Πανδημία Covid-19: Η έξοδος από τη δύσκολη στιγµή είναι η αντιστροφή του click away
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο ιός της COVID-19 προκάλεσε την πρώτη πραγματικά παγκόσμια πανδημία στην ιστορία του ανθρώπινου είδους. Ακόμα και η γρίπη του 1918 άφησε ανεπηρέαστες μεγάλες, πληθυσμιακά, ζώνες. Ενώ, τώρα, δεν υπάρχει ήπειρος, χώρα, περιοχή, που ο ιός να μην είναι παρών και μπορεί να υπερηφανεύεται ότι συνιστά την απεχθέστερη απόδειξη της παγκοσμιοποίησης. Αποτέλεσμα αυτής της νέας πραγματικότητας είναι ότι ποτέ άλλοτε δεν αναπτύχθηκε τόσο έντονα η κατανόηση ότι ο πλανήτης μας, αυτή η υπέροχη σφαίρα που κινείται αενάως στο Διάστημα, είναι τελικά το κοινό μας σπίτι. Και ότι φέρει την κοινή μας μοίρα.
Ήδη, πολλοί κοινωνιολόγοι, πολιτικοί επιστήµονες και αναλυτές, θεωρούν ότι η µετα-COVID περίοδος θα έχει αποθεµατοποιήσει στο σύνολο της ανθρωπότητας ένα τεράστιο κεφάλαιο συναίνεσης για µια νέα εποχή στην από κοινού αντιµετώπιση όχι µόνον των απειλών κατά της Υγείας, µε εµβάθυνση των συνεργειών στον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, αλλά και την επέκταση των κοινών δράσεων και σε άλλους, εξίσου κρίσιµους τοµείς.
Η κλιµατική κρίση, που πιθανόν είναι και η αιτία της γένεσης των νέων ιών, οι οικονοµικές ανισότητες, που είναι, µε τη σειρά τους, ο πυροδοτικός µηχανισµός της έκρηξης των µεταναστευτικών ροών, αναφέρονται ως τοµείς στους οποίους, µε το τέλος της πανδηµίας, κανένας δεν θα µπορεί να καλέσει σε επιστροφή στο status quo ante.
Ωστόσο, απέναντι στην αισιόδοξη αυτή µατιά, ο έµπειρος οικονοµολόγος και αναλυτής στατιστικών δεδοµένων Κώστας Μητρόπουλος, πρώην General Advisor της PWC, στο paper που παρουσίασε πρόσφατα στο IACE (International Association of Consulting Economists), συνθέτοντας τις πιο έγκυρες σχετικές έρευνες, αποδεικνύει ότι τώρα, στην καρδιά της κρίσης, η αντιµετώπιση της πανδηµίας δεν υπάγεται σε µια νέα «νόρµα» µιας παγκόσµιας µατιάς. Αντίθετα, υπακούει επιµέρους στα εγκαθιδρυµένα στερεότυπα. Είναι τελικά για τα κράτη, business as usual.
Τα κράτη αντιδρούν στην πανδηµία, µε τα ίδια κυρίαρχα µοντέλα δράσης στα οποία προσέφευγαν πάντα, είτε λόγω των κρατικών δοµών και λειτουργιών που έχουν εγκαθιδρύσει και δεν διανοούνται να µεταβάλουν (η περίπτωση των καθεστώτων state authority τύπου Κίνας, Σιγκαπούρης, Ταιβάν), είτε εναρµονιζόµενα µε την ιστορική πολιτισµική στάση αντιµετώπισης παρόµοιων προκλήσεων (περιπτώσεις µακράς αγωγής στην κοινωνική πειθαρχία και αυτοπειθαρχία τύπου Ιαπωνίας, Ν. Κορέας, Αυστραλίας , Ν. Ζηλανδίας), είτε µε αντίστροφη χαλαρότητα για διαφορετικούς πολιτισµικούς λόγους (σε χώρες όπως η Βραζιλία και η Σουηδία). Καταγράφονται, τέλος, και οι χώρες του «εκκρεµούς», όπου συνωστίζονται οι ΗΠΑ και η συντριπτική πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, µε την εναλλαγή µέτρων: άλλοτε πλήρης εγκλεισµός, άλλοτε µερικός, άλλοτε πλήρης αναστολή δραστηριοτήτων, άλλοτε µερική, κλειστά σχολεία, ανοιχτά σχολεία κ.λπ.
