, μια έκθεση-σταθμός για να δείξει όλα όσα έζησε αυτά τα χρόνια, «μια ζωή συγκεντρωμένη σε έργα». Μια έκθεση που περίμενε καιρό μέχρι να πραγματοποιηθεί. Μια έκθεση αφιερωμένη «σιωπηρά» στην υπέροχη σύντροφο και στυλοβάτη της ζωής του, την γυναίκα του Μαρία Ξανθάκου.
Ο Παύλος Σάμιος για την τέχνη
Επιλεγμένα αποσπάσματα από την συνέντευξη του Παύλου Σάμιου στο Fortunegreece:
Πόσο εύκολο είναι, για κάποιον να μπορέσει να «διαβάσει» έναν πίνακα;
Η δεξιοτεχνία ποτέ δεν έπαιξε ιδιαίτερο τρόπο. Η τεχνική είναι ο τρόπος για να βγάλει από μέσα του όσα κρύβει. Αυτό δεν γίνεται μόνο μέσα από έναν πίνακα, η τέχνη αλλάζει και αλλάζει και η μορφή της. Είτε πρόκειται για πίνακα είτε για βίντεο, κάθε έργο λέει μια ιστορία αρκεί να ξέρεις να την διαβάσεις. Ο καθένας, όμως, θέλει το χρόνο του Γιατί κάνουμε τέχνη; Για να συγκινήσουμε. Η τέχνη προηγείται του μυαλού, πριν μπει μέσα και αρχίσει να αναλύει τα συναισθήματα που ένιωσες όταν είδες το έργο.
Για ποιον ζωγραφίζει ένας καλλιτέχνης;
Τέχνη είναι επικοινωνία. Δεν μπορείς να ζωγραφίζεις σε ένα δωμάτιο και να ντρέπεσαι να δείξεις τα έργα σου. Αν αύριο πέθαιναν όλοι δε θα ζωγραφίζαμε. Η τέχνη είναι για να βλέπουμε δύο ζευγάρια μάτια να συγκινούνται και αυτά να δώσουν ώθηση να δημιουργηθούν κι άλλα έργα».
Τι σας παρακινεί ώστε να δημιουργήσετε ένα έργο;
Δεν μπορώ να το περιγράψω με λόγια. Η ζωγραφική είναι μια αλυσίδα. Συνεχίζει από εκεί που είχες μείνει. Την στιγμή που κάνεις κάτι, σου έρχεται και κάτι άλλο στο μυαλό. Η έμπνευση προκύπτει από βαθύτερα αίτια. Δεν μπορείς να τα ελέγξεις όλα, και εμένα δεν μου αρέσει να τα ελέγχω, μου αρέσει να αφήνω τα σύμβολα να περνούν στα έργα μου.
Ο έρωτας είναι ένα από τα κύρια στοιχεία στα έργα σας
Τα μεγάλα έργα τέχνης, αυτά που γίνονται μια φορά, προέρχονται από ερωτευμένους ανθρώπους. Αφιερώνονται σε αυτό το έργο. Επικοινωνούν με το έργο και μιλάμε για μια ερωτική επικοινωνία. Ο ερωτισμός ήταν πάντα διάχυτος στην τέχνη – από τη Μινωική τέχνη με τις θεές των όφεων που είχαν έξω το στήθος, τα κυκλαδικά ειδώλια που έχουν τη μορφή γυναικείου σώματος, στην αρχαιότητα με την Αφροδίτη, στην Αναγέννηση, στην μπαρόκ εποχή… όπου κι αν κοιτάξεις, το γυμνό παίζει διαρκώς έναν σημαντικό ρόλο, ειδικά στην περίοδο των αλλαγών. Και τώρα ζούμε μια περίοδο «Αναγέννησης» και απολαμβάνουμε το γυμνό χωρίς τύψεις.
