Πολυτεχνείο: Οι τέσσερις μέρες που συγκλόνισαν την Ελλάδα

του Χάρη Αναγνωστάκη

Η δικτατορία των συνταγματαρχών έπιασε στον ύπνο το πολιτικό προσωπικό, αλλά και το λαϊκό κίνημα. Παρότι οι περισσότεροι πολιτικοί γνώριζαν ότι ακροδεξιοί στρατιωτικοί, που είχαν σχέσεις με ξένες μυστικές υπηρεσίες ή ήταν εκπαιδευμένοι από τη CIA και είχαν στενούς δεσμούς με το ΝΑΤΟ, έκαναν κινήσεις για την προετοιμασία πραξικοπήματος, εκείνο το μαύρο ξημέρωμα της 21ης Απριλίου βρέθηκαν με τις πιτζάμες απέναντι σε λοχαγούς που τους οδήγησαν σε κρατητήρια και στρατόπεδα.

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ήταν γνωστός για τις συνωμοτικές του δραστηριότητες, όπως και οι δικοί του άνθρωποι που δούλευαν για την εκτροπή του πολιτεύματος.

Μάλιστα, ο τότε πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού είχε καταγγείλει προφητικά για χούντα στρατοκρατών και μέσα στη Βουλή στις 23 Ιουλίου του 1965. Άλλωστε γι΄ αυτό είχε συσταθεί ο ΑΣΠΙΔΑ από προσηλωμένους στη Δημοκρατία αξιωματικούς, προκειμένου να εμποδίσουν ένα τυχόν πραξικόπημα. Ο ΑΣΠΙΔΑ δεν τα κατάφερε.

Όπως είχε πει στο Πρακτορείο ο πρωταγωνιστής του ΑΣΠΙΔΑ Άρις Μπουλούκος δεν είχε εκτιμηθεί σωστά από τους πολιτικούς η συνωμοτική δράση των Παπαδόπουλου-Ιωαννίδη, οι οποίοι απέδειξαν πολύ καλή ικανότητα και συνάμα είχαν την κάλυψη από τους ανωτέρους τους. Πιθανότατα και από άλλες δυνάμεις. Δεν είναι λίγοι αυτοί, βεβαίως, που πιστεύουν ότι το πολιτικό προσωπικό δεν αντέδρασε στους πραξικοπηματίες, επειδή πίστευε ότι ήταν μία κίνηση από τις ΗΠΑ, που θα διαρκούσε λίγους μήνες, για να μπει φρένο στους φίλους των κομμουνιστών και στους σοσιαλιστές και πρωτίστως στον Ανδρέα Παπανδρέου.

Απ’ την άλλη, ο λαός, ζαλισμένος από τους επικίνδυνους ελιγμούς μεγάλου μέρους των πολιτικών, αλλά και το άσχημο παιχνίδι του παλατιού, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επικράτηση των συνταγματαρχών, φάνηκε ανέτοιμος και κουρασμένος για νέους αγώνες.

Όπως είναι γνωστό, ο λαός είχε βγει εκατοντάδες φορές στους δρόμους με αφορμή τα Ιουλιανά και τα παιχνίδια του ξένου παράγοντα, του παλατιού, ορισμένων πολιτικών, την αστυνομοκρατία, αλλά και την πεποίθησή του ότι οι επερχόμενες εκλογές θα έδιναν τη λύση, θα έβγαινε μία δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και θα έβαζαν στην άκρη όλους αυτούς που κινιόντουσαν στο ημίφως και σε σαλόνια μακριά από τη λαϊκή βούληση.

Έτσι χρειάστηκαν γεμάτα εφτά χρόνια για να φτάσουμε στη μεγάλη εξέγερση του Πολυτεχνείου, καθώς οι ανώτατες σχολές ήταν ένας χώρος όπου υπήρξε δραστηριότητα, έστω και πρόχειρη ή χωρίς συντονισμό, από τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας. Κατά τη διάρκεια του 1972 σημειώθηκαν πολλές φοιτητικές κινητοποιήσεις, αποχές, διαμαρτυρίες, ενώ αφετηρία για τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου αποτελεί η κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973 και η διαδήλωση του Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου. Η αντίστροφη μέτρηση για την εξέγερση ξεκίνησε στις 14 Φεβρουαρίου του 1973, όταν οι φοιτητές της Αθήνας ξεσηκώθηκαν ζητώντας την κατάργηση του Ν. 1347, ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.