Περιττό να ειπωθεί ότι τα επίσηµα στατιστικά στοιχεία αποδεικνύουν την επιτυχία των κρατών µε state authority ή µε µακρά αγωγή στην κοινωνική πειθαρχία και αυτοπειθαρχία, έναντι των χωρών του «εκκρεµούς» ή των χωρών της χαλαρότητας (των µη συστηµατικών µέτρων).
Ωστόσο, όσο ακριβείς κι αν είναι αυτές οι διαπιστώσεις, υπάρχουν δύο αισιόδοξες όψεις µιας διαφορετικής αντιµετώπισης από το στερεοτυπικά παραδεδεγµένο. Η πρώτη έρχεται από την άλλη όχθη του Ατλαντικού. Η πολιτική που εξήγγειλε και αρχίζει να εφαρµόζει ο Πρόεδρος Biden στηρίζεται τόσο στην επιδίωξη της διεθνούς συνεργασίας όσο και σε έναν µεθοδικό «επιθετικό» εθνικό σχεδιασµό αντιµετώπισης της πανδηµίας. Και είναι κατανοητό ότι η αναγκαία µεταρρύθµιση του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας δεν µπορεί να υπάρξει χωρίς την ενεργό συµµετοχή των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, µια βαθιά διχασµένη χώρα, µε µεγάλες αρµοδιότητες των τοπικών κυβερνητικών οργάνων των Πολιτειών, µόνον µε στιβαρό σχεδιασµό της κεντρικής οµοσπονδιακής κυβέρνησης µπορεί να παρουσιάσει αποτελέσµατα. Και αυτό ελπίζεται τώρα να αρχίσει να συµβαίνει στις ΗΠΑ.
Το δεύτερο αισιόδοξο µήνυµα µιας νέας, διευρυµένης µατιάς στην πρόκληση της πανδηµίας ήλθε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατ’ αντίθεση µε την επιφυλακτική στάση και τους αργούς ρυθµούς αντίδρασης της Ένωσης σε παρόµοιες προκλήσεις −µε κλασικότερο παράδειγµα τη βραδυφλεγή αντίδραση στην οικονοµική κρίση του 2008 και την κρίση χρέους στις χώρες PIGS το 2010−, αυτήν τη φορά τα πράγµατα έδειξαν διαφορετικά. Άµεσα ανακλαστικά, παραγγελίες – προδεσµεύσεις εµβολίων σε εντυπωσιακά µεγάλες ποσότητες, χρηµατοδότηση των ερευνών αντί τυπικής προκαταβολής, οι Ευρωπαίοι για πρώτη φορά ένιωσαν να τους προστατεύει µια κοινή στέγη και όχι να τους ενώνει µόνον ένα κοινό νόµισµα.
Διαµορφώθηκαν, λοιπόν, τα εθνικά προγράµµατα εµβολιασµών, άρχισαν να γίνονται σε κάθε χώρα οι υπολογισµοί για την επιστροφή στην κανονικότητα, ώσπου πολύ σύντοµα αναδείχτηκε µια ουσιώδης ανεπάρκεια της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών στο να διασφαλίσει αυτά που εξήγγειλε. Κανείς Ευρωπαίος πολίτης δεν µπορεί να παρακολουθήσει τις εξηγήσεις, αν έφταιγαν οι εταιρείες και πόσο, αν ευθύνεται η Ursula von der Leyen και γιατί. Αυτό που επικάθεται στον µέσο Ευρωπαίο πολίτη είναι ένας έντονος σκεπτικισµός για την επάρκεια και την αποτελεσµατικότητα των Βρυξελλών, όταν κρίνεται στην κυριολεξία η ζωή του. Και η βαθµολογία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σ’ αυτό το θέµα µπορεί να της εξασφαλίσει την εισαγωγή της στο Τµήµα Ιχθυοκαλλιέργειας Μεσολογγίου, αλλά όχι στο Φαρµακευτικό Θεσσαλονίκης.