Υπάρχει κάποιο κομμάτι στη συλλογή σας όλα αυτά τα χρόνια που να έχει ιδιαίτερη σημασία για εσάς;
Όταν ζούσα στο Παρίσι, είχα κάνει ένα έργο αφιερωμένο στον πατέρα μου. Ήταν ο πατέρας, ο γιος και μια πελάτισσα στο τσαγκαράδικο.
Είναι η ζωγραφική η σημαντικότερη μορφή τέχνης;
Η ζωγραφική δεν είναι ανώτερη των άλλων τεχνών. Ίσα-ίσα η μουσική είναι πιο ψηλά. Αυτό που ενώνει τις τέχνες, το συνονθύλευμα των τεχνών, όπως έκανε η όπερα, είναι κάτι μαγικό. Απομονωμένα αυτά μπορεί να μην έλεγαν κάτι ή να έλεγαν διαφορετικά πράγματα. Δεν συγκρίνονται, εκεί που σταματάει η ζωγραφική ξεκινά η ποίηση, εκεί που σταματά η ποίηση ξεκινά η λογοτεχνία, εκεί που σταματά η λογοτεχνία ξεκινά η μουσική και πάει λέγοντας».
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ανδρών εικαστικών και γυναικών;
Η γυναίκα γεννά, βγάζει από μέσα της μια ζωή. Και η ζωγραφική είναι μια γέννα και αυτή. Ο άντρας το στερείται αυτό. Βλέπεις πως η ζωγραφική του άντρα, στα θέματα δημιουργίας νέας τέχνης, το «σπέρμα» που θα σε πάει λίγο πιο μπροστά είναι ανδρικό, και έχει φανεί ιστορικά. Οι γυναίκες είναι προχωρημένες, αλλά όταν δημιουργείς έχεις ανάγκη να μαζέψεις πράγματα, και η γέννα στα παίρνει όλα και πρέπει να τα ξαναμαζέψεις.
Πως είναι η νέα γενιά Ελλήνων ζωγράφων;
Έχουμε μια φουρνιά από εξαιρετικούς καλλιτέχνες. Το κακό είναι πως δεν τους δίνεται η δυνατότητα να βγουν λίγο προς τα έξω, να ταξιδέψουν για να καταλάβουν τι σημαίνει να είσαι Έλληνας ζωγράφος. Να ζήσουν λίγο στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη για να δεις τι είσαι σε σχέση με τους Έλληνες και τους ξένους ζωγράφους. Λείπουν υποτροφίες και αυτό είναι κάτι που χαραμίζει τα ταλέντα, που αναγκάζονται να κάνουν άλλα πράγματα για τα προς το ζειν. Έπρεπε να υπάρχει μια επιτροπή υποτροφιών που να αξιολογεί τα παιδιά και να τα στέλνει στο εξωτερικό και εκείνα θα παράγουν τέχνη και θα δημιουργήσουν σχέσεις με το εξωτερικό. Στο εξωτερικό μόλις αποφοιτήσουν τα παιδιά από την Καλών Τεχνών τους δίνουν ατελιέ να δουλέψουν, τους τοποθετούν οι ίδιοι αν είναι καλοί, εμείς ανοίγουμε μουσεία και δεν έχουμε με τι να τα γεμίσουμε.
Πόσο επηρέασε η κρίση την Τέχνη;
Η δυσκολία της εποχής μας την επηρέασε και την επηρέασε και θετικά. Μερικές φορές οι δυσκολίες είναι αυτές που σου δίνουν μεγαλύτερο κουράγιο να συνεχίσεις. Περάσαμε χρόνια μέσα στην ευκολία και μάθαμε πως πρέπει να ξαναστρωθούμε στη δουλειά και να γίνουμε καλύτεροι.
Μπορεί κάποιος να ζήσει μέσα από την τέχνη του;
Δύσκολα. Όλοι θα το θέλαμε, αλλά ελάχιστοι το καταφέρνουν. Οι περισσότεροι κάνουμε κι άλλα πράγματα. Πορτραίτα, εικόνες και κάποιες φορές δεν το θέλουμε, αλλά πρέπει για να τα καταφέρουμε.
