Ροµπότ και 5G στο χειρουργείο
Ο Δρ. Κωνσταντίνος Μ. Κωνσταντινίδης είναι ένας δάσκαλος της Ιατρικής που δεν σταµατά να µαθαίνει. Έφερε το 1991 στην Ελλάδα τη λαπαροσκόπηση και από το 2006 αποτελεί πρωτοπόρο της ροµποτικής χειρουργικής στη χώρα µας. Μοιράζεται τις ικανότητες και τις πολύτιµες γνώσεις του µε την παγκόσµια ιατρική κοινότητα και αναζητά αδιάκοπα τρόπους να βελτιώσει την υψηλή τεχνολογία στον χώρο του. Έτσι, η συνάντησή µας στο γραφείο του, στον 8ο όροφο του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, δεν θα µπορούσε παρά να έχει στο επίκεντρό της µια συναρπαστική εξέλιξη που µπορεί να φέρει επανάσταση στη χειρουργική του µέλλοντος.
«Τη δεκαετία του 1990, ο διάσηµος Αµερικανός χειρουργός Richard Satava µού έλεγε ότι θα έχουµε σύντοµα τη δυνατότητα να χειρουργούµε εξ αποστάσεως. Δεν το πίστευε κανείς. Κατάλαβα τι έλεγε όταν εγκρίθηκε το σύστηµα DaVinci από την FDA το 2000» περιγράφει ενώ θυµάται τα πρώτα βήµατα µετάβασης προγραµµάτων του αµερικανικού στρατού στον κλάδο της ιατρικής. Το σύστηµα ροµποτικής χειρουργικής DaVinci της εταιρείας Intuitive άλλαξε τον τρόπο µε τον οποίο ο γιατρός διαχειρίζεται µικροχειρουργικές επεµβάσεις µε απόλυτη ακρίβεια, µέσα από τις µικρότερες δυνατές τοµές στο σώµα του ασθενούς. «Έχοντας στο µυαλό µας ότι η χειρουργική αυτή βασίζεται σε εργαλεία παρόµοια µε αυτά της τεχνολογίας των αεροδιαστηµικών προγραµµάτων AirSpace Programs, στην αρχή µας ξένισε. Πάρα πολλοί χειρουργοί στον κόσµο θεώρησαν ότι αυτό δεν έχει νόηµα. Πώς µπορεί να έχει λογική να χρησιµοποιούµε εργαλεία µε µοχλούς; Η ουσία, όµως, ήταν ότι, εφόσον είναι εφικτό να γίνονται κινήσεις στο Διάστηµα µέσα από το διαστηµόπλοιο ή από τη βάση στη Γη, το ίδιο θα µπορούσαµε να κάνουµε και στο ανθρώπινο σώµα. Τότε, λοιπόν, ξεκίνησε η ροµποτική χειρουργική. Στην αρχή θεωρούνταν δύσκολη και πιθανώς χωρίς εφαρµογή. Αλλά η αλήθεια ήταν εντελώς διαφορετική».
Ένα όνειρο που μπορεί να γίνει πραγματικότητα
Επιστρέφοντας στον Δεκέµβριο του 2020, βρίσκουµε τον Δρα Κωνσταντινίδη να έχει καταγράψει περισσότερες από 3.000 ροµποτικές επεµβάσεις και 600 επεµβάσεις µέσω µιας τοµής, µια τεχνική που εξελίχθηκε έπειτα από δική του πρωτοβουλία και έµπνευση, σε συνεργασία µε την Intuitive, δηµιουργώντας µια νέα γενιά ακόµη πιο εξελιγµένων ροµποτικών χειρουργικών µηχανηµάτων. Γιατί, όµως, αναφερόµαστε συγκεκριµένα στο τέλος του περασµένου έτους; Επειδή τότε είδαµε τα πλάνα και τις φωτογραφίες ενός από τους πιο έµπειρους ειδικούς της ροµποτικής χειρουργικής στον πλανήτη να χειρίζεται από τα Τρίκαλα το ροµποτικό χειρουργικό σύστηµα του Ιατρικού Κέντρου στην Αθήνα! «Έπειτα από περίπου 15 χρόνια χρήσης της ροµποτικής χειρουργικής, τα συνεργαζόµενα επιστηµονικά και ιατρικά κέντρα περιµέναµε τη στιγµή που θα µπορούµε να πραγµατοποιήσουµε χειρουργείο εξ αποστάσεως. Αυτό πώς θα γινόταν; Με οπτικές ίνες, µε δορυφορικά συστήµατα ή µε το 5G που ήρθε πρόσφατα και στην Ελλάδα».
Είκοσι χρόνια µετά την πρώτη −και πανάκριβη− δοκιµαστική επέµβαση εξ αποστάσεως µέσω δορυφόρου που έµεινε στην ιστορία ως Lindbergh Operation, κατά την οποία πραγµατοποιήθηκε αφαίρεση χολής από ασθενή στο Στρασβούργο και χειρουργό στη Νέα Υόρκη, οι προσδοκίες αναπτερώθηκαν. «Για πολλά χρόνια περιµέναµε να δούµε τι θα γίνει. Μετά την έλευση του 5G είδαµε ότι αυτός µπορεί να είναι ο καταλυτικός παράγοντας για να πραγµατοποιούµε στο µέλλον εξ αποστάσεως επεµβάσεις µέσω ροµποτικής χειρουργικής».
Ο διευθυντής του τµήµατος Γενικής, Λαπαροσκοπικής, Βαριατρικής και Ροµποτικής Χειρουργικής Ιατρικού Κέντρου Αθηνών και η οµάδα του είδαν στην πέµπτη γενιά ασύρµατων δικτύων το µέλλον της χειρουργικής. Πριν από το πείραµα των Τρικάλων, είχαν έρθει σε επαφή µε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για τη δηµιουργία µιας ροµποτικής πλατφόρµας σε µικροσκοπική µορφή. Στόχος της ήταν να χρησιµοποιηθούν βραχίονες οι οποίοι θα µεταφέρουν την κίνηση στο ροµποτικό σύστηµα µέσω 5G. «Αυτή η συνεργασία πέτυχε στο εργαστήριο και έπρεπε να δείξουµε ότι µπορεί να γίνει στην πράξη. Τότε ήρθε η Vodafone, η οποία αποφάσισε να στηρίξει ένα πείραµα που όµοιό του δεν είχε ξαναγίνει ούτε στην Ελλάδα, αλλά ούτε σε Ευρώπη και ΗΠΑ: η πραγµατοποίηση χειρουργικών κινήσεων ακριβείας, µε µια µικρή διαφορά συγχρονισµού, από τα Τρίκαλα στο Ιατρικό Κέντρο της Αθήνας σε απόσταση 330 χλµ.». Για τον ίδιο η διαδικασία αυτή, κατά την οποία δεν πραγµατοποιήθηκε κανονικό χειρουργείο, ήταν µια δοκιµή των νέων δυνατοτήτων που ανοίγονται µε την εξέλιξη του 5G. «Αυτό που εµείς κάναµε είναι να επιχειρήσουµε να κατανοήσουµε εάν όντως µπορούµε να κινούµε τους βραχίονες µε τέτοιον τρόπο, ούτως ώστε να αναπαράγεται η χειρουργική κίνηση µέσω 5G χωρίς καλώδιο».
Ο λόγος στις μελλοντικές τεχνολογικές εξελίξεις
Η πρώτη αυτή φάση της προσοµοίωσης µιας εξ αποστάσεως χειρουργικής επέµβασης έδειξε ότι ο χρόνος µπορεί να λειτουργήσει µόνον ευεργετικά. Κατά τη διάρκεια του πειράµατος διαπιστώθηκε ότι η καθυστέρηση µεταξύ της εντολής της κίνησης και του τι βλέπει ο χειρουργός µέσα από τα ειδικά γυαλιά 3D κατά τη ροµποτική επέµβαση ξεπερνά τα 150 ms (milliseconds). «Πρόκειται για µια καθυστέρηση (latency) στην οποία µπορεί να προσαρµοστεί ένας έµπειρος χειρουργός. Όµως θα πρέπει να πέσει κάτω από τα 15 0ms για να µην υπάρχει κανένα ζήτηµα. Αλλά πρέπει να καταλάβουµε ότι αυτό που κάναµε ήταν µια πρωτόγνωρη εµπειρία. Δείξαµε µπροστά σε κοινό και κάµερες ότι µπορούµε να πραγµατοποιήσουµε ροµποτικές κινήσεις µέσω της χρήσης του 5G σε τέτοιον βαθµό που, αν βελτιωθεί αυτή η διαφορά µεταφοράς της εικόνας και πέσει ο χρόνος απόκρισης, τότε δεν θα έχουµε λόγο να µην πραγµατοποιούµε χειρουργικές επεµβάσεις εξ αποστάσεως».
Το ερώτηµα µεταξύ των ειδικών της χειρουργικής ροµποτικής παγκοσµίως είναι ένα: Πότε θα κάνουµε χειρουργικές επεµβάσεις από απόσταση. «Το 5G µπορεί να το καταφέρει. Εφόσον, λοιπόν, µπορούµε να το κάνουµε, τότε πρέπει να δούµε και πού θα το χρησιµοποιήσουµε. Να κάνω απευθείας µια επέµβαση ή να επιβλέψω τον χειρουργό που είναι, για παράδειγµα, στην Κάρπαθο ή σε οποιοδήποτε µέρος του κόσµου;». Τα ερωτήµατα έρχονται το ένα µετά το άλλο και η συζήτηση αποκτά όλο και µεγαλύτερο ενδιαφέρον. «Διότι οι δυνατότητες των συστηµάτων που διαθέτουµε είναι φοβερές. Αλλά πότε θα εκπαιδευτούν οι χειρουργοί; Πώς θα εκπαιδευτούν; Σε σύστηµα προσοµοίωσης ή θα πρέπει να επιβλέπει ένας άλλος χειρουργός κατά την εφαρµογή τους;» διερωτάται ο Δρ. Κωνσταντινίδης, περιγράφοντας τους δύο τρόπους µε τους οποίους παρεµβαίνει σε κάποια επέµβαση και, ταυτόχρονα, διδάσκει.
«Στον έναν τρόπο κάθοµαι σε µια χειρουργική αίθουσα και επιβλέπω τον χειρουργό. Εάν δω κάποια στιγµή ότι δυσκολεύεται, του λέω “σήκω λίγο να συνεχίσω εγώ, να σου δείξω και να προχωρήσουµε”. Στον άλλο τρόπο, που είναι πιο ασφαλής, υπάρχουν δύο κονσόλες στην αίθουσα. Του χειρουργού και του επιβλέποντος. Ο επιβλέπων χειρουργός βρίσκεται δίπλα στον χειρουργό µε τη λιγότερη εµπειρία. Εάν δει ότι υπάρχει κάποια δυσκολία, τότε παίρνει στα χέρια του την κονσόλα και τον χειρισµό των εργαλείων για να συνεχίσει το χειρουργείο. Αν, λοιπόν, η µια κονσόλα βρίσκεται στο δικό µου γραφείο στην Αθήνα και η άλλη σε οποιοδήποτε µέρος του κόσµου, αυτό που έχει σηµασία είναι ότι θα µπορώ να επιβλέψω µε ασφαλή τρόπο τον χειρουργό ώστε να πραγµατοποιήσει µια επέµβαση». Αυτό µοιάζει πολύ µε ό,τι συµβαίνει µεταξύ του δασκάλου οδήγησης και του µαθητή, παρατηρώ. «Αυτός ένας καλός παραλληλισµός. Εµείς συζητάµε τακτικά µε εκπαιδευτές πιλότους. Αυτό που κάνουν στη δική τους προσοµοίωση το έχουµε και εµείς. Πήραµε τα προγράµµατά τους και τα εφαρµόζουµε στη χειρουργική εκπαίδευση όχι µόνο για νεότερους χειρουργούς, αλλά και για χειρουργούς οι οποίοι θέλουν να ξεκινήσουν ροµποτική».
Πότε θα δούμε πραγματικές εφαρμογές του 5G στο χειρουργείο
Πρόσφατα επανεκλεγείς γραµµατέας της Παγκόσµιας Εταιρείας Ροµποτικής Χειρουργικής µε έδρα το Σικάγο, ο Δρ. Κωνσταντινίδης σηµειώνει ότι το επταµελές συµβούλιό της παρακολουθεί πολύ στενά το θέµα του 5G. «Μιλάµε µε πάρα πολλές εταιρείες και κοιτάµε τι θα µας φέρουν. Γιατί, ως επιστήµονες που ασχολούµαστε µε την εφαρµογή αυτής της λειτουργίας, προσπαθούµε να δούµε πώς θα το προβάλλουµε από εδώ και πέρα στο χειρουργικό κοινό. Και αυτό σίγουρα θα πάρει τρία µε πέντε χρόνια, διότι το να χάσεις τον δρόµο όταν οδηγείς ένα αυτόνοµο όχηµα είναι διαφορετικό από το να αρχίσει µια αιµορραγία σε ένα χειρουργείο. Αυτό που εγώ θέλω είναι ότι, εάν στα τρία µε πέντε χρόνια θα έχουµε αυτή τη δυνατότητα, θα πρέπει να έχει ξεπεραστεί οποιαδήποτε τεχνική δυσκολία. Είναι πολλά θέµατα τα οποία είναι ακόµη πολύ σύνθετα».
Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος εξακολουθεί να εκπαιδεύεται δίχως να περιµένει τις βελτιώσεις που χρειάζονται. Να µαθαίνει και να εξελίσσει τις ροµποτικές τεχνικές χρόνο µε τον χρόνο. Αλλά και να προβλέπει όχι µόνον τι µπορεί να πάει στραβά σε ένα χειρουργείο, αλλά και τι µπορεί να τον ρωτήσει ένας δηµοσιογράφος! «Το θέλουµε αυτό. Θέλουµε να έχουµε στο µέλλον τη δυνατότητα των αποµακρυσµένων επεµβάσεων» µου λέει πριν κάνω αυτή την ερώτηση. «Εάν, λοιπόν, ο χειρουργός από την Κίνα, τις ΗΠΑ ή την Κορέα µπορεί να επέµβει µέσα στο πάγκρεας ή το ήπαρ για ένα εξειδικευµένο πρόβληµα καλύτερα από µένα, τότε γιατί να µην το εφαρµόσουµε αυτό; Γιατί να χρειαστεί να πάει ο ασθενής στην Αµερική ή οπουδήποτε αλλού;».
Τι θα κάνει ο ίδιος όταν το 5G φτάσει στα επιθυµητά επίπεδα; Θα πει το «ναι» στην ευκαιρία να εφαρµόσει στην πράξη αυτές τις δυνατότητες; «Εννοείται» απαντά. «Εννοείται ότι θα το κάνω. Εκπαιδεύοµαι διαρκώς στα προγράµµατα, ακόµη και αν υπάρχει καθυστέρηση. Η δική µου επιθυµία είναι να χρησιµοποιώ την τεχνολογία για το άριστο αποτέλεσµα. Το µόνο που µε ενδιαφέρει είναι η εξέλιξη που έρχεται να έχει σωστά αποτελέσµατα. Και αυτό µπορεί να γίνει εξ αποστάσεως, για τους ανθρώπους ή τις περιοχές που δεν έχουν τις δυνατότητες που έχουµε εµείς τώρα στην Αθήνα, ή σε κάποια άλλη µεγάλη πόλη σε όλο τον κόσµο».
Το άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα.