Καθώς πια επιστρέφουµε στο γνωστό σκηνικό, µε τις κυβερνήσεις των ισχυρών χωρών να ενεργοποιούνται υπέρ της Ένωσης φυσικά, αλλά και προς ίδιον όφελος, καθώς η Επιτροπή «ξύπνησε» και δραστηριοποιείται για να «σώσει πρόσωπο», δεν υπάρχει αµφιβολία ότι τελικά θα εξασφαλιστούν οι δόσεις εµβολίων που θα επιτρέψουν την επίτευξη ανοσίας στους ευρωπαϊκούς πληθυσµούς. Ναι, αλλά πότε;
Ας δούµε πού βρισκόµαστε σήµερα. Την «κατάσταση των πραγµάτων» περιγράφει µε ψυχρή ακρίβεια ο Hans Kluge, ο υπεύθυνος Ευρώπης του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας. Εκκινεί εστιάζοντας την προσοχή στις παραλλαγές του ιού, τονίζοντας: «Πρόκειται για µια σκληρή υπενθύµιση ότι ο ιός έχει ακόµη το πάνω χέρι, έναντι των ανθρώπων». Για το «πότε» της ανοσίας, µετά τα µπρος-πίσω των εµβολίων, ο Kluge µιλά καθαρά: «Θα είµαι ειλικρινής. Το τούνελ θα είναι λίγο πιο µεγάλο από ό,τι θεωρούσαµε τον Δεκέµβριο».
Άρα το «τέλος του καλοκαιριού» της κυρίας Von der Leyen µπορεί να επεκταθεί και στο φθινόπωρο και –άντε– «καλό χειµώνα». Με λίγα λόγια, οι ενδείξεις είναι ότι η «κανονικότητα» που κάποιοι ήλπιζαν ότι θα επανέλθει από το τέλος Ιουνίου, κάποιοι άλλοι από τον Σεπτέµβριο, µάλλον θα είναι η ευχή µας να ισχύσει από την Πρωτοχρονιά του 2022. Και αυτό εφόσον δεν υπάρξουν επιβαρυντικές µεταλλάξεις, και όχι παραλλάξεις, όπως τώρα, του ιού. Όσο γι’ αυτούς που αναζητούν «κάτι άλλο, πιο ριζικό», ο Kluge είναι κατηγορηµατικός: «H “λύση” ή η “στρατηγική” δεν υπάρχουν. Πρέπει να είµαστε καλύτεροι σ’ αυτό που κάνουµε και βρισκόµαστε στη διαδικασία να βελτιωνόµαστε».
H «κανονικότητα» που κάποιοι ήλπιζαν ότι θα επανέλθει τέλος Ιουνίου, κάποιοι άλλοι από τον Σεπτέµβριο, µάλλον θα είναι η ευχή µας να ισχύσει από τισ αρχεσ του 2022.
Τι κάνουµε, λοιπόν, εµείς στην Ελλάδα; Πριν απ’ όλα αυτό που ξέρουµε: «Κουκιά σπέρνεις, κουκιά µολογάς». Αν πίστευε κανείς τις διαµάχες των κοµµάτων, «το θέµα είναι καθαρά πολιτικό. Οι ευθύνες της κυβέρνησης τεράστιες, εγκληµατικές κ.λπ.». Φυσικά, η κυβέρνηση ανταποδίδει τα δέοντα, έτσι ώστε µια κουρασµένη από το «ακορντεόν» ή το «εκκρεµές» των µέτρων κοινή γνώµη να αποπροσανατολίζεται ως προς το ουσιώδες: ότι από την ώρα που δεν έχει γενικευθεί ο εµβολιασµός στην κρίσιµη µάζα ανοσίας του 70% του πληθυσµού και από την ώρα που δεν υπάρχει φάρµακο ή θεραπεία, το κέντρο βάρους εξακολουθεί να βρίσκεται στην πρόληψη.
