«Ποιος είναι το Αφεντικό;»: Όταν ο καταναλωτής μπαίνει σε θέση «οδηγού»
Το 2017 η Ελλάδα εισήγαγε 1.325.000 τόνους γάλα, ενώ σήμερα η μισή ποσότητα γάλακτος που καταναλώνουμε στη χώρα μας παραμένει από τρίτες χώρες. Οι εισαγωγές επηρεάζουν όχι μόνο σε επίπεδο διακύμανσης των τιμών πώλησης των προϊόντων, αλλά και σε επίπεδο αμοιβής των παραγωγών ή ακόμα και επιβίωσής τους. Ενδεικτικά οι παραγωγοί γάλακτος στην Ελλάδα έχουν μειωθεί σε λιγότερο από τους μισούς και αυτό γιατί δεν άντεξαν στις πιέσεις για μειωμένες τιμές. Κάπως φτάσαμε και στη μείωση των γαλακτοπαραγωγών στη χώρα μας κατά 53%, μέσα σε μια δεκαετία έως το 2017.
Μια πρωτοβουλία που έρχεται να δώσει σημασία στις ανάγκες των εγχώριων παραγωγών, αλλά και σε όλη την αλυσίδα της οικονομίας, στηρίζοντας δεκάδες επαγγέλματα και μικρομεσαίες επιχειρήσεις και βάζοντας παράλληλα σε πρώτο πλάνο τον καταναλωτή, είναι το «Ποιος είναι το αφεντικό;»
Η ερώτηση είναι ρητορική, καθώς στη συγκεκριμένη περίπτωση «αφεντικό» είναι ο ίδιος ο καταναλωτής, ο οποίος καθορίζει το τελικό προϊόν που βγαίνει στο ράφι, επιλέγοντας τις προδιαγραφές του και διαμορφώνοντας την αμοιβή των παραγωγών και την τιμή του προϊόντος.
Το καινοτόμο εγχείρημα, που βάζει τον καταναλωτή σε θέση οδηγού, ξεκίνησε και στην Ελλάδα, αφού δοκιμάστηκε με επιτυχία σε άλλες χώρες όπως η Γαλλία στην οποία η αντίστοιχη πρωτοβουλία στηρίζεται από 14,2 εκατ. καταναλωτές, προσφέροντας επιβίωση και αξιοπρεπή ζωή σε περισσότερες από 4000 οικογένειες παραγωγών.
Μόνο το γάλα της πρωτοβουλίας “C’est qui le patron?!” (πρώτο σε κατανάλωση στη χώρα), καταναλώνεται σε περισσότερα από 2 εκατ. μπουκάλια την εβδομάδα, ενώ υπάρχουν 36 προϊόντα σε σύνολο.
Στη χώρα μας ο ιδρυτής του αντίστοιχου κοινωνικού εγχειρήματος Λάμπης Κώτσου, ο οποίος δηλώνει πάνω από όλα «καταναλωτής», μιλάει στο Fortune Greece για την αρχή που έγινε με το γάλα, το οποίο κάποιος μπορεί να βρει στα ράφια της ΑΒ Βασιλόπουλος, και εξηγεί τον στόχο και την ανάγκη πίσω από μια τέτοια κίνηση. Με τη στήριξη των παραγωγών του συνεταιρισμού «ΘΕΣγάλα», μέσα σε μόλις 3 εβδομάδες έχουν διατεθεί περισσότερα από 40.000 μπουκάλια γάλα, ενώ θα ακολουθήσουν και άλλα προϊόντα όπως το ελαιόλαδο, η φέτα, το αλεύρι, το μέλι, χυμοί κτλ.
