Πώς οι Bill και Melinda Gates θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο

Ήταν Μάρτιος του 2018 και για άλλη μία φορά ο Bill Gates βρισκόταν πάνω στο βάθρο του ομιλητή. Τους προηγούμενους μήνες έδινε τη μία ομιλία μετά την άλλη: στο Σαν Φρανσίσκο είχε προτρέψει τους φαρμακοποιούς να επικεντρωθούν σε ασθένειες που πλήττουν τόσο τους φτωχούς όσο και τους πλούσιους· στο Άντρα Πραντές της Ινδίας είχε τονίσει την αξία των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων· στο Άμπου Ντάμπι είχε ενθαρρύνει τον πρίγκιπα-διάδοχο του θρόνου και άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας να συνεχίσουν να στηρίζουν οικονομικά παγκόσμιες πρωτοβουλίες στον τομέα της υγείας· και στο Κλίβελαντ είχε προωθήσει τις επενδύσεις σε καλύτερα σχολεία.

Τώρα ο τρίτος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο και γνωστός υποστηρικτής των φτωχών βρισκόταν στην Αμπούζα της Νιγηρίας μιλώντας για το ίδιο θέμα που συνέδεε όλες αυτές τις ομιλίες: την ανάγκη επένδυσης στο «ανθρώπινο κεφάλαιο». Μεταξύ αυτών που συγκεντρώθηκαν στο συνεδριακό κέντρο, στη σκιά της προεδρικής βίλας του Aso Rock, ήταν ο ίδιος ο Νιγηριανός Πρόεδρος, Muhammadu Buhari, και πλήθος βουλευτών, μελών του υπουργικού συμβουλίου και επιχειρηματιών, οι οποίοι είχαν σπεύσει να ακούσουν έναν άνθρωπο που μέχρι τότε είχε δωρίσει στη χώρα 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια μέσω του ομώνυμου ιδρύματός του.

Δύο μήνες νωρίτερα, το Ίδρυμα Bill & Melinda Gates είχε προβεί στο ασυνήθιστο βήμα να απορροφήσει ένα IOU ύψους 76 εκατομμυρίων δολαρίων που η Νιγηρία όφειλε στην Ιαπωνία για χρήματα που η Νιγηρία είχε δανειστεί για να χρηματοδοτήσει μια προσπάθεια εξάλειψης της πολιομυελίτιδας. Η πρόοδος ήταν εντυπωσιακή. Το 2012 η ​​χώρα είχε πάνω από το ήμισυ των παγκόσμιων κρουσμάτων αυτής της παραλυτικής ασθένειας· ο αριθμός αυτός έκτοτε έχει πέσει στο μηδέν.

Όμως, ο Gates δεν ήταν εκεί για να χαϊδέψει αυτιά… Το αντίθετο: για να πει στους οικοδεσπότες του ότι η χώρα τους, η πλουσιότερη και πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής με 190 εκατομμύρια κατοίκους, βρισκόταν στο χείλος του γκρεμού. Η χώρα αντιμετώπιζε μια «επιδημία χρόνιου υποσιτισμού», με ένα στα τρία παιδιά να είναι χρόνια υποσιτισμένο, είπε ο Gates. Η Νιγηρία είχε το τέταρτο χειρότερο ποσοστό μητρικής θνησιμότητας στον πλανήτη, κάτι που την καθιστούσε «ένα από τα πιο επικίνδυνα μέρη στον κόσμο για να γεννήσει κάποια γυναίκα». Περισσότερα από τα μισά παιδιά που ζούσαν στην ύπαιθρο δεν μπορούσαν να διαβάσουν ή να γράψουν. Το σύστημα πρωτοβάθμιας περίθαλψης ήταν «διαλυμένο».

Η σκληρή ομιλία δεν έλεγε να τελειώσει. Με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, η πλούσια σε πετρέλαιο Νιγηρία «προσέγγιζε γρήγορα τις χώρες ανώτερου μεσαίου εισοδήματος όπως η Βραζιλία, η Κίνα και το Μεξικό» ανέφερε ο Gates. Αλλά βάσει όλων των μεγεθών, συνέχιζε να μοιάζει με μια φτωχή χώρα: Το προσδόκιμο ζωής ήταν μόλις 53 χρόνια –εννέα χρόνια χαμηλότερο, κατά μέσο όρο, από εκείνο των φτωχών γειτόνων στην υποσαχάρια Αφρική. Η Νιγηρία όδευε προς ένα επικίνδυνο μέλλον– αν δεν άλλαζε πορεία και δεν άρχιζε να επενδύει στην υγεία, την εκπαίδευση και τις οικονομικές ευκαιρίες του λαού της.

