Path to Zero: Το πισωγύρισμα της ενεργειακής κρίσης
Η προσπάθεια της Ευρώπης να πάψει να εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο επιταχύνει τη μετάβασή της στην καθαρή ενέργεια αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί την ανάγκη «ενδιάμεσης» στροφής προς καύσιμα που πρέπει να καταργήσει σταδιακά για να μείνει πιστή στη Συμφωνία του Παρισιού – συνεισφέροντας στη συγκράτηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5°C.
Αν και αυτή η στροφή εξυπηρετεί έκτακτες ανάγκες, οι οποίες αναμένεται να συζητηθούν στη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες αυτή την εβδομάδα, 24 και 25 Μαρτίου, δημιουργεί ερωτήματα για το αν θα στοιχίσει τελικά στο φιλόδοξο green deal την ώρα μάλιστα που οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η όποια καθυστέρηση προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή θα έχει καταστροφικές συνέπειες.
Στο καλό σενάριο η Ευρώπη κάνει βήματα πίσω για να επιταχύνει και να κάνει το άλμα μπροστά λίγο αργότερα συναντώντας τους κλιματικούς στόχους της. Διεθνείς αναλυτές εκφράζουν ωστόσο ανησυχίες. Αν και οι στόχοι της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη διαχείριση της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης και αποτροπή μιας νέας στο μέλλον, δεν είναι κατ’ ανάγκην αντίθετοι με τους κλιματικούς στόχους, υπάρχει ο φόβος ότι ορισμένες χώρες θα εστιάσουν στη βραχυπρόθεσμη διαχείριση της κρίσης παραμελώντας μακροπρόθεσμες πολιτικές για τον περιορισμό της εξάρτησής τους από τα ορυκτά καύσιμα, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει νέα σοκ, μετά από αυτά στην αγορά πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Οι προειδοποιήσεις
Ας σημειωθεί ότι στα τέλη Φεβρουαρίου, λίγες ημέρες μετά την κήρυξη πολέμου στην Ουκρανία από τη Ρωσία, γεγονός που απέσπασε την προσοχή όλου του κόσμου, οι επιστήμονες του ΟΗΕ εξέδωσαν μια αυστηρή προειδοποίηση για κατάρρευση οικοσυστημάτων, εξαφάνιση ειδών, καύσωνες και πλημμύρες, στο πλαίσιο μιας σειράς επικίνδυνων και εκτεταμένων διαταραχών που θα αντιμετωπίσει ο κόσμος τις επόμενες δύο δεκαετίες λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
H επιστημονική έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), του σώματος εμπειρογνωμόνων που συστάθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη, προειδοποιεί ότι οι κίνδυνοι της υπερθέρμανσης του πλανήτη αυξάνονται τόσο γρήγορα που η προσαρμογή θα μπορούσε σύντομα να καταστεί αδύνατη. Η προσαρμογή σώζει ζωές αλλά καθώς επιδεινώνονται οι κλιματικές επιπτώσεις, η καθυστέρηση, σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, Antonio Guterres, σημαίνει θάνατο!
Με τη δήλωση αυτή ο Guterres επιχείρησε να καταστήσει σαφές ότι σύντομα θα κλείσει το μικρό «παράθυρο ευκαιρίας» για να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον για όλους.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επισκίασε αυτές τις εξελίξεις, σε μια περίοδο που οι τιμές σε φυσικό αέριο και καύσιμα εκτοξεύθηκαν και ενεργειακοί κολοσσοί όπως BP, Shell, Equinor ηγήθηκαν σε ένα τσουνάμι αποχωρήσεων πολυεθνικών από τη Ρωσία, ως αποτέλεσμα των κυρώσεων της Δύσης στη χώρα.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες από τη ρωσική εισβολή, η ΕΕ ανακοίνωσε ένα μπαράζ επενδύσεων σε ΑΠΕ ενώ η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, η Γερμανία, δέσμευσε 200 δισ. ευρώ για δράσεις για το Κλίμα την περίοδο 2022-2026. Την ίδια στιγμή βέβαια προωθεί την κατασκευή δύο νέων τερματικών σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου προκειμένου να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο.
Ας σημειωθεί επίσης ότι ήδη από τις αρχές Φεβρουαρίου η ΕΕ είχε προτείνει την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο ως ενδιάμεσες λύσεις μέχρι την οριστική απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα χαρακτηρίζοντας σχετικές επενδύσεις επιλέξιμες -υπό αυστηρές προϋποθέσεις- στην πράσινη ατζέντα.