Κ. Κώτσου ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Θα θέλαμε να μας πείτε ποιο ήταν το «ερέθισμα» για την πρωτοβουλία «Ποιος είναι το αφεντικό – Η Μάρκα του Καναλωτή» και σε τι αποσκοπεί;
Οι καταναλωτές έχουμε το ηθικό δικαίωμα να γνωρίζουμε τον τόπο και τον τρόπο που παράγονται τα προϊόντα που καταναλώνουμε και αυτό για πολλούς λόγους. Ο πιο σημαντικός είναι η ευθύνη που έχουμε. Κάθε φορά που αγοράζουμε ένα προϊόν γινόμαστε επενδυτές και άρα χρηματοδότες όλων των πρακτικών και καταστάσεων που το αφορούν, στην πορεία του από το χωράφι και τη φάρμα έως το ράφι. Αν έχουμε άγνοια τότε πιθανότατα γινόμαστε άθελά μας χρηματοδότες αρνητικών επιπτώσεων. Για παράδειγμα, το κάθε προϊόν που αγοράζουμε, είναι όντως ελληνικό; Πόσο πληρώθηκε ο παραγωγός του; Ήταν αρκετό για να βγάλει τα έξοδά του; Τι επιπτώσεις έχει στην υγεία μας και στο περιβάλλον; Σκεφτείτε να αγοράζουμε καθημερινά ένα μπουκάλι γάλα για το οποίο ο παραγωγός του αμείβεται ασύμφορα εν αγνοία μας. Τότε χρηματοδοτούμε την πορεία του παραγωγού προς την πτώχευση και τη δυσμενή οικονομική του κατάσταση για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Η πρωτοβουλία αυτή λοιπόν αποσκοπεί στη δημιουργία προϊόντων από τους ίδιους τους καταναλωτές, επιλέγοντας τις προδιαγραφές τους, ώστε να έχουμε πλήρη γνώση των διαδικασιών και πρακτικών παραγωγής τους, διαμορφώνοντας την αμοιβή των παραγωγών και την τιμή του προϊόντος. Ακόμη περισσότερο, αποσκοπεί στο να έχουμε οι καταναλωτές τον πλήρη έλεγχο του τι καταναλώνουμε, γιατί το πληρώνουμε όσο το πληρώνουμε, εξασφαλίζοντας μια σωστή τιμή για τους παραγωγούς και τις οικογένειές τους και θετικές επιπτώσεις για το περιβάλλον.
Μπορείτε να μας περιγράψετε με ποια διαδικασία συμμετέχουν οι καταναλωτές και πώς επηρεάζουν τόσο τις προδιαγραφές του τελικού προϊόντος που βγαίνει στο ράφι, όσο και τη ζωή των ίδιων των παραγωγών του;
Οι καταναλωτές συμμετέχουμε καθημερινά ενεργά, αλλά η πρώτη επαφή είναι η διαμόρφωση των προδιαγραφών σε διάφορους άξονες, τεχνικούς, ποιοτικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς σε συνεργασία με τους παραγωγούς και τους ειδικούς στις βιομηχανίες. Μαθαίνουμε για τις διαδικασίες και τις πρακτικές, τους περιορισμούς που έχουν, την τεχνογνωσία που απαιτείται, τις δυνατότητες εξέλιξης σε κάθε τομέα που μπορεί να κάνει το προϊόν αυτό καλύτερο. Έτσι μετά από αρκετές ανταλλαγές απόψεων, εντοπίζουμε και προτείνουμε στους καταναλωτές στην πλατφόρμα www.imarkatoukatanaloti.gr μια σειρά από ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Η απάντηση για τη κάθε επιλογή έχει κοστολογηθεί. O καταναλωτής μπορεί να δει ζωντανά το αντίκτυπο της κάθε επιλογής του στη τελική τιμή του προϊόντος και στην αμοιβή του παραγωγού. Έτσι οι καταναλωτές συμμετέχουμε στον ορισμό του επιπέδου αμοιβής που θεωρούμε δίκαιο για τον παραγωγό, ενώ κάνουμε επιλογές που έχουν σχέση με τη καλή μεταχείριση των ζώων ή τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αφού οι προδιαγραφές ψηφιστούν, το προϊόν διατίθεται προς πώληση στα σουπερμάρκετ. Οι καταναλωτές γινόμαστε εγγυητές δίκαιων συναλλαγών για ένα βιώσιμο προϊόν δίκαιου εμπορίου μιας και όλοι οι παράγοντες αμείβονται ορθά για την εμποριοποίηση αυτού. Ρωτήσαμε τους παραγωγούς γάλακτος, πόσα χρήματα ανά λίτρο τους λείπουν για να μην χάνουν χρήματα και μας απάντησαν 0,04€/λίτρο. Με 0,02€/λ επιπλέον μπορούν να ζουν αξιοπρεπώς με την οικογένειά τους. Οι καταναλωτές ψηφίσαμε και ποιοτικά χαρακτηριστικά, με επιρροή στην υγεία και τις πρακτικές ευζωίας, με αποτέλεσμα οι παραγωγοί για να αντεπεξέλθουν και να μπορούν εγγυημένα να μας το προσφέρουν, να αμείβονται 0,475€/λ αντί για 0,37€/λ που αμείβονταν μέχρι σήμερα. Επίσης οι παραγωγοί και οι βιομηχανίες που συμμετέχουν ελέγχονται από τους καταναλωτές για την τήρηση των προδιαγραφών, ενώ συμμετέχουν και στις οργανωμένες ενέργειες προώθησης των προϊόντων.