Ένα ουσιώδες τµήµα της πρόληψης αφορά, πράγµατι, σε κυβερνητική ευθύνη. Πέρα από τη διασφάλιση των ταχύτερων ρυθµών εµβολιασµού σε συνθήκες διαφάνειας, η ταχύρρυθµη δηµιουργία δοµών Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας, η ενίσχυση του ΕΣΥ, τα γενικευµένα όσο και στοχευµένα τεστ, η φροντίδα για ασφαλή Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, τα µέτρα προστασίας στα σχολεία, είναι καθαρή ευθύνη της κυβέρνησης. Για τα οποία και κρίνεται.
Κυβερνητική ευθύνη είναι επίσης οι κατάλληλες συµµαχίες και η πίεση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για υιοθέτηση πολιτικών που προτάσσουν την αλληλεγγύη απέναντι στα επιµέρους εθνικά συµφέροντα. Και η διασφάλιση των συνθηκών που θα επιτρέψουν, µε διαρκή ευρωπαϊκή ετοιµότητα και διαθεσιµότητα, την οικονοµική ανασυγκρότηση που υπόσχεται το Ταµείο Ανάκαµψης. Και γι’ αυτό επίσης κρίνεται η κυβέρνηση.
Όµως, στο ζήτηµα της αντιµετώπισης της πανδηµίας, µαζί και πέρα από όλα αυτά, καθοριστικό ρόλο διαδραµατίζει η κοινωνική πειθαρχία και αυτοπειθαρχία. Στις χώρες στις οποίες τα ανάλογα γενικά µέτρα µε εµάς συνοδεύτηκαν από συνειδητή κοινωνική αυτοπειθαρχία, το ποσοστό θανάτων ανά εκατοµµύριο είναι: στην Ιαπωνία 47, στη Ν. Κορέα 28, στην Αυστραλία 0,4. Στις χώρες του εκκρεµούς, στις ΗΠΑ αναλογούν 1.391 νεκροί ανά εκατοµµύριο κατοίκους, στη Βρετανία 1.606, στην Ιταλία 1.487, στην Ισπανία 1.291, στη Γαλλία 1.187.
Στην άλλη κατηγορία, εκείνη της επιλογής να µην υπάρξουν συστηµατικά µέτρα για να µην διαταραχθεί η οικονοµία, η Βραζιλία έχει 1.066 νεκρούς ανά εκατοµµύριο και η Σουηδία 1.170, ενώ κανένα συγκριτικό όφελος δεν καταγράφηκε στην οικονοµία αυτών των δύο χωρών.
Η Ελλάδα διατηρεί µια ενδιάµεση θέση µεταξύ των αυτοπειθαρχηµένων και των χωρών του «εκκρεµούς», µε 566 νεκρούς ανά εκατοµµύριο. (Όλα τα σχετικά στοιχεία από το The Economist, Wordometer, 31.01.2021.)
Αντίθετα, λοιπόν, από ό,τι πιστεύουµε για τους εαυτούς µας, το γεγονός ότι µια µεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας µας επέδειξε ευθύνη, προστατεύοντας ο καθένας τον εαυτό του και, κατά συνέπεια, τους άλλους, µας έχει φέρει σε συγκριτικά πολύ καλύτερα αποτελέσµατα από χώρες και κοινωνίες που κάποτε τις θεωρούσαµε οδηγό. Και είναι τώρα πια που σωρεύεται η κόπωση, η στιγµή που η προσοχή όλων µας πρέπει να στραφεί στην ακόµα πιο συνειδητή άσκηση κάθε µέτρου πρόληψης και την αυστηρή τήρηση κάθε µέτρου περιορισµού της διασποράς του ιού.