Ημέρες Εξέγερσης – Ημέρα πρώτη – Τετάρτη 14/11/73

Το πρωί της Τετάρτης 14 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκαν Γενικές Συνελεύσεις φοιτητικών συλλόγων, για να συζητηθεί το θέμα των φοιτητικών εκλογών, ενώ το μεσημέρι στη Νομική Σχολή, όπου είχαν συγκεντρωθεί φοιτητές, έγινε γνωστό ότι στο Πολυτεχνείο υπήρχε ένταση μεταξύ φοιτητών και αστυνομικών και πως υπάρχουν τραυματίες, από χτυπήματα των οργάνων της τάξης.
Άμεσα ξεκίνησε διαδήλωση με προορισμό το Πολυτεχνείο από περίπου 1.500 φοιτητές μέσω της Σόλωνος όπου τους περίμεναν αστυνομικές δυνάμεις. Έγιναν συγκρούσεις και τελικά οι διαδηλωτές ενώθηκαν με τους φοιτητές του Πολυτεχνείου.

Το απόγευμα, έφτασε στο Πολυτεχνείο εισαγγελέας, ο οποίος ενημέρωσε τους φοιτητές ότι μπορούν να διαδηλώσουν και μετά να διαλυθούν ήσυχα, ενώ ταυτόχρονα αποχωρούσαν οι αστυνομικοί που είχαν κυκλώσει το κτίριο. Η κατάληψη συνεχίστηκε και οι φοιτητές ενώθηκαν με συγκεντρωμένους πολίτες που κατέφθαναν από πολλά σημεία της πρωτεύουσας. Έξω από το Πολυτεχνείο, στην Πατησίων, εκατοντάδες πολίτες και φοιτητές φώναζαν συνθήματα όπως «Κάτω η χούντα», «Θάνατος στην τυραννία», «Επανάσταση Λαέ» κ.α.

Νωρίς το βράδυ οι συγκεντρωμένοι είχαν τουλάχιστον τριπλασιαστεί, καθώς άρχισαν να συρρέουν αρκετοί εργάτες, υπάλληλοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, ενώ τότε έκαναν την εμφάνισή τους και οι πρώτες χειρόγραφες προκηρύξεις, που μοιράζονταν σε περαστικούς και αυτοκίνητα που διέσχιζαν την Πατησίων. Μετά τις 9 το βράδυ σταμάτησε η κυκλοφορία και διαδηλωτές ανέμιζαν σημαίες και έκαιγαν ομοιώματα του Παπαδόπουλου και σύμβολα της χούντας. Τα μεσάνυχτα, έκλεισαν οι πόρτες του Πολυτεχνείου, δημιουργήθηκαν επιτροπές περιφρούρησης, για το φόβο διείσδυσης προβοκατόρων στο χώρο, συγκροτήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή και άρχισε η προετοιμασία του ραδιοφωνικού σταθμού, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέγερση. Ο ραδιοφωνικός σταθμός άρχισε να λειτουργεί αρχικά στο κτήριο του Χημικού και αργότερα στο κτίριο των Μηχανολόγων, ενώ στο Πολυτεχνείο εγκαταστάθηκαν πολύγραφοι, που δούλευαν συνεχώς, για να πληροφορούν τους φοιτητές και να υπάρχει ένας δίαυλος επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο.

Δεύτερη Μέρα- Πέμπτη 15/11/73

Τις πρώτες πρωινές ώρες πραγματοποιήθηκε νέα συνέλευση, στην οποία μετείχαν και πολλοί εργάτες και εργαζόμενοι, προκειμένου να βγει μια διακήρυξη που θα μοιραζόταν το πρωί σε εργοστάσια και χώρους που συγκεντρώνονταν εργάτες, ενώ εξελέγη και μία προσωρινή επιτροπή.
Με το ξημέρωμα ακούστηκαν τα πρώτα συνθήματα και λίγο μετά τις 9 το πρωί άνοιξαν οι πύλες του Πολυτεχνείου.

Άρχισαν να συγκεντρώνονται τρόφιμα, χρήματα, τσιγάρα και διάφορα άλλα είδη χρήσιμα για την κατάληψη. Ενθουσιασμός επικρατούσε μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Πρόσωπα χαμογελαστά που έκαναν το σήμα της νίκης. Το απόγευμα, έσπασε ο κλοιός των αστυνομικών και στο Πολυτεχνείο μπήκαν πολλοί μαθητές -κυρίως τεχνικών σχολών- αλλά και νέοι εργαζόμενοι. Το τυραννικό καθεστώς έστειλε δικούς του ανθρώπους, μυστικούς αστυνομικούς, ρουφιάνους, προβοκάτορες, παρακρατικούς να ανακατευθούν με το πλήθος που συνέρρεε στο Πολυτεχνείο.