Ήδη η Γαλλία κατέχει τη μερίδα του λέοντος στην πυρηνική ενέργεια που παράγεται στην ΕΕ. Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία δύο χρόνια έκλεισαν αντιδραστήρες και κάποιοι ανέστειλαν τη λειτουργία τους σε ορισμένες χώρες, η συγκυρία ευνοεί νέες επενδύσεις που θα εξυπηρετήσουν το μεταβατικό στάδιο μέχρι την οριστική απεξάρτηση από τον άνθρακα αποτελώντας εφεδρείες για μελλοντικές κρίσεις. Για παράδειγμα, το υπουργείο Ενέργειας της Βουλγαρίας έχει ξεκινήσει μια μελέτη για την κατασκευή ενός νέου πυρηνικού αντιδραστήρα, πιθανότατα στο Κοζλοντούι.
Εντωμεταξύ, η γαλλική κυβέρνηση αύξησε το ανώτατο όριο λειτουργίας σταθμών παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα λόγω των ανησυχιών για ελλείψεις ενώ σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύση λιγνίτη χρειάστηκε να ανοίξουν ξανά για να καλύψουν τυχόν ελλείψεις βραχυπρόθεσμα. Εξάλλου και στην Ελλάδα, που μεταξύ άλλων αναθερμαίνονται σενάρια ακόμη και για τον East Med, οι λιγνιτικές μονάδες είναι εφεδρεία, αν και δεν είναι λύση στο πρόβλημα της ακριβής ηλεκτρικής ενέργειας, που επιχειρείται να επιλυθεί προς το παρόν με επιχορηγήσεις και στο μέλλον με εισαγόμενο LNG που θα αποθηκεύεται σε σταθμούς επαναεριοποίησης όπως η πλωτή μονάδα FSRU στην Αλεξανδρούπολη.
Μιλάμε και πάλι για ορυκτό καύσιμο, με τη διαφορά ότι σε αντίθεση με το πετρέλαιο, το οποίο μπορεί να αποσταλεί με σχετικά χαμηλό κόστος σε κάθε γωνιά του πλανήτη όπως είναι, στη φυσική του κατάσταση, το φυσικό αέριο πρέπει να μεταφέρεται μέσω αγωγών ή να ψύχεται σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που επιτρέπουν τη μεταφορά του σε υγρή μορφή με ειδικά εξοπλισμένα δεξαμενόπλοια. Οι δρομολογούμενες επενδύσεις σε σταθμούς αποθήκευσης δεν θα πάνε «χαμένες» αφού θα αξιοποιηθούν μεταγενέστερα, σύμφωνα με κυβερνητικούς και επιχειρηματικούς φορείς, για το υδρογόνο, όταν θα έρθει η ώρα να μεταβούμε σε αυτό και όταν βέβαια θα έχουν επιλυθεί τεχνικά ζητήματα για τα οποία σήμερα υπάρχουν αβεβαιότητες.
«Πρέπει να απελευθερωθούμε από την εξάρτηση σε ό,τι αφορά το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο και τον άνθρακα από τη Ρωσία», δήλωσε η Ursula von der Leyen. Καθώς όμως η επέκταση των ΑΠΕ δεν είναι εφικτή από τη μία μέρα στην άλλη μελετώνται σενάρια για εισαγωγές από άλλες χώρες, εξοικονόμηση ενέργειας και άλλες λύσεις.
Η Ευρώπη, που προμηθεύεται πάνω από 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία, έθεσε στόχο μέχρι το τέλος του 2022 να περιορίσει τις προμήθειες κατά τα δύο τρίτα. Προμήθειες φυσικού αερίου και LNG από χώρες όπως ΗΠΑ και Κατάρ θα μπορούσαν φέτος να αντικαταστήσουν πάνω 60 δισ. κ.μ. από τα περίπου 155 δισ. κ.μ. που λαμβάνει η Ευρώπη ετησίως από τη Ρωσία. Επιπλέον 20 δισ. κ.μ. θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με ενέργεια από νέα έργα ΑΠΕ. Με ορίζοντα το 2030 προβλέπεται συνεισφορά από βιομεθάνιο, υδρογόνο, καθώς και ΑΠΕ, που υπολογίζεται ότι θα φέρουν ετήσια εξοικονόμηση 170 δισ. κ.μ.. Ταυτόχρονα, η μείωση κατά 1°C στους θερμοστάτες θα μπορούσε να εξοικονομήσει επιπλέον 10 δισ. κ.μ. φέτος, ενώ έως το 2030, η αντικατάσταση των λεβήτων θα μπορούσε να φέρει εξοικονόμηση επιπλέον 35 δισ. κ.μ..
Συμπερασματικά, με τα μέτρα του σχεδίου REPowerEU εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να καταργηθούν σταδιακά τουλάχιστον 155 δισ. κ.μ. ορυκτών αερίων, που ισοδυναμούν με τον όγκο που εισήχθη από τη Ρωσία το 2021.
