Paul Krugman: Για τον πληθωρισμό φταίει το… Game of Thrones των οικονομολόγων

Το Game of Thrones των οικονομολόγων κατηγορεί για τη μέχρι στιγμής αποτυχημένη πάταξη των πληθωριστικών πιέσεων ο νομπελίστας οικονομολόγος Paul Krugman μέσω άρθρου του στους New York Times.

Ειδικότερα, όπως λέει, «το HBO μπορεί να έχει αιχμαλωτίσει εκατομμύρια με τη σειρά Game of Thrones, αλλά οι οικονομολόγοι τον τελευταίο καιρό έχουν αιχμαλωτίσει ίσως μερικές εκατοντάδες σπασίκλες με τα Games of Teams του, με θορυβώδεις και μερικές φορές επίπονες δημόσιες διαμάχες μεταξύ αντίπαλων φατριών για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι αλήθεια ότι τα παιχνίδια των οικονομολόγων στερούνται –μάλλον– σεξ και, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, βίας. 

Οι ομάδες που παίζουν αυτά τα παιχνίδια είναι επίσης, λυπάμαι που το λέω, σχεδόν εντελώς στερημένες από όμορφους ανθρώπους. Αλλά, παρότι μπαίνω στον πειρασμό να χρησιμοποιήσω το παλιό ρητό, ότι δηλαδή “οι ακαδημαϊκές διαφωνίες είναι τόσο μοχθηρές επειδή τα διακυβεύματα είναι τόσο μικρά”, αυτές οι συζητήσεις έχουν σημασία.

Όπως υποστήριξε ο John Maynard Keynes στο τέλος του έργου του, “The General Theory of Employment, Interest and Money”, οι οικονομικές ιδέες μπορούν, τελικά, να έχουν μεγάλες επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο: Οι πρακτικοί άνθρωποι, που πιστεύουν ότι είναι απαλλαγμένοι από πνευματικές επιρροές, είναι συνήθως σκλάβοι κάποιου εκλιπόντος οικονομολόγου».

Μια πρόσφατη περίπτωση είναι η αποφασιστικότητα των κεντρικών τραπεζών να μειώσουν τον πληθωρισμό στο 2%. Γιατί 2%; Αυτός ο στόχος προέκυψε σε μεγάλο βαθμό από ακαδημαϊκή έρευνα που υποδηλώνει (μάλλον λανθασμένα) ότι ο πληθωρισμός σε αυτό το ποσοστό θα ήταν… βέλτιστος για την κοινωνική ευημερία. Αλλά, αυτή η προσήλωση σε αυτό τον στόχο από τότε έχει γίνει εμμονή, με τους αξιωματούχους των νομισματικών αρχών να επιμένουν ότι η αποτυχία να… επιτύχουν τον στόχο του 2% θα υπονόμευε μοιραία την αξιοπιστία τους. «Κάτι που με φέρνει στις διαφωνίες των τελευταίων ετών» συμπληρώνει ο Krugman.

Το 2021, όταν ο πληθωρισμός απογειώθηκε, η συζήτηση διεξαγόταν μεταξύ του Team Transitory (υπέρ του αφηγήματος περί παροδικού πληθωρισμού), το οποίο υποστήριξε ότι βλέπαμε ως επί το πλείστον προσωρινές διακοπές από την πανδημία Covid-19, που θα εξαφανιζόταν με την πάροδο του χρόνου, και το Team Permanent (υπέρ του αφηγήματος περί μόνιμου πληθωρισμού), το οποίο απέδιδε την κύρια ευθύνη για τον πληθωρισμό στον συνδυασμό των μεγάλων κρατικών δαπανών και των χαμηλών επιτοκίων.

«Ανήκα στο Team Transitory, αλλά, με τον πληθωρισμό σε πολύ υψηλότερα επίπεδα για πολύ περισσότερο από όσο φανταζόμουν δυνατό, αναγκάστηκα να παραδεχτώ ότι το έκανα λάθος» ανέφερε ο Krugman. Μέχρι το καλοκαίρι του 2022, ωστόσο, είχε ξεσπάσει μια νέα διαμάχη: μεταξύ Team Soft Landing (ήπια προσγείωση) και Team Stagflation (στασιμοπληθωρισμός). Tο Team Stagflation υποστήριξε ότι η μείωση του πληθωρισμού θα απαιτούσε χρόνια υψηλής ανεργίας, όπως ακριβώς συνέβαινε στη δεκαετία του 1980.

Ο Larry Summers, με αξιοθαύμαστη σαφήνεια, πρότεινε ότι θα χρειαζόμασταν δύο χρόνια ανεργίας 7,5% για να θέσουμε υπό έλεγχο τον πληθωρισμό. Το Team Soft Landing, από την άλλη πλευρά, υποστήριξε ότι η δεκαετία του 1980 ήταν ένα κακό μοντέλο για την τρέχουσα κατάστασή μας και ότι θα μπορούσαμε κάλλιστα να μειώσουμε τον πληθωρισμό χωρίς μεγάλη ανεργία.

Μιλάμε μόνο για τις ίδιες ομάδες με διαφορετικά ονόματα; αναρωτιέται ο Krugman. Η διανοητική βάση για τη διαμάχη περί τον πληθωρισμό ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη της διαφωνίας σχετικά με τις δυνατότητες μείωσης του πληθωρισμού. Αλλά τα μέλη κάθε ομάδας αποτελούνται σχεδόν από τα ίδια άτομα.

«Αυτό λέει κάτι άβολο για το επάγγελμα των οικονομικών: Υποτίθεται ότι κάνουμε αντικειμενικές αναλύσεις, αλλά το γεγονός ότι οι περισσότεροι οικονομολόγοι είναι σταθερά είτε αισιόδοξοι για τον πληθωρισμό είτε απαισιόδοξοι για τον πληθωρισμό, ανεξάρτητα από τις συνθήκες που υποδηλώνουν ότι κάποιος έχει κάποιο κίνητρο» συμπληρώνει ο Krugman.

Σε κάθε περίπτωση, παρά τις σχεδόν πανομοιότυπες λίστες παικτών, η συζήτηση μεταξύ Team Soft Landing και Team Stagflation διαφέρει από την προηγούμενη συζήτηση κατά τουλάχιστον δύο σημαντικούς τρόπους. Πρώτον, αυτήν τη φορά οι αισιόδοξοι είχαν δίκιο. «Έχω δει κάποιες απόπειρες να καλύψουν τις λανθασμένες προβλέψεις της Team Stagflation, αλλά σοβαρά, αν λέγατε ότι θα χρειαζόμασταν χρόνια υψηλής ανεργίας για να τιθασεύσουμε τον πληθωρισμό, το γεγονός ότι ο πληθωρισμός έχει μειωθεί πολύ χωρίς καμία αύξηση της ανεργίας σημαίνει ότι κάτι έχει πάει… διαφορετικά. Κάπως ειρωνικά, ορισμένα μέλη του Team Stagflation έχουν υποστηρίξει ότι η μείωση του πληθωρισμού δεν είναι θεμελιώδης, ότι αντανακλά, καλά, μεταβατικούς παράγοντες.

Αλλά υπάρχουν πολλοί δείκτες εκεί έξω που προσπαθούν να αποσπάσουν τον υποκείμενο πληθωρισμό από το αφήγημα περί παροδικότητας, ενώ διαφέρουν στις λεπτομέρειες, όλα λένε την ίδια ιστορία. Σε γενικές γραμμές, οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού υποδηλώνουν ότι εξακολουθεί να τρέχει πάνω από τον στόχο της Fed, αλλά έχει μειωθεί πολύ, χωρίς κανένα κόστος στην απασχόληση. Το Team Stagflation ήταν λάθος. 

Δεύτερον, στη δεύτερη φάση του Game of Teams οι δύο πλευρές αντέστρεψαν τους ρόλους στη σχέση τους με τα τυπικά οικονομικά μοντέλα. Το 2021, τα οικονομικά συγγράμματα πρότειναν ότι μεγάλα δημοσιονομικά πακέτα, όπως το Αμερικανικό Σχέδιο Διάσωσης, σε μια οικονομία όπου η ανεργία ήταν ήδη σε πτωτική τροχιά, θα οδηγούσαν σε υπερθέρμανση και πληθωρισμό.