«Μπορεί να μην είναι ευγενικό να μιλάω τόσο απότομα όταν πάντα εσείς ήσασταν τόσο ευγενικοί με μένα» ανέφερε ο Gates στη συνάντηση, αφήνοντας στην άκρη τη γραπτή ομιλία του. Όμως, όπως εξήγησε, «εφάρμοζε ένα μάθημα» που είχε μάθει από τον Νιγηριανό επιχειρηματία και συνάδελφό του δισεκατομμυριούχο Aliko Dangote, ο οποίος του είχε πει: «Δεν πέτυχα προσπαθώντας να πουλήσω σακιά με τσιμέντο που δεν είχα». Και από αυτό ο Gates είχε συμπεράνει ότι, «αν και μπορεί να είναι ευκολότερο να είσαι ευγενικός, είναι σημαντικό να αντιμετωπίζεις τα δεδομένα για να προοδεύεις».

Ήταν μια ομιλία που αναστάτωσε την κυβέρνηση, σύμφωνα με τα εξώφυλλα των εφημερίδων της επόμενης ημέρας. Και αυτή η ομιλία μπορούσε να έχει δοθεί μόνο από τον Bill Gates, λέει ο Ngozi Okonjo-Iweala, πρόεδρος της GAVI, της διεθνούς συμμαχίας υπέρ των εμβολίων, ο οποίος δύο φορές υπηρέτησε ως υπουργός Οικονομικών της Νιγηρίας. Πριν από χρόνια, όταν ο Gates ήταν διευθύνων σύμβουλος της Microsoft, της εταιρείας που είχε συνιδρύσει με τον Paul Allen το 1975, δεν είχε κανένα πρόβλημα να μιλήσει με ευθύτητα σε κυβερνητικά στελέχη όταν π.χ. η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε στραφεί κατά της εταιρείας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας. Ο Gates μετά τη Microsoft παρέμενε απροκάλυπτα ειλικρινής. «Είναι ενδεικτικό ότι μίλησε έτσι στη Νιγηρία, χωρίς να μασήσει τα λόγια του» λέει ο Okonjo-Iweala. Όμως, πλέον η ειλικρίνεια είχε αναμειχθεί με κάτι άλλο: μια αίσθηση του σκοπού – ένα είδος πάθους.

Αυτή είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται αρκετά στις μέρες μας για να περιγραφεί ο 63χρονος Bill Gates, ο οποίος στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα παρουσιαζόταν συχνά ως ένα σκληρό –και μερικές φορές άψυχο– εταιρικό αρπακτικό. Ο Ray Chambers, ένας επιφανής Αμερικανός φιλάνθρωπος ο οποίος είναι σήμερα πρέσβης Παγκόσμιας Στρατηγικής της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας και που επί σειρά ετών ήταν ειδικός απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για την ελονοσία, υποστηρίζει ότι «το πάθος του Gates για το αντικείμενο» (η παγκόσμια υγεία) «και η συμπόνια του για το θύμα» είναι εξίσου εντυπωσιακά. Η ιατρός Helene Gayle, η οποία πέρασε πέντε χρόνια στο Ίδρυμα Gates επιβλέποντας τα προγράμματα HIV, φυματίωσης και αναπαραγωγικής υγείας και σήμερα είναι διευθύνουσα σύμβουλος του The Chicago Community Trust, διακρίνει τη λέξη «αποφασισμένος» πριν την πει: «Αλλά η λέξη αυτή ακούγεται πεζή. Είναι κάπου ανάμεσα στο αποφασισμένος και το παθιασμένος. Θέλω να πω ότι αυτός ο τύπος βρίσκεται σε μια αποστολή και είναι ασταμάτητος – αυτή είναι η σωστή λέξη».

Και αν αναρωτιέστε τι τροφοδοτεί αυτόν τον ζήλο, η απάντηση ίσως βρίσκεται στο άλλο όνομα που βρίσκεται στον τίτλο του ιδρύματός του: Melinda Gates. Εάν η υπερδύναμη του Bill λέει την αλήθεια στους ισχυρούς, η Melinda ακούει την αλήθεια των αδύναμων και, στη συνέχεια, εσωτερικεύει και μοιράζεται αυτήν τη μυστική, συχνά βίαια καταπιεσμένη σοφία. Μπορεί να είναι μια ήρεμη ακροάτρια, αλλά η φωνή της επιβάλλεται σαν καμπάνα εκκλησίας. Όσοι τη γνωρίζουν, πάντως, λένε ότι το μεγάλο ταλέντο της είναι η ικανότητά της να ακούει.