Ημέρα τρίτη – Παρασκευή 16/11/73

Το πλήθος που συνέρρευσε, τα μηνύματα συμπαράστασης από παντού, η υποστήριξη του κόσμου, ο ερχομός των αγροτών- κυρίως από τα Μέγαρα, όπου είχε ξεκινήσει αγώνας ενάντια στις απαλλοτριώσεις της γης από τη χούντα, η δυναμική που είχαν δώσει οι συγκεντρωμένοι εργάτες με τις συνελεύσεις τους, μετέτρεψαν το ξεσήκωμα των φοιτητών σε γενική εξέγερση. Πολλά γυμνάσια δεν λειτούργησαν, καθώς οι θερμόαιμοι μαθητές τους βρέθηκαν δίπλα στους φοιτητές.

Ακολούθησε μαζική είσοδος κόσμου στο Πολυτεχνείο και τα μεσάνυχτα υπήρχαν τουλάχιστον 5.000 άτομα μέσα στο κτίριο, ενώ έξω απ΄ αυτό διαδήλωναν εκατοντάδες πολίτες.

Τις πρώτες πρωινές ώρες μπήκαν στο Πολυτεχνείο 25 δημοσιογράφοι ελληνικών εφημερίδων και ανταποκριτές ξένων πρακτορείων, για να συναντηθούν με τη Συντονιστική Επιτροπή. Δεν τους επετράπη να βγάλουν φωτογραφίες στη διάρκεια της συνέντευξης, για ευνόητους λόγους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι φοιτητές και ο υπόλοιπος λαός που συμμετείχε στην εξέγερση δεν έκρυβαν το πρόσωπό τους παρότι γνώριζαν τους κινδύνους να αναγνωριστούν από την αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες. Όπως έλεγαν ρεπόρτερ της εποχής, έβλεπαν στα πρόσωπα των νέων ό,τι ωραιότερο είχε να δείξει η Ελλάδα. Νέοι, φοιτητές, μαθητές, εργάτες, υπάλληλοι, άνεργοι, αγρότες, όλοι, παιδιά αστικών οικογενειών ή από τις φτωχότερες γειτονιές της Αθήνας, ενωμένοι έτοιμοι να θυσιάσουν τα νιάτα τους για Ελευθερία, Εθνική Ανεξαρτησία.

Το πρωί πλέον είχε συγκεντρωθεί ένα τεράστιο πλήθος κόσμου έξω από το Πολυτεχνείο, ενώ οι μαθητές έκαναν και την πρώτη τους συνέλευση, στην οποία αποφασίστηκε γενική απεργία σε όλα τα γυμνάσια για την επόμενη ημέρα. Το απόγευμα ξεκίνησαν και οι πρώτες συγκρούσεις με την αστυνομία, ενώ τα δακρυγόνα έπεφταν σαν βροχή. Πολλοί διαδηλωτές τραυματίστηκαν και μεταφέρθηκαν εντός του Πολυτεχνείου. Μέσω του ραδιοσταθμού άρχισαν οι εκκλήσεις για φάρμακα, ιατρικά υλικά, γιατρούς, ασθενοφόρα, ότι μπορούσε να βοηθήσει τους τραυματίες, αλλά και αυτούς που υπέφεραν από τα δακρυγόνα.

Το βράδυ στήθηκαν τα πρώτα οδοφράγματα κοντά στο Πολυτεχνείο, με αυτοκίνητα, τρόλεϊ, λεωφορεία, ενώ διαδηλωτές πολιόρκησαν τη Νομαρχία Αττικής και υπουργεία που βρίσκονταν κοντά στο Πολυτεχνείο. Στις 9.30 το βράδυ, με απόφαση της Αστυνομίας απαγορεύτηκε η κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας. Λίγο μετά εμφανίστηκαν τα πρώτα τεθωρακισμένα της Αστυνομίας, ρίχνοντας δακρυγόνα στους διαδηλωτές, αλλά και εντός του Πολυτεχνείου. Οι διαδηλωτές απάντησαν ανάβοντας φωτιές (για τα δακρυγόνα) και με κάποιες βόμβες μολότοφ.

Ασθενοφόρα του Ερυθρού Σταυρού έμπαιναν στο Πολυτεχνείο για να παραλάβουν σοβαρά τραυματίες, ενώ ο ραδιοσταθμός καλούσε το λαό σε συμπαράσταση. Αργά τη νύχτα άρχισαν να πέφτουν και οι πρώτοι πυροβολισμοί.