Αντιτείνεται η επιχειρηµατολογία του περιορισµού των ελευθεριών και των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Αλλά µόλις πριν από λίγες ηµέρες, στη Liberation, ο πιο πλήρης, ο πιο βαθιά προοδευτικός διανοούµενος της Ευρώπης, ο Jugern Habermas, οριοθέτησε τον σχετικό προβληµατισµό: «Η πανδηµία δεν θέτει σε δοκιµασία ούτε τα δηµοκρατικά µας συναισθήµατα, ούτε τις ιδέες της προόδου και του ορθού λόγου. Αυτά που δοκιµάζονται είναι από τη µια πλευρά η συνείδηση του πολίτη και από την άλλη η δυνατότητα δράσης των κυβερνήσεών µας. Το αν θα τα καταφέρουµε εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την αλληλεγγύη, την ευθυκρισία και την πειθαρχία των πολιτών, το πόσο είναι, δηλαδή, διατεθειµένοι να δεχθούν ορισµένους περιορισµούς και, σε ορισµένα επαγγέλµατα, σοβαρούς προσωπικούς κινδύνους. Η αξία του θεµελιώδους δικαιώµατος στη ζωή µετριέται καθηµερινά σε σχέση µε άλλα δικαιώµατα – και αυτό είναι διδακτικό». (Από τη στήλη του Μιχάλη Μητσού στα «ΝΕΑ».)
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης κρίνεται, φυσικά, για την αντιµετώπιση της πανδηµίας. Αλλά η πραγµατική του δοκιµασία ως πρωθυπουργού είναι, συµβάλλοντας αποτελεσµατικά στην αντιµετώπιση της πανδηµίας, να προετοιµάσει τη χώρα για δύο ακόµα µεγαλύτερες προκλήσεις: την οικονοµική της ανασυγκρότηση, ανάκαµψη και ανάπτυξη, και την αποτελεσµατική αντιµετώπιση του τουρκικού αναθεωρητισµού.
Θα ήταν χρήσιµο για την Ελλάδα, η αντιµετώπιση της πανδηµίας να µην αποτελεί τµήµα της κοµµατικής διαµάχης, αλλά να γίνει αντιληπτή ως κοινή προσπάθεια προς κοινό στόχο.
Αυτήν τη στιγµή η κοινωνία είναι βαθιά κουρασµένη. Υπάρχουν ενδείξεις, όπως η άρνηση αναλογικά πολλών γιατρών να εµβολιαστούν, ότι ένα ρεύµα αρνητισµού, που δεν είχε εκδηλωθεί το προηγούµενο διάστηµα, ανιχνεύει τρωτά σηµεία στο κοινωνικό σώµα. Πρόσφορο έδαφος υπάρχει, καθώς ορισµένες επαγγελµατικές κατηγορίες (όπως µεγάλο τµήµα της εστίασης) αισθάνονται ότι οδηγούνται σε αφανισµό. Το ίδιο θα συµβεί στον κλάδο των τουριστικών επαγγελµάτων, αν µειωθούν περαιτέρω οι ήδη µειωµένες προσδοκίες γι’ αυτήν τη χρονιά.
Αν, όµως, κάποιος αναρριπίζοντας την απελπισία, διασπάσει τον κοινωνικό εστιασµό στην αυτοπροστασία, την πρόληψη και την αλληλεγγύη, θα το εισπράξει µόνον αρνητικά. Και όχι µόνον στο µέτωπο της πανδηµίας, αλλά και στην Οικονοµία και στα µείζονα εθνικά συµφέροντα.
Η έξοδος από τη δύσκολη στιγµή είναι η αντιστροφή του click away. Καθένας µας ατοµικά και ως σύνολο η ελληνική κοινωνία, πρέπει να κάνουµε click inside.
Η έξοδος από τη δύσκολη στιγµή είναι η αντιστροφή του click away. Καθένας µας ατοµικά και ως σύνολο η ελληνική κοινωνία, πρέπει να κάνουµε click inside. Να δούµε καθαρά µέσα µας τι απαιτούν από εµάς η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη και ο σεβασµός της υγείας και της ζωής − της δικής µας και των συνανθρώπων µας.
Και όταν ξεκαθαρίσουµε ότι ως κοινωνία πάµε ενωµένοι να νικήσουµε την πανδηµία, τότε µπορούµε να ανοίξουµε τους στόχους µας προς όλες τις κατευθύνσεις, στην εξωστρεφή και ανταγωνιστική οικονοµία µε κοινωνική δικαιοσύνη, στην ενεργή υπεράσπιση των εθνικών µας συµφερόντων. Τότε θα αξίζει και η Πολιτική. Και οι επί της ουσίας προτάσεις της.
*To άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα.