Ήδη μέσω της πρωτοβουλίας το πρώτο σας προϊόν, το γάλα, κυκλοφορεί στην αγορά στα ράφια της ΑΒ Βασιλόπουλος. Έχετε εικόνα για το πώς τα έχει πάει αγοραστικά; Πως προέκυψε η συνεργασία με την μεγαλύτερη αλυσίδα σούπερ μάρκετ της χώρας;
Το πρώτο προϊόν είναι στα ράφια εδώ και περίπου τρεις εβδομάδες και είμαστε πολύ χαρούμενοι που περισσότερα από 40 χιλιάδες μπουκάλια γάλα έχουν διατεθεί. Είναι μόνο η αρχή και για μια μάρκα που μόλις γεννήθηκε και δεν έχει διαφημιστεί πουθενά, είναι ένα εκπληκτικό νούμερο. Σύντομα η επίδοση αυτή, με την στήριξη των καταναλωτών και των εταίρων μας, θα μεγαλώσει και αυτό θα σημαίνει ότι θα στηρίζουμε όλο και περισσότερους παραγωγούς. Μακάρι να φτάσουμε στα αποτελέσματα της αντίστοιχης πρωτοβουλίας στη Γαλλία, εκεί όπου το γάλα είναι πρώτο σε πωλήσεις, ενώ από 36 προϊόντα επιβιώνουν περίπου 4000 οικογένειες παραγωγών χάρη στην στήριξη 14,2 εκατομμυρίων καταναλωτών.
Παρουσιάσαμε την πρωτοβουλία και σε άλλες αλυσίδες, αλλά η ΑΒ Βασιλόπουλος ήταν αυτή που από την αρχή πίστεψε στο εγχείρημα και θέλησε να στηρίξει την προσπάθεια αγκαλιάζοντας την και φροντίζοντας να είναι διαθέσιμα τα προϊόντα που δημιουργούμε οι καταναλωτές σε όλα της τα καταστήματα. Για αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κύριο Βασίλη Σταύρου και τον κύριο Δημήτρη Πρίντζιο που από την πρώτη στιγμή και χωρίς δισταγμούς στήριξαν την προσπάθεια στο κάθε της βήμα με υπομονή και θετική στάση, υποστηρίζοντας μαζί μας μια δίκαιη, βιώσιμη και υπεύθυνη κατανάλωση. Ελπίζουμε και οι υπόλοιπες αλυσίδες να πράξουν το ίδιο σύντομα.