Η Gayle θυμάται ένα ταξίδι με τη Melinda και τον Bill στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στην Ινδία, όπου συνάντησαν μια ομάδα που έχει πληγεί ιδιαίτερα από τον ιό HIV (γυναίκες στη βιομηχανία του σεξ). Η Melinda, όπως συμβαίνει συχνά, καθόταν στο πάτωμα μαζί με τις γυναίκες και άκουγε. «Πολλές από αυτές τις γυναίκες είχαν στιγματιστεί στις κοινότητές τους», θυμάται η Gayle, «και το να έχουν τη Melinda να ακούει τις ιστορίες τους και τις ζωές που είχαν, ενώ είχαν καταλήξει να ανταλλάσσουν το σεξ με την επιβίωσή τους, και να έρχονται άνθρωποι από το εξωτερικό και να ακούν τις ιστορίες τους, να είναι πρόθυμοι να τις αγκαλιάσουν και να τις αντιμετωπίζουν σαν ανθρώπινα όντα με την ίδια αξία ήταν μια πολύ συγκινητική στιγμή» λέει.

Στη Μοζαμβίκη ήταν το ίδιο. Οι Gates ταξίδεψαν σε μια απομακρυσμένη αγροτική περιοχή και συζήτησαν με γυναίκες για τις επιθυμίες τους, για τα παιδιά τους, αλλά «και τους φόβους τους ότι δεν θα ήταν σε θέση να προσφέρουν στα παιδιά τους και να τα φροντίσουν» αναφέρει η Gayle. «Και η Melinda καθόταν κάτω και μιλούσε ως γυναίκα προς γυναίκα για τα πράγματα που απασχολούν τις μητέρες. Έχει αυτή την αξιοσημείωτη ικανότητα να επικοινωνεί με όλους».
Ο Raj Shah, διευθύνων σύμβουλος του Ιδρύματος Rockefeller, εργάστηκε επίσης στο Ίδρυμα Gates, ταξιδεύοντας συχνά με τους ιδρυτές του. Ωστόσο υπάρχει ένα ταξίδι που ο ίδιος ξεχωρίζει: στο Μπαγκλαντές τον Δεκέμβριο του 2005. Η κυβέρνηση είχε βάλει τα δυνατά της να καλωσορίσει το διάσημο ζευγάρι στην Ντάκα, βάζοντας τα πρόσωπά τους σε γιγαντιαίες πινακίδες κατά μήκος της εθνικής οδού από το αεροδρόμιο. Οι Gates, όμως, ήθελαν απλώς να επισκεφθούν το διαβόητο Διεθνές Κέντρο για την Έρευνα για τη Διάρροια – ή, όπως το ονόμαζαν όλοι, το «νοσοκομείο για τη χολέρα».

Το νοσοκομείο, το οποίο ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1960, είναι κορυφαίο κέντρο έρευνας πάνω στους τρόπους με τους οποίους τα παιδιά με διάρροια μπορούν να βοηθηθούν για να επιβιώσουν. «Εκείνη την περίοδο», θυμάται ο Shah, «υπήρχε μια επιδημία χολέρας. Και δεν ξέρω αν έχετε δει ποτέ μια κούνια χολέρας, αλλά είναι ανυψωμένη με μια τρύπα στη μέση». Σε κάθε κούνια βρισκόταν ένα παιδί. «Τα παιδιά έχουν συνεχώς διάρροια» λέει ο Shah. «Και οι μητέρες κάθονται δίπλα τους και τους δίνουν συνεχώς από το στόμα ένα μείγμα από υγρά, άλατα, καθαρισμένο νερό και άλλους ηλεκτρολύτες». Αυτό το ORS, όπως ονομάζεται, αποτρέπει την αφυδάτωση και τον θάνατο του παιδιού κατά τη διάρκεια του διαρροϊκού επεισοδίου.

Η Melinda κάθισε δίπλα σε μια μητέρα και άρχισε να τη βοηθά να ταΐσει το παιδί της, καθώς οι δύο γυναίκες, η μία γεννημένη στην Ντάκα και η άλλη σε ένα μεσοαστικό σπίτι στο Dallas, μιλούσαν μέσω ενός μεταφραστή για το τι έτρωγαν για δείπνο. Ήταν μια στιγμή που ο Shah συνειδητοποίησε ότι η Melinda μπορούσε να συνδεθεί με οποιονδήποτε. Ο ίδιος σημειώνει: «Τη θυμάμαι να λέει “η οικογένειά μου έτρωγε και εκείνη ρύζι και φασόλια!”. Είναι ακριβώς αυτό: Οι άνθρωποι συνδέονται μαζί της με έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο».

Για να κατανοήσει κάποιος τι συμβαίνει όταν μια ασταμάτητη δύναμη συναντά ένα ανθρώπινο ον με βαθιά ενσυναίσθηση, αρκεί να παρατηρήσει την επίδραση του Ιδρύματος Bill & Melinda Gates.

