Πόλεμος στην Ουκρανία: Τελικά δεν ήταν ένα απίθανο σενάριο

Των Γιάννη Μαστρογεωργίου και Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλου*

Η νέα παγκόσμια κρίση που προκλήθηκε από την εισβολή της Ρωσίας, πέρα από την ανθρωπιστική κρίση και τον πόνο που προκάλεσε στον λαό της Ουκρανίας, φαίνεται ότι θα αποτελέσει τον καταλύτη ραγδαίων εξελίξεων πέρα από το στενό γεωπολιτικό πεδίο. Καθώς μεθοδολογίες foresight, για την ανάπτυξη σεναρίων, εφαρμόζονται συστηματικά στον τομέα των διεθνών σχέσεων, το ερώτημα που εύλογα τίθεται είναι αν ο πόλεμος μπορούσε να προβλεφθεί και να αποφευχθεί.

Σε μία έρευνα foresight, που υλοποιήθηκε τo 2017 και χρηματοδότησε  το ίδρυμα Friedrich-Ebert-Stiftung, οι ερευνητές καταλήγουν σε 4 σενάρια, σε κανένα όμως δεν προκύπτει μεγάλης κλίμακας πόλεμος με τη Ρωσία. Ωστόσο, στο «κακό» σενάριο της έρευνας, συνεχίζονται οι πολεμικές επιχειρήσεις στις αποσχισμένες περιοχές, διατηρώντας την αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή.

Το πιθανό σενάριο και το «κακό» σενάριο 

Αντίθετα, μία άλλη μελέτη σεναρίων με ορίζοντα το 2030 που παρουσιάστηκε το 2021, η ομάδα του Πολυτεχνείου του Κιέβου (National Technical University of Ukraine) κατέληξε σε 7 σενάρια με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στο πιθανότερο σενάριο έχουμε συνέχεια της έντασης στην περιοχή και ενδεχομένως πόλεμο, ενώ σε ένα λιγότερο πιθανό σενάριο περιγράφεται τελικά η διάλυση της χώρας.   Μάλιστα οι ερευνητές υπογραμμίζουν «η Ουκρανία δεν πρέπει να αγνοήσει το χειρότερο από τα παραπάνω σενάρια. Είναι καλή ιδέα να σταματήσουν να ονειρεύονται τον παγκόσμιο ουκρανοκεντρισμό. Η χώρα θα πρέπει να ενοποιήσει την κοινωνία και τις ελίτ γύρω από τα εθνικά συμφέροντα, να οικοδομήσει μια οικονομία υψηλής τεχνολογίας, εθνική ασφάλεια, δίκαιο περιβάλλον και άνεση. Οι Ουκρανοί δεν θα πρέπει να περιμένουν ότι κάποιος από το εξωτερικό θα τους παραδώσει ένα επιτυχημένο μέλλον».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μία έρευνα του European Union Institute for Security Studies (ISS), η οποία ολοκληρώθηκε επίσης το 2021 και μελετάει τις έρευνες foresight που υλοποιούνται στην Ρωσία τις τελευταίες δεκαετίες. Ένα σημαντικότατο εύρημα είναι η ευρύτερη αποδοχή από τους Ρώσους ειδικούς ότι ο κόσμος είναι σε φάση μετασχηματισμού έως το 2030, ο οποίος έχει αρνητική επίπτωση στην παγκόσμια θέση της Ρωσίας. Οι Ρώσοι ειδικοί ιδιαίτερα εστιάζουν σε θέματα της ενέργειας και της αμυντικής πολιτικής, ενώ οι γεωπολιτικές και γεωοικονομικές εκτιμήσεις τους είναι αρκετά διαφορετικές από τη δυτική χρηματοοικονομική σκέψη και αυτό φαίνεται ότι αποτέλεσε τελικά πρόβλημα για την έγκαιρη ανάγνωση των καθαρών σημάτων που έδιναν υψηλόβαθμοι Ρώσοι πολιτικοί.

Η μελέτη που έδειξε τον πόλεμο λίγους μήνες πριν

Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ένα πρόσφατο ενημερωτικό που συντάχθηκε από ερευνητική ομάδα του Ευρωκοινοβουλίου δύο μόλις μήνες πριν τον πόλεμο και περιγράφει με αναλυτικό και πειστικό τρόπο το ενδεχόμενο ενός νέου πολέμου. Η μελέτη σημειώνει μεγάλες νυχτερινές μετακινήσεις του Ρωσικού στρατού προς τα Ουκρανικά σύνορα, ενώ επίσης καταγράφει μία συστηματική κλιμάκωση της ρητορικής του προέδρου Πούτιν. Το ενημερωτικό, λίγες μέρες πριν την κήρυξη του πολέμου,  περιγράφει επίσης πιθανά αντίμετρα, όπως ο αποκλεισμός από το Swiftτων ρωσικών τραπεζών.

Σημειώνεται ότι υπάρχουν τουλάχιστον ακόμη 4-5 μελέτες foresight, ακόμη και από το 2009, όπου περιγράφεται το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης της Ρωσίας στην Ουκρανίας. Ένα σωστό, όπως αποδείχτηκε, σενάριο που προέκυψε αξιολογώντας σωστά την Ρωσική ρητορική, τις τάσεις στην Ρωσική κοινωνία και την προσάρτηση της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας το 2008.

Τι πήγε επομένως λάθος;

Τα ενδεικτικά παραδείγματα, καταδεικνύουν ότι η Ρωσική στρατιωτική επέμβαση είχε καταγραφεί σαν ενδεχόμενη προοπτική, ωστόσο δεν υπήρξε ουσιαστική αλλαγή στρατηγικής από την Δύση. Πέρα από λάθη σχετιζόμενα με την εσωστρέφεια και τον κατακερματισμό της Δύσης, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η στρατηγική προοπτική διερεύνηση είναι μια δύσκολη διαδικασία, συχνά με μεθοδολογικές ατέλειες και διακυμάνσεις – και ακόμη και όταν είναι επιτυχής, συνήθως μένει χωρίς ανταπόκριση, δηλαδή πολιτική δράση. Ωστόσο, αποτελεί και οφείλει να είναι ένα ουσιαστικό συστατικό της συζήτησης και της διαδικασίας σχεδιασμού της πολιτικής. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ, θα πρέπει να κατανοήσουν την ορολογία και τις μεθοδολογίες, ώστε να καταφέρουν να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τα προσφερόμενα εργαλεία.

*Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού της Κυβέρνησης και ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, Επιστημονικός Διευθυντής της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού