Πώς η κυκλική οικονομία θα σώσει τον πλανήτη

των Πίτερ Λέισι και Γιάκομπ Ράτκβιστ*

Αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τους πόρους της Γης με τον σημερινό ρυθμό αύξησης, θα χρειαζόμαστε τρεις πλανήτες το 2050. Αλλά η αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο οργανώνουμε την παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση, καθώς και τα νέα τεχνολογικά και επιχειρηματικά μοντέλα που απαιτούνται, παρουσιάζουν μια από τις μεγαλύτερες επιχειρηματικές ευκαιρίες της επόμενης δεκαετίας.

Η βασική πρόκληση για την παγκόσμια οικονομία είναι η αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τον περιορισμό των πόρων. Εάν δεν γίνει τίποτα για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κατάστασης, η συνολική ζήτηση για αποθέματα πόρων που σπανίζουν (όπως η βιομάζα, η ενέργεια από ορυκτά καύσιμα, καθώς και πολλά μέταλλα) αναμένεται να φτάσει τους 130 δισεκατομμύρια τόνους έως το 2050. Αυτό σηματοδοτεί μια μεγάλη αύξηση από τα 50 δισεκατομμύρια τόνους που ήταν το 2014. Ακόμη και με μια αισιόδοξη πρόβλεψη για την τεχνολογική καινοτομία, η οικονομία είναι απίθανο να είναι σε θέση να παράγει περισσότερα από 80 δισεκατομμύρια τόνους, αφήνοντας ένα έλλειμμα περίπου 40 δισεκατομμύρια τόνων έως το 2050. Οι εν λόγω ελλείψεις θα εκθέσουν τις χώρες και τις επιχειρήσεις σε σημαντικούς κινδύνους. Στο σημείο αυτό μπαίνει στη συζήτηση η κυκλική οικονομία.

Η ιδέα πίσω από την κυκλική οικονομία είναι απλή: να κρατήσεις τους πόρους στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο της αξίας τους, εξαλείφοντας την ίδια την ιδέα των αποβλήτων και αφήνοντας «αρκετά για όλους για πάντα». Τα απόβλητα, στο πλαίσιο αυτό, είναι κάτι ευρύτερο από τα σκουπίδια. Ο όρος αναφέρεται επίσης στο προϊόν που βρίσκεται στο τέλος του κύκλου ζωής του, καθώς και στην τεράστια υπο-χρησιμοποίηση των προϊόντων και των στοιχείων ενεργητικού στις αγορές. Για παράδειγμα, ένα απορριφθέν προϊόν που δεν ανακυκλώνεται είναι ένα απόβλητο, αλλά το ίδιο είναι και η πρόωρη λήξη της διάρκειας ζωής ενός προϊόντος, ή η μη χρησιμοποίησή του. Ένα συνηθισμένο αυτοκίνητο, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται μόνο 5% έως 10% του χρόνου, ενώ έως και 80% των πραγμάτων που φυλάσσονται σε ένα τυπικό σπίτι χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά το μήνα.

Όμως, με το σωστό επιχειρηματικό μοντέλο, τα προϊόντα μπορούν να παραμείνουν στην οικονομία πολλές φορές περισσότερο από ό,τι σήμερα, και το ποσοστό χρησιμοποίησης των πάντων, από αυτοκίνητα έως καταναλωτικά αγαθά, θα μπορούσε να αυξηθεί μέχρι και δέκα φορές με τη χρήση καινοτόμων μοντέλων διαμοιρασμού. Αλλά τι σημαίνει αυτό για τις επιχειρήσεις;

Σκεφτείτε το. Υπάρχουν σχεδόν 200 εκατομμύρια χρήστες «έξυπνων» τηλεφώνων μόνο στις ΗΠΑ. Τα «έξυπνα» τηλέφωνα είναι πολύ εξελιγμένα προϊόντα που περιέχουν μια πληθώρα χημικών στοιχείων και μετάλλων. Όμως, η μέση διάρκεια ζωής ενός smartphone μειώνεται συνεχώς, καθώς η ταχύτητα της τεχνολογικής ανάπτυξης αυξάνεται. Τι θα συνέβαινε αν ένα smartphone σχεδιαζόταν με έναν σπονδυλωτό τρόπο, όπου τα συστατικά του στοιχεία θα μπορούσαν εύκολα να συναρμολογούνται και να αποσυναρμολογούνται; Τι θα συνέβαινε αν ο σχεδιασμός ήταν ανοικτού κώδικα; Ένας πελάτης θα μπορούσε τώρα να αγοράσει και να χρησιμοποιήσει τον πυρήνα (πλαίσιο, οθόνη και περίβλημα) του τηλεφώνου πάνω από 10 χρόνια αντί για δύο, ενώ παράλληλα θα αναβάθμιζε τακτικά τη λειτουργικότητα (π.χ. κάμερα, μνήμη και επεξεργαστή) σύμφωνα με τις προσωπικές του επιθυμίες. Τι γίνεται με τα ανεπιθύμητα συστατικά μέρη; Θα μπορούσαν να πωληθούν μέσω μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας, σε άλλους πελάτες που θα τα ήθελαν.