Συστήνεστε ως «καταναλωτής» ο ίδιος. Γιατί κάποιος να επιλέξει το προϊόν της δικής σας πρωτοβουλίας;
Όλοι μπορεί να έχουμε μια επαγγελματική ιδιότητα, αλλά όλοι είμαστε καταναλωτές και άρα χρηματοδότες των εταιρειών και παραγωγών των προϊόντων που καταναλώνουμε. Οι καταναλωτές που δεν έχουν ψηφίσει τις προδιαγραφές για ένα προϊόν θα το επιλέξουν γιατί ταυτίζονται με τις ιδέες και αξίες της πρωτοβουλίας, με τη διαφάνεια, τη βιωσιμότητα, το δίκαιο εμπόριο, την συλλογικότητα, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό στο περιβάλλον και τις καλές πρακτικές. Κάθε φορά που αγοράζουμε ένα προϊόν ας αναρωτηθούμε, τι πραγματικά γνωρίζουμε για αυτό; Στα προϊόντα της πρωτοβουλίας μας γνωρίζουμε τα πάντα. Πως και που παράχθηκαν. Διαμορφώσαμε τις προδιαγραφές με την δυνατότητα επιρροής της ποιότητας, του περιβάλλοντος, των πρακτικών ευζωίας των ζώων και τις ελέγχουμε με τα μάτια μας. Αμείβουμε τους παραγωγούς σωστά και έτσι χρηματοδοτούμε την ανάπτυξη του αγροδιατροφικού τομέα και της ελληνικής οικονομίας, στηρίζοντας την χώρα στις βάσεις της. Οι καταναλωτές επιλέγουμε τα προϊόντα της πρωτοβουλίας, γιατί θέλουμε να καταναλώνουμε υπεύθυνα, δίνοντας νόημα στο κάθε ευρώ που επενδύουμε.
Στο πρώτο σας εγχείρημα βασικό ρόλο από την πλευρά των παραγωγών έπαιξε ο συνεταιρισμός «ΘΕΣγάλα». Πώς ενίσχυσε την όλη πρωτοβουλία;
Ήταν σημαντικό να βρεθεί ένας εταίρος που θα ταυτιστεί με τις αξίες και τις ιδέες της πρωτοβουλίας, αλλά και παραγωγοί που μέσω αυτής θα μπορούσαν να στηριχθούν. Ταυτόχρονα έπρεπε ο εταίρος αυτός να έχει την εμπειρία και την τεχνογνωσία να παράγει, να πιστοποιήσει και να διανέμει το ζητούμενο προϊόν, μα ακόμα περισσότερο την θέληση να στηρίξει το εγχείρημα και να γίνει μέρος της ιστορίας του. Ένα μεγάλο ευχαριστώ λοιπόν στην ΘΕΣγάλα γιατί χωρίς αυτήν το πρώτο προϊόν δεν θα ήταν πραγματικότητα. Μας υποστήριξε χωρίς αμφιβολίες, βάζοντας μπροστά την στήριξη στους παραγωγούς και τον σεβασμό σε εμάς τους καταναλωτές. Δέχθηκε να πάρει τα ρίσκα προκειμένου να στηρίξει το εγχείρημα, με σκοπό να φέρουμε μαζί μια επανάσταση στην αγροδιατροφή, αλλά κυρίως μια επανάσταση στην κατανάλωση. Τόσο ο Πρόεδρος ο κύριος Θανάσης Βακάλης, όσο και οι παραγωγοί ένας ένας, άκουσαν με σεβασμό εμάς τους καταναλωτές και δέχθηκαν να γίνουν συνοδοιπόροι μας, αρωγοί και υποστηρικτές της «Ποιος είναι το Αφεντικό;». Εμείς οι καταναλωτές της «Ποιος είναι το Αφεντικό;» είμαστε περήφανοι για τους παραγωγούς μας όχι μόνο για το μοναδικό προϊόν που μας προσφέρουν, αλλά και για τον τρόπο που μας μεταδίδουν την τεχνογνωσία και την αγάπη τους για το επάγγελμά τους, ενώ χαιρόμαστε που προσθέτοντας απλά λίγα σεντς στην αγορά μας καταφέρνουμε και τους προσφέρουμε μια αξιοπρεπή επιβίωση.
Ποια είναι τα προϊόντα στα οποία σκοπεύετε να επεκταθείτε το επόμενο χρονικό διάστημα;
Άμεσα έρχεται το ελαιόλαδο. Το ερωτηματολόγιο με τις προδιαγραφές είναι ήδη Online προς ψήφιση από τον Μάιο, ενώ δουλεύουμε αυτές τις μέρες με παραγωγούς τις προδιαγραφές για την φέτα και τα γιαούρτια. Επίσης έχουμε επαφές με παραγωγούς και πιθανούς εταίρους για το αλεύρι, τα ζυμαρικά, την σάλτσα ντομάτας, το μέλι και άλλα προϊόντα. Θα προσπαθήσουμε πριν το τέλος του χρόνου να έχουμε τουλάχιστον 5 ή 6 προϊόντα στα ράφια και να στηρίξουμε έτσι εκατοντάδες παραγωγούς μας με τις οικογένειες τους από διάφορους τομείς του πρωτογενούς τομέα.