Από τον Ιανουάριο του 1995 μέχρι τα τέλη του 2017 το συγκεκριμένο φιλανθρωπικό ίδρυμα (μαζί με προηγούμενα ιδρύματα της οικογένειας Gates που συγχωνεύθηκαν στο Ίδρυμα Bill & Melinda Gates το 2000) διέθεσε το ποσό των 45,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. (Όταν ρώτησα το ίδρυμα εάν μπορούσαν να μου στείλουν μια αναφορά με κάθε επιχορήγηση που έχει πραγματοποιήσει από την αρχή, πήρα πίσω ένα υπολογιστικό φύλλο με 41.487 γραμμές.)

Αυτά τα 45 δισεκατομμύρια δολάρια έστησαν και στη συνέχεια υποστήριξαν κάτι που ειδικοί απ’ όλο τον κόσμο στον τομέα της υγείας αναγνωρίζουν ευρέως ως δύο από τις πιο επιτυχημένες διεθνείς συμπράξεις ιδιωτικού-δημόσιου τομέα που έχουν γίνει ποτέ. Η πρώτη, με την επωνυμία GAVI, βοήθησε τις αναπτυσσόμενες χώρες να εμβολιάσουν 700 εκατομμύρια παιδιά για ασθένειες που μπορούν να προληφθούν. Η δεύτερη είναι το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας.

Το ταμείο, μέσω των δικών του κοινοτικών συνεργασιών, έχει εφοδιάσει περισσότερα από 17 εκατομμύρια άτομα με θεραπευτική αγωγή για τον ιό HIV, έχει φροντίσει πέντε εκατομμύρια ανθρώπους που πάσχουν από φυματίωση, και έχει αντιμετωπίσει περισσότερα από 100 εκατομμύρια κρούσματα ελονοσίας μόνο το 2017. (Εκτός από τις εθνικές κυβερνήσεις, το ίδρυμα είναι επίσης ο μεγαλύτερος δωρητής στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.) Τα χρήματα του Gates που δόθηκαν μέσω της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας για την Εξάλειψη της Πολιομυελίτιδας βοήθησαν, ώστε αυτή η φοβερή παραλυτική ασθένεια να είναι ένα βήμα προτού εξαλειφθεί. Σε μόνο δύο χώρες στη γη, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, παραμένει ενεργός ο ιός της πολιομυελίτιδας. Το 1988 η ασθένεια εντοπιζόταν σε 125 χώρες.

Η προσπάθεια εξάλειψης της πολιομυελίτιδας είναι, όπως σχεδόν όλες οι προσπάθειες του ιδρύματος, εξελιγμένη και βασισμένη σε δεδομένα. Οι «κυνηγοί της ασθένειας που χρηματοδοτούνται από το Ίδρυμα Gates εξερευνούν τα συστήματα αποχέτευσης σε περιοχές με περιστατικά για να δουν εάν υπάρχει ο ιός της πολιομυελίτιδας και χρησιμοποιούν ψηφιακά δορυφορικά δεδομένα για να καταλάβουν πόσα παιδιά βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή και, συνεπώς, πόσες ομάδες εμβολιασμού πρέπει να πάνε εκεί.

Το ίδρυμα έχει δαπανήσει μέχρι σήμερα περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο δολάρια για να μειώσει την καταστρεπτική δράση των παραμελημένων τροπικών νόσων που μπορούν να προκαλέσουν τα πάντα: από τύφλωση και αναιμία μέχρι ανεξέλεγκτο πρήξιμο των άκρων. Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, οι τροπικές νόσοι συνεχίζουν να πλήττουν το ένα έβδομο του πληθυσμού της γης. Το ίδρυμα έχει ενισχύσει τα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στις αναπτυσσόμενες χώρες και έχει εισαγάγει καινοτομίες στη γεωργία. (Όπως έχει γράψει ο Bill σε ανάρτηση στο ιστολόγιό του, «ποτέ δεν έκρυψα το πάθος μου για τα λιπάσματα».)

Το ίδρυμα ξεκίνησε μια συζήτηση στις ΗΠΑ σχετικά με τη μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης, η οποία υποστηρίζεται από ερευνητικά στοιχεία αλλά και από δολάρια (300 εκατομμύρια δολάρια ετησίως πηγαίνουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα μαθητών δημοτικού και σε άλλες σχετικές επιμορφωτικές δράσεις). Οι Gates έχουν αλλάξει ακόμη και τη φύση και την κλίμακα της οικογενειακής φιλανθρωπίας, συνεργαζόμενοι με τον Warren Buffett το 2010, για να πείσουν άλλους δισεκατομμυριούχους να δίνουν τα μισά ή και περισσότερα από τα χρήματά τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους ή μετά θάνατον. Σήμερα σχεδόν 200 οικογένειες έχουν προσχωρήσει στην εύστοχα ονομαζόμενη «Δέσμευση Προσφοράς».