Στο τέλος του κύκλου ζωής του, ένα τηλέφωνο θα ήταν πολύ εύκολο να αποσυναρμολογηθεί και να ανακυκλωθεί για πολύτιμα μέταλλα και ορυκτά. Έτσι έχετε ένα κυκλικό επιχειρηματικό και καταναλωτικό οικοσύστημα με ένα ευρύ φάσμα επιχειρηματικών μοντέλων γύρω από την πώληση του πυρήνα και των συστατικών μερών, δημιουργώντας αγορές hardware, αναβαθμίζοντας, ανακτώντας και ανακυκλώνοντας. Κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του ίδιου του τηλεφώνου, η παραγωγή εσόδων θα αυξηθεί πολλές φορές με μικρή ή καθόλου αύξηση στην χρήση των πόρων. Αυτή είναι μόνο ένα σκέλος από το μεταμορφωτικό δυναμικό των κυκλικών μοντέλων οικονομικής ανάπτυξης.

Τι επιτρέπει την κυκλική οικονομία; Έχουμε εντοπίσει πέντε επιχειρηματικά μοντέλα που περιλαμβάνουν το να σκέφτεστε το προϊόν σας ως υπηρεσία και τη δημιουργία μιας πλατφόρμας για την προώθηση των κοινοτήτων διαμοιρασμού. Βρήκαμε επίσης 10 τεχνολογίες, ψηφιακές πρωτίστως, οι οποίες επιτρέπουν τούτη τη μετάβαση. Σκεφτείτε τις πασίγνωστες εταιρείες Airbnb και Uber. Αυτό που έχουν καταφέρει να κάνουν δεν θα ήταν δυνατό χωρίς τεχνολογίες, όπως η κοινωνική επικοινωνία, η κινητή επικοινωνία, και η επικοινωνία μεταξύ μηχανών. Οι τεχνολογίες αυτές επιτρέπουν σε προμηθευτές, χρήστες και προϊόντα να αλληλεπιδρούν μέσα σε πολύπλοκα δίκτυα χωρίς την ανάγκη για δαπανηρές υπηρεσίες πεδίου ή επενδύσεις σε εξοπλισμό από τις εταιρείες.

Τα καλά νέα είναι ότι οι εταιρείες, τα μοντέλα και οι τεχνικές που έχουμε ερευνήσει στα πλαίσια ενός επερχόμενου βιβλίου αποδεικνύουν ότι η κυκλική οικονομία μπορεί να αντιπροσωπεύσει τεράστια κέρδη παραγωγικότητας για τις επιχειρήσεις – μέχρι και τέσσερις φορές πάνω – σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, ποσοστό το οποίο είναι αρκετό για να αντιμετωπίσουμε την αναμενόμενη έλλειψη 40 δισεκατομμυρίων τόνων υλικών που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μέχρι το 2050. Αυτό δεν είναι διόλου άσχημο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, αν σκεφτεί κανείς ότι σε μια συνηθισμένη εταιρεία μεταποίησης σήμερα, τα υλικά αποτελούν περίπου το 40 τοις εκατό του συνολικού κόστους, σε σύγκριση με κάτι λιγότερο από 20 τοις εκατό για την εργασία.

Προεκτείνοντάς το όλο αυτό, προβλέπουμε ότι τα τεράστια οικονομικά οφέλη που η κυκλική οικονομία μπορεί να παράγει σε ευρεία κλίμακα είναι στην πραγματικότητα εντελώς υποτιμημένα – κάτι που αναλύουμε λεπτομερώς στο επερχόμενο βιβλίο μας.

Όλα αυτά συνιστούν μια θαυμάσια είδηση σε μακροοικονομικό επίπεδο. Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι τομεακές απαντήσεις ως προς το πώς οι εταιρείες και οι καταναλωτές θα μπορούσαν να συνεργαστούν με τις κυβερνήσεις. Ίσως όλο αυτό να σηματοδοτεί την έλευση ενός νέου κεφαλαίου στον παγκόσμιο καπιταλισμό.

* Ο Πίτερ Λέισι είναι διευθύνων σύμβουλος της Accenture Sustainability Services και ο Γιάκομπ Ράτκβιστ είναι επικεφαλής της εκστρατείας για την Κυκλική Οικονομία στην Accenture Sustainability Services. Το βιβλίο τους ‘From Waste to Wealth’ πρόκειται να εκδοθεί τον Μάρτιο από τον εκδοτικό οίκο Palgrave Macmillan.