Mέσα στην πανδημία Covid-19, η ασφάλεια και η πιστοποίηση των τροφίμων που βάζουμε σπίτι μας γίνεται ακόμη πιο σημαντική παράμετρος αγοράς. Πώς έχετε προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και πόσο βοηθάει το γεγονός ότι οι ίδιοι οι καταναλωτές καθορίζουν τις προδιαγραφές που επιθυμούν;
Οι καταναλωτές στην πρωτοβουλία αυτή δεν επεμβαίνουμε στην δουλειά των εταίρων μας. Ο καθένας στην δουλειά του. Εμπιστευόμαστε πλήρως την εμπειρία και τεχνογνωσία τους όσο αφορά την ασφάλεια και πιστοποίηση των προϊόντων. Εμείς παραμένουμε σταθεροί στις αξίες τις πρωτοβουλίας και γινόμαστε οι εγγυητές δίκαιων ανταλλαγών μεταξύ των παραγόντων και υπεύθυνοι καταναλωτές δίνοντας νόημα στις αγορές μας. Το γεγονός ότι καθορίζουμε τις προδιαγραφές θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στο μέλλον σε παρόμοιες καταστάσεις. Σήμερα μπορούμε να σκεφτούμε εναλλακτικές ερωτήσεις σε ερωτηματολόγια προϊόντων. Για παράδειγμα, η πανδημία έχει επηρεάσει αρκετά το φρέσκο γάλα. Ακούμε ότι έχει μείωση της τάξεως του 40%. Αυτό μας βάζει σε σκέψεις. Θα μπορούσαμε λοιπόν να ρωτήσουμε τους καταναλωτές αν επιθυμούν να δημιουργήσουν και γάλα μακράς διαρκείας. Αν το γνωρίζαμε αυτό όταν χτίσαμε το ερωτηματολόγιο, ίσως σήμερα να στηρίζαμε περισσότερους παραγωγούς έχοντας δύο τύπους γάλακτος στα ράφια. Οπότε η πανδημία είναι κάτι που ίσως καθορίσει πολλά για τον τρόπο διαχείρισης των προδιαγραφών στο μέλλον.
Αρμόδιοι φορείς επισημαίνουν ότι ο ευρύτερος Αγροδιατροφικός Τομέας έχει αυτή τη στιγμή μια ιστορική ευκαιρία να καταστεί πρωταγωνιστής της νέας ελληνικής οικονομίας, στο πλαίσιο του γενικότερου αναπροσανατολισμού του παραγωγικού μοντέλου της χώρας μας. Πώς το σχολιάζετε και τι χρειάζεται για να γίνει πράξη αυτή η μετατόπιση του ελληνικού οικονομικού μοντέλου;
Είναι σημαντικό να στηρίξουμε την Ελλάδα από τις βάσεις της. Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας μπορεί να στηριχθεί σε μεγάλο ποσοστό από τον αγροδιατροφικό τομέα. Αν δοθούν οι ευκαιρίες για επιβίωση στους παραγωγούς μας και την εξέλιξή τους, τότε όλο και περισσότεροι θα θελήσουν να ακολουθήσουν αυτά τα επαγγέλματα, περισσότεροι νέοι θα στραφούν στον πρωτογενή τομέα, φέρνοντας νέα πνοή, νέες τεχνολογίες και ακόμη καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό που λείπει λοιπόν σήμερα είναι η προοπτική για το μέλλον. Σκοπός της πρωτοβουλίας των καταναλωτών στην “Ποιος είναι το Αφεντικό;” είναι να προσφέρουν μια αμοιβή στους παραγωγούς για να μπορούν να ζουν από το επάγγελμά τους, αμοιβή που να τους επιτρέπει να εξελίσσονται, ώστε να μας προσφέρουν ακόμη καλύτερα προϊόντα βασισμένα σε ακόμη καλύτερες πρακτικές. Προσφέρουμε λοιπόν στους παραγωγούς προοπτική για το αύριο του επαγγέλματός τους και όρεξη να συνεχίσουν. Η