«Καθεμία από τις ενέργειές τους έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα» λέει ο Warren Buffett σε τηλεφωνική συνέντευξη που μας έδωσε σχετικά με το ζεύγος Gates, του οποίου είναι στενός φίλος εδώ και δεκαετίες. Η δική του περιουσία έγινε μέρος αυτής της… εξίσωσης, καθώς έδωσε 500.000 μετοχές τύπου Β’ της Berkshire Hathaway στο Ίδρυμα Gates – ένα δώρο αξίας περίπου 1,6 δισ. δολαρίων σε τιμές εκείνης της περιόδου.

Αλλά η επίδραση του Bill και της Melinda Gates δεν οφείλεται μόνο στα χρήματα. Ο Buffett επιστρέφει στην προηγούμενη σκέψη του: «Οι δυο τους έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα – οι δύο μαζί. Δρουν με ενότητα ως προς τον σκοπό και με διαφορετικότητα ως προς το στιλ» λέει. «Μόλις τώρα το σκέφτηκα αυτό και είναι αλήθεια».

«Είναι τόσο προσανατολισμένοι στα αποτελέσματα, που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν ιδέα για όλα τα πράγματα που δεν θα συνέβαιναν χωρίς αυτούς» λέει ο Bono, ο οποίος, όπως και οι Gates, είναι ένας ακούραστος υποστηρικτής της παγκόσμιας υγείας και οι εκστρατείες του (RED και ONE) έχουν λάβει χρηματοδότηση από το ζευγάρι. «Όσο καιρό τους γνωρίζω, το μόνο που τους ενδιαφέρει ως προς το εισόδημά τους είναι τα αποτελέσματα που μπορεί να παράγει για τους άλλους ώστε να αλλάξει η ζωή τους» προσθέτει. «Δεν ζητούν αναγνώριση· απλώς προχωρούν με αυτό. Εστησαν το σκηνικό, προσέλαβαν τον φωτογράφο, αλλά είναι τόσο επικεντρωμένοι στα αποτελέσματα, που μερικές φορές ξεχνούν να εμφανίζονται στη δική τους φωτογραφία».

Η δουλειά τους τα τελευταία 20 χρόνια έχει συμβάλει στον μετασχηματισμό της ζωής εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ θα επηρεάσει σίγουρα δισεκατομμύρια ανθρώπους εάν η έρευνα που χρηματοδοτούν τώρα βοηθήσει στην πρόληψη και τη θεραπεία του AIDS, της φυματίωσης, της ελονοσίας, των παραμελημένων τροπικών ασθενειών και της γρίπης. Θα βοηθήσει ακόμα περισσότερο εάν η δουλειά που κάνουν τώρα για να ενδυναμώσουν τις γυναίκες, να εξασφαλίσουν συνθήκες υγιεινής, να ενισχύσουν τη γεωργία και να βελτιώσουν την εκπαίδευση (καθώς και την πρόσβαση στην εκπαίδευση) ολοκληρωθεί. Για όλα αυτά, το Fortune επέλεξε τους Bill και Melinda Gates ως τους μεγαλύτερους παγκόσμιους ηγέτες για το 2019. Η επιλογή είναι ενιαία, αλλά η δύναμη της ηγεσίας τους είναι σίγουρα διττή.

Για να κατανοήσουμε πώς ηγούνται οι Gates βοηθά να σκεφτούμε τις τουαλέτες. Ελάχιστοι άνθρωποι στον πλανήτη ενθουσιάζονται μιλώντας για τουαλέτες περισσότερο απ’ ό,τι ο Bill Gates. Σε έναν κόσμο όπου έως και 4,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν «ασφαλώς διαχειριζόμενη αποχέτευση», σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, εκ των οποίων σχεδόν 900 εκατομμύρια (κυρίως αγροτικός πληθυσμός) εξακολουθούν να… κάνουν την ανάγκη τους στην ύπαιθρο, ένα ασφαλές οικονομικό και αυτόνομο σύστημα επεξεργασίας αποβλήτων που δεν απαιτεί ούτε τρεχούμενο νερό ούτε υπονόμους είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την οποιαδήποτε παρέμβαση στον τομέα της δημόσιας υγείας.