«Εγώ και άλλοι καταφέραμε να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι αυτήν τη φορά θα ήταν διαφορετική — ότι η υπερθέρμανση θα ήταν ήπια και η πληθωριστική επίδραση μέτρια. Το Team Permanent είχε δίκιο». Το 2022, αντίθετα, το Team Stagflation ήταν η πλευρά που πέταξε το βιβλίο. Σε τελική ανάλυση, έχουμε μια τυπική οικονομική θεωρία για το γιατί συμβαίνει ο στασιμοπληθωρισμός: Ο υψηλός πληθωρισμός μπορεί να παραμείνει παρά την υψηλή ανεργία, εάν έχει ενσωματωθεί στις προσδοκίες. Αυτό συνέβαινε το 1980, αλλά δεν συνέβαινε σε μεγάλο βαθμό το 2022. Πραγματικά σοκαρίστηκα όταν ο Summers και άλλοι άρχισαν να επικαλούνται θυσίες τύπου ’80 για να δικαιολογήσουν τις ζοφερές τους προβλέψεις. Φαινόταν προφανές, από τα οικονομικά των σχολικών βιβλίων, ότι η λογική τους δεν ίσχυε για την κατάσταση στην οποία βρεθήκαμε. Και σίγουρα, δεν ήταν.

Τούτου λεχθέντος, ακόμη και εγώ έχω εκπλαγεί από το πόσο αποπληθωρισμό πετύχαμε χωρίς ορατό κόστος. Πώς έγινε αυτό; Μια πιθανή απάντηση είναι ότι το Team Transitory είχε στην πραγματικότητα ως επί το πλείστον δίκιο, εκτός από το ότι «παροδικό» σήμαινε χρόνια, όχι μήνες. 

«Να τι έγραψε ο Matt Klein, ο οποίος ήταν περισσότερο απαισιόδοξος παρά αισιόδοξος για τον πληθωρισμό: “Οι περισσότερες από τις υπερβολικές αυξήσεις τιμών το 2020-2022 α’ εξάμηνο οφείλονταν σε διαταραχές που σχετίζονται με την πανδημία… Από αυτή την άποψη, δεν υπήρξε ποτέ καμία ανάγκη να συμπιεστεί ο πληθωρισμός. Απλώς έσβησε, όπως πολλοί από εμάς είπαμε ότι θα γίνει”».

Αυτά τα αφηγήματα δεν χρειάζεται να αλληλοαποκλείονται. Μάλλον υπάρχει κάποια αλήθεια και στα δύο. «Και κανένας από τους δύο δεν μας λέει ότι είναι εγγυημένο ότι θα συνεχίσουμε να βλέπουμε “άψογο” αποπληθωρισμό – πτώση του πληθωρισμού χωρίς κόστος στην απασχόληση». Αυτό το παραμύθι λοιπόν δεν έχει τελειώσει. Αυτό που είναι ξεκάθαρο από το Game of Teams είναι ότι μέχρι στιγμής έχουμε δει δύο μεγάλες λανθασμένες εκτιμήσεις:

Το Team Transitory υποτίμησε πολύ τους κινδύνους του πληθωρισμού το 2021, ακόμα κι αν μπορεί να τυγχάνει κάποιας καθυστερημένης δικαίωσης τώρα. Το Team Stagflation υπερεκτίμησε σε μεγάλο βαθμό το κόστος μείωσης του πληθωρισμού, αν και δεν γνωρίζουμε ακόμη αν θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε στο 2% χωρίς κάποιο κόστος. Αυτά τα μεγάλα λάθη οδήγησαν σε λανθασμένες μακροοικονομικές πρακτικές.

«Αλλά αυτό που βρίσκω εντυπωσιακό είναι ότι και τα δύο λάθη προήλθαν από τη μη τήρηση του σχολικού βιβλίου. Το Team Transitory βρήκε λόγους να μην πιστεύει την τυπική πρόταση ότι η μεγάλη δημοσιονομική τόνωση μπορεί να προκαλέσει πληθωρισμό. Το Team Stagflation, για κάποιο λόγο, επέλεξε να αγνοήσει την καθιερωμένη άποψη ότι ο πληθωρισμός παραμένει παρά την υψηλή ανεργία μόνο επειδή οι προσδοκίες για υψηλό μελλοντικό πληθωρισμό έχουν ενσωματωθεί στην οικονομία. Ή για να το θέσω διαφορετικά, οι οικονομολόγοι έκαναν τα πράγματα τόσο πραγματικά στραβά τα τελευταία χρόνια, επειδή είχαν πρόβλημα ως άνθρωποι, δεν φταίει η επιστήμη» καταλήγει ο Krugman.