στιγμή είναι όντως ιστορική αλλά η επιτυχία της μετατόπισης του ελληνικού μοντέλου δεν στηρίζεται μόνο σε έναν νόμο ή μια διάταξη. Στηρίζεται και σε εμάς τους ίδιους. Εμείς οι καταναλωτές είμαστε οι χρηματοδότες και πρέπει να μάθουμε να είμαστε υπεύθυνοι στις αγορές μας, δηλαδή στις επενδύσεις μας. Επενδύουμε λοιπόν υπεύθυνα σε ελληνικά προϊόντα για τα οποία γνωρίζουμε τα πάντα από το χωράφι έως το ράφι και για τα οποία κανείς δεν βγαίνει χαμένος. Η αλυσίδα στήριξης της ελληνικής οικονομίας είναι τεράστια. Σκεφτείτε μόνο από το γάλα πόσα επαγγέλματα στηρίζουμε και πόσες οικογένειες όπως γαλακτοπαραγωγοί, γεωργοί που παράγουν τριφύλλι/λιναρόσπορο, γεωπόνοι, κτηνίατροι, εταιρείες αγροτικών ειδών και κατασκευαστικές, μεταφορικές εταιρείες, ασφαλιστικές εταιρείες και εταιρείες πιστοποίησης, μηχανικούς και υπαλλήλους εργοστασίων, διανομείς και υπαλλήλους σουπερμάρκετ, γραφίστες, η λίστα είναι ατελείωτη. Σκεφτείτε με 100 βιώσιμα και δίκαιου εμπορίου προϊόντα πόσο μεγάλη είναι η λίστα.
Μπορούν οι συνεταιρισμού νέου τύπου, τόσο σε επίπεδο παραγωγών, όσο και σε επίπεδο καταναλωτών να αλλάξουν το τοπίο στην ελληνική αγορά και παράλληλα να προωθήσουν τα προϊόντα μας επιτυχώς στις αγορές του εξωτερικού;
Η Ελλάδα είναι μια πραγματικά ευλογημένη χώρα και θα μπορούσαμε να είμαστε η πηγή προέλευσης πολλών προϊόντων για χώρες του εξωτερικού. Διαθέτουμε συνεταιρισμούς, γεωργών και κτηνοτρόφων με μοναδική τεχνογνωσία, τεράστιο πάθος για τη δουλειά τους και θέληση να μεταφέρουν όλα όσα ξέρουν στους καταναλωτές. Υπάρχουν στη χώρα μας παραγωγοί που έχουν κάνει αξιόλογες επενδύσεις και προσπάθειες. Είδαμε φάρμες που όμοιές τους δεν υπάρχουν ούτε στο εξωτερικό. Πιστεύω λοιπόν ότι η καλύτερη διαφήμιση ενός προϊόντος στο εξωτερικό είναι η εκτίμηση που έχουν σε αυτό οι καταναλωτές της χώρας που τα παράγει. Η πρωτοβουλία της “Ποιος είναι το Αφεντικό;” είναι η ευκαιρία των συνεταιρισμών να έρθουν κοντά στους καταναλωτές, να τους μεταφέρουν την γνώση και το πάθος για το επάγγελμά τους. Ταυτόχρονα είναι η ευκαιρία για τους καταναλωτές να έρθουν κοντά στους παραγωγούς, να καταλάβουν τις διαδικασίες, τις θυσίες και τους κόπους, να λύσουν τις απορίες τους, να μάθουν τα πάντα για τον τρόπο που παράγεται το προϊόν τους και να το εκτιμήσουν περισσότερο όταν το αγοράζουν. Έχουμε δεχθεί προτάσεις από το εξωτερικό για την προώθηση προϊόντων της εδώ πρωτοβουλίας και αυτό γιατί οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται στις άλλες χώρες έχουν εμπιστοσύνη στον τρόπο που οι καταναλωτές στη χώρα μας δημιουργούν τα προϊόντα, με σεβασμό προς τον παραγωγό, το περιβάλλον, τις καλές πρακτικές, την ποιότητα και την υγεία. Αξίες που μοιραζόμαστε με τις αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε αυτές τις χώρες.