Για να τονίσει το σημείο αυτό, ο Bill πέταξε μέχρι το Πεκίνο τον περασμένο Νοέμβριο για την έκθεση Reinvented Toilet Expo. Πλάι του, σε ένα μικρότερο βάθρο, υπήρχε ένα βάζο με ανθρώπινα περιττώματα. «Αυτή η μικρή ποσότητα κοπράνων», είπε ο Gates, «θα μπορούσε να περιέχει έως και 200 ​​τρισεκατομμύρια κύτταρα ροταϊού, 20 δισεκατομμύρια βακτήρια σιγκέλλα και 100.000 αβγά παρασιτικών σκουληκιών». Παρά το γέλιο στο ακροατήριο, το δοχείο ήταν γεμάτο με θανάσιμο περιεχόμενο: Σε ένα μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου, για την ακρίβεια, είναι ένα όπλο μαζικής καταστροφής, όπως αποδεικνύεται από τις επιδημίες χολέρας, τύφου, δυσεντερίας, ηπατίτιδας και διάρροιας.

Στην έκθεση τουαλέτας παρουσιάστηκαν μια σειρά έξυπνων λύσεων (οι «σημαντικότερες εξελίξεις στην υγιεινή σε σχεδόν 200 χρόνια», όπως είπε ο Bill) και το Ίδρυμα Gates έχει βάλει μέχρι στιγμής 200 εκατομμύρια δολάρια για την ολοκλήρωση της προσπάθειας. Ωστόσο, όπως εξήγησαν ο Bill και η Melinda σε κοινή συνέντευξή τους στο Σιάτλ στα τέλη Μαρτίου, οι νέες τουαλέτες αντιπροσωπεύουν κάτι ακόμα πιο απελευθερωτικό. Σχετίζονται με την υγεία των κοριτσιών και των γυναικών και, εντέλει, με την οικονομική ισχυροποίησή τους. Στην υποσαχάρια Αφρική ένα στα δέκα κορίτσια σχολικής ηλικίας δεν πηγαίνει στο σχολείο κατά τη διάρκεια της έμμηνου ρύσης του, σύμφωνα με τη UNICEF, ενώ πολλά κορίτσια αποχωρούν μετά την έναρξη της έμμηνου ρήσης. «Σκεφτείτε τι σημαίνει για ένα παιδί να χάνει πέντε ή έξι ημέρες σχολείο, και πόσο πίσω μένει με τα μαθήματα» λέει η Melinda. Μερικές φορές αυτό που κρατά μια γυναίκα ή ένα κορίτσι μακριά από τα δημόσια αποχωρητήρια είναι η απειλή της βίας – και επειδή είναι συνήθως οι γυναίκες αυτές που παίρνουν τα παιδιά τους στην τουαλέτα, αυτό έχει ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα.

«Πρέπει να ενώσουμε με μια γραμμή όλα αυτά τα δεδομένα» λέει η ίδια. «Αν δεν το κάνουμε αυτό, αν απλώς κουβεντιάζουμε για τη σημασία της υγιεινής, αυτό σημαίνει ότι δεν κατανοούμε πλήρως τις χαμένες ευκαιρίες και προκλήσεις. Αυτό που έχουμε μάθει στη δουλειά μας είναι ότι πρέπει να μιλάς και για το ζήτημα του φύλου». Πράγματι, όπως ανακάλυψε η Melinda στα ταξίδια της εδώ και δύο δεκαετίες στον αναπτυσσόμενο κόσμο, σχεδόν σε όλα όσα τείνουν να περιορίσουν το ανθρώπινο κεφάλαιο υπάρχει μια σύνδεση με το φύλο. Αυτή η σύνδεση είναι ιδιαίτερα εμφανής στα δικαιώματα των γυναικών να αποφασίζουν αν και πότε θα παντρεύονται, και αν και πότε θα έχουν παιδιά. Και οι δύο αυτές επιλογές, σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου, έχουν αφαιρεθεί από τις γυναίκες, με καταστροφικές συνέπειες για τις ίδιες και τις επόμενες γενιές. Η Melinda, καθολική στο θρήσκευμα (πήρε απολυτήριο από καθολικό λύκειο θηλέων στο Ντάλας), έχει συναντήσει αντίσταση από κάποιους κύκλους όσον αφορά τις προσπάθειες οικογενειακού σχεδιασμού της, οι οποίες περιλαμβάνουν και την πρόσβαση των γυναικών στην αντισύλληψη. Όμως, όπως εξηγεί η Geeta Rao Gupta, ανώτερη συνεργάτις του UN Foundation στην Ουάσιγκτον, η στάση του ιδρύματος Gates απέναντι στον οικογενειακό προγραμματισμό αφορούσε, όπως συμβαίνει και με όλα τα πράγματα, «την κάλυψη μιας ανεκπλήρωτης ανάγκης».