Τα νέα δεδομένα για την Ελλάδα
Αναφορικά με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ, το πλαίσιο που τους κατοχυρώνει νομοθετικά και ειδικότερα η δέσμη νομοθετικών προτάσεων «Fit for 55» άρχισε να συζητείται πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ραγδαία κλιμάκωση της ενεργειακής κρίσης. Πλέον στη συζήτηση των ομάδων εργασίας του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπαίνουν νέα ζητήματα και προκλήσεις που θα επηρεάσουν την επιδιωκόμενη συμφωνία.
Τα νέα δεδομένα που μπαίνουν στην ενεργειακή ατζέντα επιβεβαιώνονται στη χώρα μας με το σαφές μήνυμα γύρω από τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην ελληνική επικράτεια που έστειλε ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στο πλαίσιο των πρόσφατων εξαγγελιών για τα μέτρα στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων απέναντι στις υπερβολικές αυξήσεις τιμών σε ενεργειακά προϊόντα και τρόφιμα.
Πληροφορίες αναφέρουν ότι η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων ΑΕ επεξεργάζεται διάφορα σενάρια. Ας σημειωθεί επίσης ότι το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), που περιλαμβάνει τους εθνικούς κλιματικούς στόχους, βαίνει σε αναθεώρηση και είναι πιθανό να δούμε σχετικές προσαρμογές και πέραν του σκέλους των ΑΠΕ.
Εντωμεταξύ, πριν από λίγες ημέρες, στις 17 Μαρτίου 2022, οι υπουργοί Περιβάλλοντος της ΕΕ συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες για μια συζήτηση στα θέματα του φακέλου του πακέτου «Fit for 55» που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Συμβουλίου Περιβάλλοντος. Ως γνωστόν το πακέτο στοχεύει να ευθυγραμμίσει το νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια με τον στόχο της επίτευξης μιας κλιματικά ουδέτερης ΕΕ έως το 2050 και τον στόχο της μείωσης των καθαρών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.
Οι υπουργοί αντάλλαξαν απόψεις σχετικά με το κατά πόσο θα μπορούσε να συνεισφέρει σε αυτό το στόχο ένα αυτόνομο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών αερίων για τους τομείς των οδικών μεταφορών και των κτιρίων (ETS RTB). Υπό το πρίσμα των εξελίξεων στην Ουκρανία ορισμένοι εξέφρασαν επιφυλάξεις, όπως ο Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, Πέτρος Βαρελίδης, που εκπροσώπησε τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστα Σκρέκα, στο Συμβούλιο. Πέρα από τα θέματα που άπτονται της ένταξης της ναυτιλίας στο ETS (σημειωτέον το 59% του ευρωπαϊκού στόλου είναι ελληνόκτητος), που σύμφωνα με την ελληνική θέση θα πρέπει να γίνει με τρόπο που θα διασφαλίζει την εφαρμοσιμότητά του και τον υγιή ανταγωνισμό, ο κ. Βαρελίδης μετέφερε τις επιφυλάξεις της ελληνικής πλευράς για την ένταξη στο ETS των οδικών μεταφορών και των κτιρίων, λόγω της έντονης αβεβαιότητας που επικρατεί στη διακύμανση των τιμών στα δικαιώματα εκπομπών CO2. Όπως ανέφερε, το κόστος για έναν τόνο CO2 ανήλθε στις 16 Μαρτίου σε 77 ευρώ, ενώ πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είχε φτάσει τα 97 ευρώ. Οι τιμές αυτές απέχουν κατά πολύ από τις αρχικές προβλέψεις της Επιτροπής, σύμφωνα με τις οποίες το κόστος θα έφτανε σταδιακά στα 50 ευρώ/τόνο έως το 2030. Πρόσθεσε επίσης ότι η μεταβλητότητα των τιμών προκαλεί αβεβαιότητα για τις οικονομικές επιπτώσεις στους πολίτες, κυρίως τους πιο ευάλωτους, δεδομένου ότι το κόστος για τη θέρμανση και τις μετακινήσεις αποτελεί σημαντικό ποσοστό των εισοδημάτων τους.
Σύμφωνα με την ελληνική θέση υπό τις νέες συνθήκες η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις μεταφορές και τα κτίρια μπορεί να επιτευχθεί π.χ. με τις παρεμβάσεις που προβλέπονται στον Εθνικό Κλιματικό Νόμο και την προώθηση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα, την αύξηση της χωρητικότητας των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, την ενίσχυση και βελτίωση των υποδομών αποθήκευσης ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια κ.α..
Επίσης, τέθηκε εκ νέου η πρόταση του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστα Σκρέκα, για τη δημιουργία ευρωπαϊκού Μηχανισμού Αλληλεγγύης με στόχο την αντιστάθμιση των επιπτώσεων της διεθνούς ενεργειακής κρίσης σε ευάλωτα νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ένα άλλο θέμα που συζητήθηκε είναι η πρόταση κανονισμού για τις μπαταρίες και τα απόβλητα μπαταριών, για την οποία επετεύχθη συμφωνία ενόψει της έναρξης των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