Ημέρα τέταρτη – Σάββατο 17/11/73

Τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 17 Νοέμβρη, από το Γουδί ξεκίνησαν οι πρώτες φάλαγγες αρμάτων μάχης με κατεύθυνση την Πατησίων, όπου εκεί και στους γύρω δρόμους γίνονταν μάχες. Τανκς έκαναν την εμφάνισή τους λίγο μετά τη 1 στην οδό Πατησίων, ενώ στρατιωτικοί, στρατιώτες, αστυνομικοί και παρακρατικοί άρχισαν να περικυκλώνουν το Πολυτεχνείο. Οι διαδηλωτές άρχισαν να υποχωρούν.

Ελεύθεροι σκοπευτές πήραν θέση γύρω από το Πολυτεχνείο. Από το ραδιοφωνικό σταθμό απευθυνόταν έκκληση προς τους στρατιώτες. Η Αθήνα αντηχούσε “Είμαστε άοπλοι- είμαστε άοπλοι και άλλα συνθήματα.

Τρία άρματα προχώρησαν από την Αβέρωφ και σταμάτησαν μπροστά από την πόρτα του Πολυτεχνείου στην Πατησίων. Όλος ο δρόμος απέναντι από την κεντρική πύλη γέμισε αστυνομικούς. Λίγο πριν τις 3, άρχισαν κάποιες διαπραγματεύσεις με τους συγκεντρωμένους μέσα στο Πολυτεχνείο, ενώ κατέφθαναν και άλλα τανκς. Λίγα λεπτά πριν τις 3 ένα τανκς, που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική Πύλη στην Πατησίων, οπισθοχώρησε μερικά μέτρα και μετά γκάζωσε πέφτοντας πάνω στην πύλη, την οποία γκρέμισε και μαζί καταπλάκωσε πολλά κορμιά νέων ανθρώπων.

Αυτή η συγκλονιστική στιγμή της σύγχρονης ιστορίας του τόπου ευτυχώς καταγράφηκε από τον φωτορεπόρτερ Τέλη Σαρρηκώστα. Ο ίδιος είπε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για εκείνες τις στιγμές:

«Η εισβολή του τανκς στο Πολυτεχνείο ήταν τόσο ξαφνική που με έπιασε κι εμένα εξ απήνης. Δεν περίμενα να εισβάλει. Αντιθέτως, όταν γύρισε την κάννη του κανονιού προς τα πίσω και κάνοντας όπισθεν πηγαίνοντας στο απέναντι πεζοδρόμιο, νόμιζα ότι πήρε εντολή να αποχωρήσει από το σημείο. Αυτός, όμως, είχε πάρει εντολή να χτυπήσει με όση δύναμη διέθετε το άρμα, πέφτοντας πάνω στην κύρια είσοδο και στα παιδιά που ήταν κρεμασμένα πάνω στα κάγκελα της κεντρικής πύλης. Πρόλαβα και τράβηξα τρία καρέ…»

Μετά την εισβολή του τανκς αστυνομικοί, λοκατζήδες, Εσατζήδες και παρακρατικοί με γκλοπ και ακόμη μεγαλύτερα στυλιάρια στα χέρια μπήκαν στο Πολυτεχνείο χτυπώντας ανελέητα όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Μετά από ολιγόλεπτες συγκρούσεις, οι εξεγερμένοι συνελήφθησαν και βγήκαν με τα χέρια ψηλά με τη συνοδεία λοκατζήδων. Ωστόσο, οι συγκρούσεις συνεχίζονταν στους γύρω δρόμους του Πολυτεχνείου. Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση της αστυνομίας στις 17 Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα. Μετά τη μεταπολίτευση, όμως, αξιωματικοί της αστυνομίας ανακρινόμενοι ομολόγησαν ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2.400 άτομα. Όσον αφορά τους νεκρούς στοιχεία μιλούσαν για 43 άτομα.

Στην ανάκριση που διενεργήθηκε το 1975 εναντίον των πρωταίτιων της καταστολής εντοπίστηκαν 21 περιπτώσεις θανάσιμου τραυματισμού, ενώ κατά το Εθνικό Ίδρυμα Έρευνας οι νεκροί ήταν 24, αν και υπάρχουν περιπτώσεις δολοφονίας που δεν συνδέθηκαν με το Πολυτεχνείο.

Η Αθήνα το πρωινό της 17ης Νοέμβρη και ειδικά, περιοχές κοντά στο Πολυτεχνείο, έδειχνε τα σημάδια μιας αιματοβαμμένης μάχης. Οι φωνές και τα ουρλιαχτά των λαβωμένων φοιτητών ακόμη αντηχούσαν στους έρημους από νιάτα δρόμους. Τώρα στο Πολυτεχνείο, στους γύρω δρόμους, υπήρχαν μόνο ένστολοι και αξιωματούχοι της χούντας που προσπαθούσαν με τις μάνικες να ξεπλύνουν τα αίματα, τα συνθήματα στους τοίχους, την ιστορία.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