Η προσπάθεια δεν αφορά το να πει κανείς στις γυναίκες στον αναπτυσσόμενο κόσμο να έχουν λιγότερα παιδιά, λέει η Rao Gupta: «Αφορά το ότι οι γυναίκες θέλουν να ελέγχουν οι ίδιες τη γονιμότητά τους. Ζητούν αντισύλληψη. Θέλουν να μπορούν να επιλέγουν τον αριθμό των παιδιών που θα έχουν και δεν διαθέτουν τα εργαλεία που είναι διαθέσιμα για μια τέτοια επιλογή». Η πλήρωση αυτού του κενού δεν αφορά μόνο την κατανόηση των κοινωνικών, πολιτιστικών ή θρησκευτικών φραγμών, όσο σημαντικών και αν είναι αυτοί. «Αυτό που βρήκε η Melinda ήταν ότι υπήρχαν εμπόδια στην προσφορά και στον τομέα της υλικοτεχνικής υποστήριξης για να φτάσουν τα αντισυλληπτικά στα χέρια των γυναικών. Έτσι, ακόμη και όταν οι κοινωνίες ήταν ανοιχτές σε αυτή την ιδέα, υπήρχαν προκλήσεις» λέει η Rao Gupta, η οποία ίδρυσε επίσης το 3D Program για κορίτσια και γυναίκες, το οποίο επικεντρώνεται στην οικονομική χειραφέτηση.

Υπήρχαν και άλλες έμφυλες διαστάσεις, όπως η σύνδεση των αναπαραγωγικών επιλογών με την εκπαίδευση και, στη συνέχεια, με την παιδική θνησιμότητα. Όταν πρόκειται για την επιβίωση παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών, λέει η διευθύνουσα σύμβουλος του Ιδρύματος Gates, Sue Desmond-Hellmann, η οποία είναι ιατρός και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, «ένας από τους καλύτερους προσδιοριστικούς παράγοντες της υγείας του παιδιού είναι το εκπαιδευτικό υπόβαθρο της μαμάς».

«Κι έτσι, όταν επενδύετε στην εκπαίδευση τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια, όπως ευτυχώς συμβαίνει στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, επενδύετε στο μέλλον αυτών των γυναικών ως μητέρων, και στην υγεία των παιδιών τους».

Η Melinda, η οποία έχει πτυχίο στην Επιστήμη των Υπολογιστών από το πανεπιστήμιο του Duke και μεταπτυχιακό στη Διοίκηση Επιχειρήσεων από τη σχολή Fuqua του Duke και που πέρασε τα επόμενα εννέα χρόνια στη Microsoft έχει μελετήσει προσεκτικά τα δεδομένα σχετικά με τους φραγμούς που βασίζονται στο φύλο. Και τα δεδομένα που δεν ήταν ήδη διαθέσιμα τα συνέλλεξε μέσω του ιδρύματός της. Αλλά, ως επί το πλείστον, η ίδια μαθαίνει μέσω της απευθείας επικοινωνίας, μέσα από ένα είδος ανθρώπινης ώσμωσης: ακούγοντας τις γυναίκες στις ομάδες αυτοβοήθειας στην Ινδία, και μιλώντας σε κορίτσια και μητέρες παντού, από το Μπαγκλαντές μέχρι την Ινδονησία. «Δεν ξεκινήσαμε έτσι ως ίδρυμα» λέει η Melinda. «Αλλά θα έλεγα ότι τα τελευταία έξι-επτά χρόνια έχουμε αρχίσει να μιλάμε για αυτή την έμφυλη διάσταση και έχουμε προβεί σε συγκεκριμένες επενδύσεις για να βεβαιωθούμε ότι το αντιμετωπίζουμε».

Η πολύπλοκη αλληλεπίδρασΗ μεταξύ φύλου, παγκόσμιας υγείας και ευκαιριών είναι επίσης το θέμα του βιβλίου της Melinda, The Moment of Lift (Η στιγμή της ανύψωσης), το οποίο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο. Οι ιστορίες του είναι συχνά ωμές και συγκινητικές. Αλλά το πραγματικό θέμα του, όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα που αφορούν τους Gates, είναι η αισιοδοξία: αυτό που ο Bill και η Melinda βλέπουν ως ατελείωτες ευκαιρίες για να διορθώσουν ό,τι καθηλώνει και να «έρθει η στιγμή της ανύψωσης για τα ανθρώπινα όντα», όπως γράφει η Melinda στο συγγραφικό εγχείρημά της.

«Η ανθρωπότητα έχει την τεράστια ικανότητα να καινοτομεί, να σκέφτεται και να βρίσκει τρόπους για να κάνει πράγματα. Κι αυτοί οι δύο λένε συνεχώς “Τι κάνουμε στη συνέχεια;”. Και νομίζω ότι όλο αυτό είναι τρομερά κομβικό και εμπνευσμένο» υποστηρίζει ο Peter Sands, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Standard Chartered, ο οποίος είναι σήμερα εκτελεστικός διευθυντής του Global Fund.

Και οι δύο Gates αναγνωρίζουν πόσο σημαντική είναι αυτή η φωτεινή άποψη για την αποστολή. Μάλιστα, φαίνεται να την εκμεταλλεύεται σχεδόν σε κάθε δημόσια ομιλία και παρουσίαση. «Η αισιοδοξία είναι θεμελιώδης για το έργο μας» λέει η Melinda κατά τη διάρκεια της συνέντευξής μας στο Σιάτλ. «Πρέπει να είμαστε σε θέση να βλέπουμε την πραγματικότητα, δηλαδή τι συμβαίνει στον κόσμο, και να τη γνωρίζουμε και να την ακούμε. Όμως, πρέπει να πιστεύουμε στη δυνατότητα βελτίωσης του κόσμου. Και πιστεύουμε ότι ο κόσμος θα βελτιωθεί επειδή πραγματικά βελτιώνεται».

Ένα παιδί που γεννιέται σήμερα έχει τις μισές πιθανότητες να πεθάνει πριν την ηλικία των 5 ετών, σε σύγκριση με ένα παιδί που γεννήθηκε το 2000, επισημαίνει η Melinda. Τα φτωχότερα μέρη του κόσμου είναι λιγότερο φτωχά απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν. «Και πρέπει να διατηρήσουμε αυτήν την πίστη στην πρόοδο και να βοηθήσουμε και άλλους να διατηρήσουν αυτή την πίστη, ώστε να έρθουν στο ταξίδι μαζί μας. Το ταξίδι στο οποίο είμαστε δεν είναι ένα σόλο ταξίδι. Πολλοί, πολλοί, πολλοί εταίροι πρέπει να βρεθούν στο τραπέζι για να δημιουργήσουν, για παράδειγμα, ένα νέο εμβόλιο ή μια νέα τεχνολογία που θα ωφελήσει όλους».

Ο Bill «εισβάλλει» στην κουβέντα: «Θα έλεγα ότι αυτό το είδος αισιοδοξίας είναι ιδιαίτερα σημαντικό τώρα που η εμπιστοσύνη σε διάφορους θεσμούς μειώνεται πολύ». «Πολλά από τα πράγματα που κάνουμε απαιτούν πολύ καιρό» λέει. «Θέλω να πω, εργαζόμαστε πάνω σε ένα εμβόλιο κατά του HIV για περισσότερα από 15 χρόνια και πιθανότατα θα απαιτηθούν άλλα 10 χρόνια πριν φτάσουμε εκεί, δηλαδή 25 χρόνια συνολικά. Η εξάλειψη της ελονοσίας, αν τα πράγματα πάνε καλά, βρίσκεται 20 χρόνια μακριά. Η προσπάθεια κατά της πολιομυελίτιδας ξεκίνησε το 1988. Δεν θα είμαστε έτοιμοι μέχρι το 2000. Ξέρεις, είναι ένα μακρύ ταξίδι». Είναι δύσκολο, όπως λέει, να πείσεις τους ανθρώπους να αφιερωθούν. «Η αισιοδοξία είναι κρίσιμη για να προσελκύσεις και να εμπλέξεις ανθρώπους».
«Ναι, πρέπει να πιστέψουμε σε αυτό που είναι δυνατό» προσθέτει η Melinda. «Δεν είναι μια αφελής αισιοδοξία· είναι μια ρεαλιστική αισιοδοξία. Προσπαθούμε να οραματιζόμαστε το μέλλον, όπως οι ηγέτες οραματίζονται το μέλλον μιας εταιρείας ή της αποστολής τους. Και για εμάς είναι μια αποστολή όλες οι ζωές να έχουν την ίδια αξία».

Γι’ αυτό και οι Gates εστιάζουν τόσο πολύ στην εύρεση εισφορών για το The Global Fund, μια προσπάθεια συγκέντρωσης κεφαλαίων που πραγματοποιείται τον Οκτώβριο, και στην οικονομική ενίσχυση του GAVI ύστερα. Αυτοί οι δύο θεσμοί είναι τα… τεντωμένα άκρα του Ιδρύματος Gates και το ζεύγος έχει ξοδέψει το περισσότερο φιλανθρωπικό χρήμα του υποστηρίζοντας προγράμματα υγειονομικών υπηρεσιών.

«Θα μπορούσαν να έχουν επιλέξει να κάνουν οτιδήποτε με τις ζωές τους» λέει ο Warren Buffett, προσθέτοντας: «Και οι δύο δαπανούν χρήματα και τεράστιο μέρος του χρόνου και της ενέργειάς τους σε όλο τον κόσμο για να κάνουν τη ζωή καλύτερη για τους ανθρώπους. Σκέψου το».

Το άρθρο δημοσιεύεται στο τεύχος του περιοδικού Fortune που κυκλοφορεί